محفل امسال با تغییرات قابلتوجهی در ترکیب میزبانان و دعوت از چهرههای جدید، از جمله قاریان و کارشناسان برجسته از کشورهای مختلف، تلاش کرده بر وجهه بینالمللی خود بیفزاید. این برنامه در فصل جدید، قصد دارد با بهرهگیری از تکنولوژیهای نوین، مفاهیم عمیق قرآن را با زبان روز و به شکلی جذاب به مخاطبان ارائه دهد.
حضور قاریان و شخصیتهای مطرح از مصر، افغانستان و کردستانایران در فصل جدید محفل نمایانگر همبستگی و وحدت در جهان اسلام است. این ترکیب جدید، به محفل این امکان را میدهد که فراتر از یک برنامه تلویزیونی، به بستری برای تجلی عشق به قرآن و انتقال پیامهای این کلام الهی به نسل جدید تبدیل شود. محفل در پی آن است با رویکرد قصهمحور و استفاده از فناوریهای نوین، عشق به قرآن را در دل مخاطبان زنده کند و امیدوار است با این رویکرد امسال تأثیر بیشتری بین مخاطبانش داشته باشد. در ادامه میزبانان و کارگردان هنری محفل با جامجم گفتوگویی داشتهاند که به طور مفصل آمده است.
ترکیب جدید میزبانان با هدف همبستگی معنوی
بزرگترین تغییر این فصل، تحول در ترکیب میزبانان برنامه است.در کنار چهرههای نامآشنای محفل همچون حامد شاکرنژاد (قاری بینالمللی و حافظ قرآن)، احمد ابوالقاسمی (داور و کارشناس مطرح قرآنی)، حجتالاسلام غلامرضا قاسمیان (استاد حوزه و دانشگاه)، حسنین الحلو (از عراق، قاری برجسته قرآن در آستان حضرت عباس(ع))، امسال سه چهره تازه نیز به این محفل معنوی پیوستهاند. یک کارشناس قرآنی برجسته از مصر، سرزمین اساتید بزرگ تلاوت که با سبک بینظیر خود جلوهای خاص به برنامه میبخشد. یک متخصص قرآنی از افغانستان که با تسلط و بیان ویژهاش، تنوعی زیبا در محفل ایجاد خواهد کرد. همچنین برای نخستین بار، یک میزبان اهل تسنن از کردستانایران که نشاندهنده همبستگی و وحدت مذاهب اسلامی در این برنامه است. با ترکیب جدید و دعوت از قاریان و مهمانانی از سراسر جهان اسلام، محفل فراتر از یک برنامه تلویزیونی، به یک رویداد بزرگ قرآنی تبدیل شده که صدای تلاوت از سراسر جهان اسلام را به خانههای ایرانیان میرساند.
یک رویداد بینالمللی
حضور قاریان و شرکتکنندگانی از کشورهای مختلف، میزبانان و اساتید برجسته جهانی و سبک متفاوت این برنامه باعث شده که محفل تنها یک برنامه قرآنی نباشد، بلکه به برنامهای نوآور در جهان اسلام تبدیل شود. گفتنی است با این رویکرد محفل در دو فصل گذشته از یک برنامه داخلی فراتر رفته و علاوه بر بازتاب گستردهای که در کشورهای اسلامی داشته به یک رویداد بینالمللی تبدیل شده است. تلاوتها و بخشهای مختلفی از محفل در شبکههای اجتماعی دستبهدست شده و تحسین علاقهمندان به قرآن را در نقاط مختلف جهان برانگیخته است. بسیاری از قاریان و علاقهمندان قرآن از کشورهای عربی، آسیای میانه و حتی اروپا و آمریکا این برنامه را دنبال کردهاند و آن را یکی از نوآورانهترین برنامههای قرآنی تلویزیونی دانستهاند.
