صادرات سنگین، واردات سبک!

از سوی دیگر هم اکنون حدود۶۰۰۰ معدن در کشور فعال بوده ولی تعداد جمعیت شاغل در معادن کشور به۱۳۰هزار نفر می‌رسد. آمارهای سال گذشته نشان می‌دهد میزان صادرات تولیدات معدنی و صنایع معدنی به حدود ۱۳میلیارد و ۷۰۰میلیون دلار رسید، در حالی که این میزان صادرات در سال ۱۴۰۱ چیزی حدود ۱۲و نیم میلیارد دلار ارزآوری برای کشورمان به همراه داشته باشند که حاکی از رشد ۱۰ درصدی صادرات این محصولات است. درسال گذشته صادرات زنجیره فولاد به ارزش ۱/۶ میلیارد، بالاترین سهم را در این بخش به خود اختصاص داد. پس از آن، زنجیره مس با صدور ۶/۱ میلیارد دلاری در جایگاه دوم قرار گرفت و در ادامه، سهم زنجیره آلومینیوم به ۹۰۲ میلیون، روی به ۵۴۷ میلیون، زغال‌سنگ و کک به ۵۰۰ میلیون و سیمان به ۳۸۴ میلیون دلار رسید. اما نکته قابل توجه آنجاست که سال گذشته، ۷ میلیارد و ۳ میلیون دلار از محصولات معدنی و صنایع معدنی وارد کشور شد که این رقم ۳۵ درصد بیش از واردات سال قبل بوده است.
   
صادرات معدنی‌ها در سال جاری
آمارها نشان می‌دهد از ابتدای فروردین تا پایان آذر سال جاری ۴۶ میلیون و ۶۸۱ هزار و ۳۳۷ تن انواع محصولات بخش معدن و صنایع معدنی به ارزش ۹ میلیارد و ۹۰۰ میلیون دلار صادر شده است. علاوه بر این میزان صادرات مدت مشابه سال گذشته، ۴۶ میلیون و ۹۶۰ هزار و ۵۹۴ تن به ارزش ۹ میلیارد و ۸۲۹ میلیون دلار بود. به همین دلیل مقایسه آمار صادرات ۹ ماهه امسال با دوره مشابه سال گذشته، کاهش حدود یک درصدی «تناژ» و افزایش یک درصدی «ارزش» صادرات را نشان می‌دهد. بیشترین صادرات ۹ ماهه ۱۴۰۳ مربوط به زنجیره تولید سه محصول شامل فولاد، آلومینیوم و مس به میزان ۲۴ میلیون و ۱۵۷ هزار و ۵۲۹ تن و به ارزش۷ میلیارد و ۶۰۵ میلیون دلار بود.
   
افزایش ۷۶ درصدی واردات محصولات معدنی
میزان واردات بخش و معدن و صنایع معدنی طی ۹ ماهه ۱۴۰۳ نیز سه میلیون و ۲۸۲ هزار و ۳۵۸ تن به ارزش هشت میلیارد و ۸۲۰ میلیون دلار بود. این در حالی است که میزان واردات این محصولات در مدت مشابه سال گذشته چهار میلیون و ۴۶ هزار و ۲۱۲ تن به ارزش پنج میلیارد و ۲۱ میلیون دلار بوده، به همین دلیل می‌توان گفت واردات به لحاظ وزنی کاهش ۲۰ درصدی ولی به لحاظ ارزشی رشدی ۷۶ درصدی را تجربه کرده است.
   
رشد خام فروشی مواد معدنی
این آمارها نشان می‌دهد با وجود تاکید مقامات بلندپایه کشورمان مبنی بر جلوگیری از خام فروشی و ایجاد ارزش افزوده مواد اولیه کشورمان نه تنها طی سال‌های اخیر شاهد کاهش خام فروشی نبوده‌ایم بلکه در سال جاری این روند تشدید نیز شده است. به طوری که موادخام معدنی کشورمان بدون ایجادهیچ ارزش افزوده‌ای خصوصامحصولاتی همچون فولاد،آلومینیوم ومس به صورت گسترده (۴۷میلیون تن در سال جاری)صادر می‌شوند ولی همین مواد اولیه با ایجاد ارزش افزوده در کشور مبدا صادرات به میزان کمتری به کشورمان ایران(۳میلیون تن) صادر می‌شوند.امانکته جالب‌تر آن که باوجود آن که صادرات معدنی بیش از۱۵برابر میزان وزنی واردات این محصولات است اما ارزآوری کشورمان فقط یک میلیارد و۱۰۰میلیون دلاربیشتر ازارزبری این بخش است.
   
