پیشرفت‌های ایران در حوزه بیوتکنولوژی پزشکی پس از انقلاب اسلامی

مصاحبه خبرنگار جام جم با دکتر گرشاسب ریگی، عضو هیأت علمی ژنتیک و بیوتکنولوژی، درباره پیشرفت‌های ایران در حوزه بیوتکنولوژی پزشکی پس از انقلاب اسلامی

ابوالفضل شمسی خبرنگار جام جم چهارمحال و بختیاری: سلام آقای دکتر ریگی، ممنون که وقت خود را در اختیار ما قرار دادید. به عنوان اولین سوال، لطفاً در مورد جایگاه ایران در حوزه بیوتکنولوژی پزشکی پس از انقلاب اسلامی توضیح دهید.

دکتر ریگی: سلام و عرض ادب. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ایران در حوزه بیوتکنولوژی پزشکی پیشرفت‌های چشمگیری داشته است. امروزه ایران به یکی از کشورهای پیشرو در این زمینه در منطقه تبدیل شده و از نظر تولید مقالات علمی در حوزه زیست‌فناوری به رتبه ۱۳ جهان رسیده است. این پیشرفت‌ها شامل توسعه داروهای بیوتکنولوژی، سلول‌درمانی، مهندسی بافت، واکسن‌های نوترکیب و پزشکی بازساختی است.

خبرنگار: این پیشرفت‌ها در حوزه داروهای بیوتکنولوژی چگونه بوده است؟

دکتر ریگی: ایران یکی از معدود کشورهای در حال توسعه است که توانسته داروهای نوترکیب را تولید کند و به یکی از ۱۰ کشور برتر در زمینه تولید داروهای بیوتکنولوژی تبدیل شده است. این داروها نقش مهمی در درمان بیماری‌های صعب‌العلاج دارند. به عنوان مثال، انسولین نوترکیب انسانی برای بیماران دیابتی، اینترفرون آلفا و بتا برای درمان بیماری‌هایی مانند هپاتیت و ام‌اس، اریتروپویتین نوترکیب برای بیماران دیالیزی و کم‌خونی ناشی از نارسایی کلیوی، فاکتورهای انعقادی نوترکیب VIII و IX برای درمان هموفیلی، و آنتی‌بادی‌های مونوکلونال برای درمان سرطان و بیماری‌های خودایمنی تولید شده‌اند.

_در مورد واکسن‌های نوترکیب چه پیشرفت‌هایی داشته‌ایم؟

_دکتر ریگی: ایران توانسته است در تولید واکسن‌های نسل جدید پیشرفت‌های مهمی داشته باشد. از جمله واکسن نوترکیب هپاتیت B که جایگزین نمونه‌های وارداتی شده است، واکسن HPV برای پیشگیری از سرطان دهانه رحم، و واکسن‌های کرونا مبتنی بر mRNA و انواع پروتئین‌های نوترکیب مانند کووپارس و فخرا. همچنین، ایران موفق به ساخت و تولید نخستین نانوداروی تزریقی ضدسرطان با نام تجاری «سینا دوکسوزوم» شده است که در درمان انواع سرطان ناحیه شکمی کاربرد دارد.

_خبرنگار: در زمینه مهندسی بافت و پزشکی بازساختی چه اقداماتی انجام شده است؟

دکتر ریگی: در این حوزه نیز ایران گام‌های بلندی برداشته است. ما توانسته‌ایم بافت‌های مصنوعی و پوست مهندسی‌شده برای درمان سوختگی‌ها و جراحات پوستی تولید کنیم. از جمله این پیشرفت‌ها می‌توان به تولید پوست مصنوعی برای بیماران دچار سوختگی شدید، استفاده از داربست‌های زیستی برای ترمیم استخوان و غضروف، و درمان‌های مبتنی بر سلول‌های بنیادی برای بیماری‌های مغز و اعصاب اشاره کرد. ایران جزء ده کشور اول دنیاست که توانسته تکنولوژی سلول‌های بنیادی را کاربردی کند و از آن در پیوندهای مختلف قرنیه، قلب، پوست و... استفاده نماید.