تأثیر محفل بر نسل جوان
حامد شاکرنژاد، قاری بینالمللی و حافظ قرآن که بهعنوان کارشناس در این برنامه حضور دارد، درخصوص فصل جدید محفل گفت: «محفل امسال، یک اتفاق تازه در برنامههای قرآنی تلویزیون است. هر سال فکر میکردم دیگر بهتر از این نمیشود اما این فصل با حضور چهرههای جدید، واقعا شگفتانگیز شده است!»وی درباره رویدادهای فصل جدید برنامه گفت: «یکی از زیباترین اتفاقات این فصل، پیوستن سه استاد قرآنی از کشورهای مختلف است؛ از مصر، مهد تلاوت تا افغانستان که همیشه استعدادهای قرآنی درخشانی داشته و البته برای اولینبار، یک استاد از برادران اهل سنت کردستان ایران. این ترکیب، محفل را به یک برنامه بینالمللی واقعی تبدیل کرده است.»شاکرنژاد اضافه کرد: «علاوه بر این، امسال استعدادهای قرآنی فوقالعادهای داریم که برخی از تلاوتهایشان واقعا من را غافلگیر کرد. مطمئن باشید لحظات ناب و بینظیری در انتظار مخاطبان خواهد بود، اما مهمتر از همه، تأثیر عمیق این برنامه بر جامعه است. در این سالها شاهد بودهایم که بهواسطه محفل، خیلی از افراد، بهخصوص کودکان و نوجوانان، به سمت تلاوت و حفظ قرآن ترغیب شدهاند. این شاید بزرگترین و ارزشمندترین اثر این برنامه باشد؛ اینکه عشق به قرآن را در دل نسل جدید زنده کند.» این قاری قرآن افزود: «محفل، جایی است که عشق به قرآن در زیباترین شکل خود تجلی پیدا میکند.»
روایت داستانهای قرآنی با هوش مصنوعی
حجتالاسلام غلامرضا قاسمیان، استاد حوزه و دانشگاه درباره این فصل از برنامه عنوان کرد: «محفل امسال، نمایانگر همان حقیقتی است که قرآن به آن اشاره میکند؛ اینکه این کتاب فقط برای تلاوت نازل نشده، بلکه هدفش تدبر، تفکر و دگرگونی زندگی انسانهاست. امروز بیش از هر زمان دیگری نیاز داریم قرآن را از قالبهای سنتی فراتر ببریم و آن را با زبان روز، با ابزارهای جدید و شیوههایی که بتواند با ذهن و دل مخاطب امروزی ارتباط برقرار کند، ارائه دهیم. این، همان اتفاقی است که در فصل جدید محفل شاهد آن هستیم.»
وی افزود: «یکی از بزرگترین تحولات امسال، پرداختن به قصص قرآنی با جدیدترین فناوریهای رسانهای و تصویری است. برای اولینبار در محفل، داستانهای قرآن با استفاده از دستاوردهای هوش مصنوعی به شکل انیمیشن درآمدهاند و باکیفیتی خیرهکننده به تصویر کشیده شدهاند. این اتفاق، یک تحول بزرگ است؛ چراکه داستانهای قرآن به شکلی نو و جذاب، به مخاطب امروز ارائه میشوند. وقتی این قصص را درقالب تصویر وحرکت ببینیم، تأثیرآنها بر ذهن و قلب مخاطب چندین برابر میشود.»
حجتالاسلام قاسمیان ادامه داد: «علاوه بر این، مستندهایی که از اماکن تاریخی قرآن تهیه شده، به ما یادآوری میکند که قرآن در بستر تاریخ نازل شده است. این آیات در خلأ به وجود نیامدهاند، بلکه بر انسانها، جوامع و اماکنی نازل شدهاند که هنوز هم ردپای آنها در تاریخ باقی است. وقتی یک آیه را میشنویم و همزمان تصاویری از همان سرزمینی که وحی درباره آنها نازل شده است را میبینیم، فهم ما از آن آیه چندین برابر عمیقتر خواهد شد. این یک نوع تدبر رسانهای در قرآن است که جای خالی آن در برنامههای مذهبی احساس میشد.»این استاد حوزه و دانشگاه در مورد ورود بیشتر قرآن به زندگی روزمره مردم با چنین برنامههایی توضیح داد: «محفل امسال، هم اصالت محافل قرآنی را حفظ کرده و هم با استفاده از ابزارهای جدید، جذابیت و تأثیرگذاری آن را چند برابر کرده است. این برنامه نشان میدهد که اگر بخواهیم، میتوانیم قرآن را به زبان مردم امروز ترجمه کنیم؛ نه فقط در قالب الفاظ، بلکه در قالب تصویر، داستان، تجربه و زندگی.»