لزوم داشتن نگاه تخصصی به زنجیره معدنی
بهرام شکوری، رئیس کمیسیون معدن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی ایران نیز بر پیچیدگی موضوع خام‌فروشی تاکید کرد و گفت: نمی‌‌‌توان یک نسخه واحد برای تمام مواد معدنی پیچید. به بیان او، این‌که باید بتوانیم ارزش‌افزوده بیشتری در زنجیره‌‌‌های معدنی ایجاد کنیم بسیار صحیح است و باید سعی کنیم کالاهای مصرفی نهایی را که مواد معدنی در آن به کار رفته است تولید کنیم تا موجب ایجاد اشتغال بیشتر، ارزآوری بیشتر و افزایش GDP ‌شود. این حرف منطقی است، اما نمی‌‌‌توان یک نسخه واحد برای تمام مواد معدنی پیچید. شکوری به تفاوت میان مواد معدنی مختلف اشاره کرد و افزود: برای مثال در خاکی که عیار خاک مس حدود‌ ۰.۲درصد است اصلا ارزش اقتصادی برای حمل ندارد وحتما باید فرآوری محصول صورت بگیرد تا ارزش اقتصادی برای حمل پیدا کند. این در مورد بخش دیگری از محصولات مانند سنگ تزئینی مصداق پیدا نمی‌‌‌کند. در نتیجه کوپ سنگی که در معدن تولید می‌شود ارزش اقتصادی حمل را دارد و می‌‌‌تواند وارد کارخانه‌‌‌های فرآوری شده و به اسلب یا تایل تبدیل شود و به فروش برسد. او همچنین به اهمیت در نظر گرفتن عوامل مختلف در تصمیم‌گیری درباره فرآوری یا صادرات مواد خام اشاره و بیان کرد: میزان ذخیره، کیفیت محصول، داشتن بازارهای خارجی، ذوق و سلیقه مردم و آینده محصول هم می‌‌‌تواند در بحث ارزش‌افزوده موثر باشد. برای مثال در سنگ‌‌‌های تزئینی بالای ۳ میلیارد تن ذخیره ماست که آن هم از رخنمون‌‌‌ها به آنها رسیده‌‌‌ایم نه اکتشافات و در بهترین شرایط ۱۵میلیون تن و در حال حاضر بین ۸ تا ۱۲میلیون تن تولید می‌‌‌کنیم؛ یعنی بالای ۳۰۰ سال سنگ در کشور داریم.

دلایل خام فروشی تولیدات معدنی
یکی ازاصلی‌ترین دلایل خام فروشی تولیدات معدنی به فرسودگی وبه روزنبودن ماشین آلات استفاده شده درمعادن کشورمان برمی‌گردد که همین امر زمینه افزایش مصرف سوخت وهزینه رابرای معدنکاران فراهم کرده است. ازسوی دیگرسرمایه‌گذاری در معادن کشورمان در سال‌های گذشته وضعیت خوبی راسپری نکرده، این درحالی است که تولیدات معدنی می‌تواند تا۶۰ درصد درآمدهای نفتی کشورمان بودجه به ارمغان بیاورند.هم اکنون ایران از نظر ذخایر مس،سرب،روی،نمک،گچ،گوگرد،آهن، اورانیوم، آلومینیوم و سنگ‌های تزئینی در صدر برترین کشورهای جهان قرار دارد. به همین دلیل به نظر می‌رسد با فرآوری نهایی تولیدات معدنی می‌توان به طور متوسط ارزش افزوده این بخش را با افزایش ۱۰ برابری نسبت به ارزش خام مواد معدنی مواجه کرد.