خبرنگار: در مورد سلول‌درمانی و استفاده از سلول‌های بنیادی چه اقداماتی انجام شده است؟

دکتر ریگی: ایران جزو کشورهای پیشرو در زمینه سلول‌درمانی و استفاده از سلول‌های بنیادی در درمان بیماری‌هاست. برخی از مهم‌ترین پیشرفت‌ها در این حوزه شامل درمان ضایعات نخاعی و آسیب‌های مغزی با سلول‌های بنیادی، توسعه روش‌های جدید برای درمان بیماری‌های قلبی و عروقی، و استفاده از سلول‌های بنیادی برای درمان ناباروری است.

_ در مورد ژن‌درمانی و ویرایش ژنوم چه پیشرفت‌هایی داشته‌ایم؟

دکتر ریگی: یکی از جدیدترین حوزه‌هایی که ایران در آن سرمایه‌گذاری کرده، ژن‌درمانی و ویرایش ژنوم با استفاده از CRISPR-Cas9 است. این فناوری نوین می‌تواند برای درمان بیماری‌های ژنتیکی مانند تالاسمی و دیستروفی عضلانی استفاده شود.

_آیا در مورد صادرات این محصولات بیوتکنولوژی اقداماتی انجام شده است؟

دکتر ریگی: با حمایت‌های گسترده از شرکت‌های دانش‌بنیان، ایران توانسته است محصولات بیوتکنولوژی خود را به کشورهای مختلف صادر کند. هم‌اکنون بیش از ۹۷ درصد داروهای بیوتکنولوژی موردنیاز کشور در داخل تولید می‌شود و برخی از این داروها به بازارهای بین‌المللی راه یافته‌اند.

_ در مورد پیشرفت‌های ایران در زمینه مهندسی ژنتیک و تولید داروهای نوترکیب چه می‌توانید بگویید؟

دکتر ریگی:پس از انقلاب اسلامی، ایران گام‌های بزرگی در مسیر پیشرفت‌های علمی و فناوری برداشته است. یکی از مهم‌ترین این پیشرفت‌ها در زمینه مهندسی ژنتیک و تولید داروهای نوترکیب بوده است. ایران توانسته است به تولید ۳۰ نوع داروهای نوترکیب دست یابد و این داروها اکنون به بیش از ۶۰ کشور صادر می‌شود. در سال ۱۴۰۱، تولیدات دارویی نوترکیب ایران به بیش از ۲۰۰ میلیون دلار رسید و ایران هم‌اکنون در تولید داروهای نوترکیب در جایگاه اول منطقه خاورمیانه قرار دارد.

خبرنگار: در مورد تولید رادیوداروها و رادیوایزوتوپ‌ها چه اقداماتی انجام شده است؟

دکتر ریگی: توسعه فناوری‌های هسته‌ای و تولید رادیوداروها و رادیوایزوتوپ‌ها از دیگر دستاوردهای بزرگ ایران پس از انقلاب اسلامی است. ایران توانسته است با ایجاد مراکز تحقیقاتی و تولید رادیوداروها، به خودکفایی در این زمینه برسد. موسسه رادیوشیمی ایران (IRI) یکی از مهم‌ترین مراکز تولید رادیوداروها در ایران است که در زمینه تولید رادیوداروهایی مانند تکنیتیوم-99m و یود-131 فعالیت می‌کند. ایران سالانه بیش از ۱۲۰ میلیون دوز رادیودارو تولید می‌کند که برای درمان بیماری‌هایی مانند سرطان، بیماری‌های قلبی و عروقی و همچنین انجام تصویربرداری پزشکی استفاده می‌شود.

_ در پایان، چه پیامی برای مخاطبان دارید؟

دکتر ریگی:پیشرفت‌های علمی ایران در زمینه بیوتکنولوژی پزشکی پس از انقلاب اسلامی، نمایانگر توانمندی و پویایی علمی کشور است. ایران با بهره‌گیری از منابع انسانی متخصص، سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه و ایجاد زیرساخت‌های علمی، موفق به خودکفایی در این زمینه‌ها شده و حتی در این حوزه‌ها صادرات دارد. امیدواریم با ادامه این روند، ایران به یکی از پنج کشور برتر تولیدکننده محصولات بیوتکنولوژی در سطح جهانی تبدیل شود.

_ ممنون از شما آقای دکتر ریگی برای این گفت‌وگوی مفید و اطلاعات ارزشمندتان.

دکتر ریگی:خواهش می‌کنم. موفق باشید.