قرآن یک جریان زنده است
احمد ابوالقاسمی، داور و کارشناس مطرح قرآنی که امسال هم از چهرههای حاضر در برنامه است، در بیان تفاوت این اثر تلویزیونی با دیگر برنامههای قرآنی چنین شرح داد: «محفل، فقط یک برنامه تلویزیونی قرآنی نیست؛ اینجا اتفاقاتی میافتد که در ۴۰ سال فعالیتم در حوزه قرآن، کمتر شبیه آن را دیدهام. بعضیها فکر میکنند جلسات و محافل قرآنی، یعنی تلاوتهای زیبا اما محفل این تصور اشتباه را تغییر داد که قرآن فقط یک هنر شنیداری نیست، بلکه یک جریان زنده است که زندگیها را تغییر میدهد. اینجا نهتنها قاریان و حافظان برجسته حضور دارند، بلکه کسانی را میبینیم که زندگیشان با قرآن دگرگون شده؛ افرادی که تازه به اسلام گرویدهاند، کسانی که مسیر زندگیشان را با آیات الهی پیدا کردهاند و افرادی که قرآن را نهفقط حفظ، بلکه با تمام وجود لمس کردهاند.»
وی درباره تأثیرگذاری این برنامه بر گروه کارشناسان هم عنوان کرد: «بارها شده که در میان اجراها و روایتهای قرآنی، خود ما داوران هم متأثر شدهایم. این برنامه، یک فضای معنوی خاص دارد که هر شب، برای ما و مخاطبانش، یک تجربه جدید است. محفل فقط یک برنامه تلویزیونی نیست، بلکه یک آینه است که نشان میدهد قرآن چطور میتواند دلها را تکان دهد و مسیر زندگیها را عوض کند.» این کارشناس قرآنی درباره فصل جدید برنامه افزود: «محفل امسال برای من، فصل تازهای در نگاه به قرآن است و فکر میکنم هرکسی که این برنامه را دنبال کند، این حس را با تمام وجود درک خواهد کرد.»
محفل، پلی جهانی میان عاشقان کلام وحی
حسنین الحلو، قاری قرآن در آستان حضرت ابوالفضل(ع) که امسال نیز بهعنوان کارشناس از کشور عراق در این برنامه حضور دارد، در مورد ابعاد بینالمللی محفل گفت: «محفل دیگر محدود به یک کشور یا یک منطقه نیست؛ این برنامه در سراسر جهان اسلام و حتی فراتر از آن، مخاطبان خود را پیدا کرده است. در عراق، لبنان و سوریه، بسیاری از قاریان و علاقهمندان قرآن این برنامه را دنبال میکنند اما چیزی که من را شگفتزده کرده، استقبال گسترده از محفل در کشورهای دورتر است.»
الحلو درباره ابراز علاقه مخاطبانی از قارههای مختلف به محفل بیان کرد: «دوستانی از مصر و شمال آفریقا، از الجزایر و مراکش گرفته تا تونس، برایم پیام میفرستند و درباره محفل صحبت میکنند. در جنوب شرق آسیا، در اندونزی و مالزی که مردم عشق خاصی به قرآن دارند، این برنامه مورد توجه قرار گرفته است. حتی در کشورهای آفریقایی مسلماننشین، مثل نیجریه و سنگال، شاهد علاقهمندی زیادی به این برنامه هستیم.»وی در اینباره اضافه کرد: «نکته جالبتر این است که مسلمانان اروپا، از فرانسه و آلمان گرفته تا بریتانیا و حتی در روسیه و آمریکا، به محفل توجه نشان دادهاند. بعضی از مسلمانانی که در این کشورها زندگی میکنند، میگویند که از طریق این برنامه، بیش از پیش با فضای قرآنی جهان اسلام ارتباط برقرار کردهاند.»این قاری قرآن تاکید کرد: «محفل یک برنامه قرآنی معمولی نیست؛ این برنامه پلی است میان دلهای عاشقان قرآن در سراسر جهان. هر سال گستردهتر، عمیقتر و تأثیرگذارتر میشود و امسال هم با ترکیب جدید خود، بدون شک مسیر موفقیتش را ادامه خواهد داد.»
برنامهای غیررقابتی برای درک عمیق قرآن
محمد اقدمنژاد، کارگردان هنری برنامه پیرامون ایده محفل توضیح داد: «محفل برخلاف تصوری که در نمای دور از این برنامه وجود دارد اصلا مبنایی مسابقهمحور ندارد، بلکه این برنامه تلاش کرد این فضا را بشکند. شعار ما این بود که «قرآن کتابی برای زندگی است»، یعنی باید قرآن را وارد زندگیمان کنیم و نه فقط بهعنوان یک کتاب که باید برای قرائتش نمره بگیریم. اگر ما قرآن را با پوست و گوشت خود درک کنیم و بدانیم که این کتاب کلام خداست، رفتار ما تغییر خواهد کرد. هدف اصلی برنامه محفل این است که فضایی غیررقابتی ایجاد کنیم و روایت آیات قرآن را در موقعیتهای مختلف زندگی به نمایش بگذاریم. هرچند که حافظ قرآن بودن جذاب است اما ما هرگز به حافظان قرآن نمره نمیدهیم. تلاشمان بر این است در فضای قرآنی، نشاط را به مخاطبان منتقل کنیم. ما از کشورهای مختلف قاریانی را به برنامه دعوت میکنیم اما این میز بهعنوان میز داوری نیست. تفاوت اصلی ما با دیگر برنامهها این است که این میز به نوعی میز میزبانی است. بسیاری از مهمانان حتی از کشورهای دیگر، بعد از برنامه میگویند که در طول برنامه احساس کردهاند با خانواده خود صحبت میکنند. در طول ماه مبارک رمضان، ما سعی میکنیم مخاطبان تلویزیون بهطور مستقیم و غیرمستقیم با قرآن آشنا شوند. ما حتی نقدهایی در مورد زندگی داریم و میگوییم اگر بخواهیم به قرآن نزدیک شویم، باید به این کتاب آسمانی نگاه درستی داشته باشیم.»
سوژهیابی جهانی برای روایتهای جذاب
وی درباره روند سوژهیابی برنامه ادامه داد: «از سال گذشته که این برنامه به پایان رسید، فرآیند سوژهیابی و کارگردانی را آغاز کردیم. سوژههایی از اقصی نقاط جهان داریم و این موضوع تصادفی نیست؛ بهطوری که نهتنها از ایران، بلکه از کشورهای مختلف ما با بیش از ۴۰۰۰ نفر مصاحبه کردهایم، البته این موضوع را نیز در نظر داشتیم که باید از نظر بصری و جذابیتهای رسانهای غربال شوند. در طول یکسال با تیمی که الحمدلله جوان و پویاست؛ توانستیم در نهایت حدود ۱۰۰ تا ۱۱۰ نفر به جلوی دوربین محفل بیاوریم. امیدواریم این روایتها مورد توجه مخاطبان قرار بگیرند. این یک بخش از کار کارگردانی است و بخش دیگر به انتخاب زاویه دید جذاب از منظر روایت سوژه مربوط میشود. تلاش تیم محفل این است تا رویدادهای قرآنی را از زاویه دید زندگی افراد پیدا کرده و روی آنها تمرکز کنیم. این کار با همکاری تیم کارگردانی و سردبیری، بهویژه آقای ربیعی که سردبیر برنامه هستند،انجام شد.این تیم شامل حدود ۱۰تا۱۲نفر است که درطول حداقل ۸تا۹ماه تلاش،به این برنامه رسیدهاند.»
برنامهای با نشاط و غافلگیریهای طبیعی در هر لحظه
اقدمنژاد در پاسخ به میزان تداخل کارگردانی در برنامهسازی محفل گفت: «متناسب با تجربه فصل گذشته به ذائقه مخاطب آشنا هستیم و نمیشود کتمان کرد که چه در داستانها و چه در انتخاب افراد غربالگری صورت گرفته، اما اینکه چه چیزی جلوی دوربین رفته، به آن صحنه مربوط میشود. اینکه چه اتفاقاتی حین تصویربرداری رخ دهد، مثلا کسی از بین تماشاگران روی صحنه بیاید کاملا بدون برنامهریزی اتفاق میافتد. تیم در حال انجام کاری ارزشمند و به دور از نمایش است و این در حالی است که بسیاری از برنامهها ممکن است فقط ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ تماشاچی داشته باشند که در برنامه دخیل نیستند، اما دستاندرکاران محفل سعی کردهاند نشاط را در تمام برنامه جاری و ساری نگه دارند. تلاشمان این است حتی در زمان کات، لحظاتی زنده و طبیعی داشته باشیم، مانند وقتی که یک پسربچه به اصرار پدرش برای خوانش سورههای کوچک قرآن به صحنه میآید، پیشگیریای برای این موضوع نمیکنیم. این زنده بودن برنامه هرگز از بین نمیرود و بیشتر اتفاقات در صحنه رقم میخورد.»
تحلیل سوژههای موفق سال گذشته
کارگردان هنری محفل اضافه کرد: «اولین مرحلهای که در سوژهیابی داشتیم، بررسی سوژههای سال گذشته بود تا ببینیم کدام یک بیشتر مورد توجه مخاطب قرار گرفتهاند. این کار به ما کمک کرد تا ذائقه مخاطب را بسنجیم و براساس آن برنامهریزی کنیم. این بررسی در دکور، فضای محتوایی و سوژهها لحاظ شد. بهعنوان مثال، از بین سوژههای فصل گذشته، صالح مهدیزاده تنها در صفحه رسمی محفل، ۲۴ میلیون بازدید داشت یا به صورت کلی در فضای مجازی حدود ۲۷۰ تا ۲۸۰ میلیون بازدید برای یک ویدئو به دستآورد. این نشان میدهد که با انتخاب سوژههای مناسب، میتوانیم مخاطب را بیشتر پای تلویزیون نگه داریم. بنابراین، امسال سعی کردیم به نوجوانان توجه بیشتری داشته باشیم و داستانهایی که بیشتر مورد توجه قرار میگیرند را در برنامه بگنجانیم. »
تلاشهای میدانی برای سوژهیابی دقیق
وی عنوان کرد: «سوژهیابی امسال یک فرآیند آنی نبود؛ بلکه با همکاری تیمی حدود ۱۷ تا ۱۸ استان را شهر به شهر و حتی روستاهایی دورافتاده مثل روستای نگل از کردستان را سفر کردیم. ما به نقاطی میرفتیم که برخی اوقات حتی آسفالت هم نداشتند، تا بتوانیم سوژهیابی دقیقتری انجام دهیم. در کنار این تلاشها، گروه بینالملل نیز فعال بود. بدون اغراق میتوانم بگویم که تیم محفل برای سوژهیابی واقعا زحمت کشیده است. هدف آقای هاشمی، تهیهکننده برنامه این بود که همه اجزا و ارکان با همدیگر فعال شوند تا انشاءالله برنامه امسال با خروجی بهتری نسبت به سال گذشته روی آنتن برود. در کنار همه این اتفاقات، محافل استانی محفل هم به بهترین شکل برگزار میشد.»
فرآیند ثبتنام و غربالگری سوژهها
اقدمنژاد توضیح داد: «برای دسترسی به سوژهها در استانها، از طریق صفحه رسمی محفل فرآیند ثبتنام را آغاز کردیم. مثلا در یک استان، بهطور ناگهانی ۳۰۰ نفر ثبتنام میکردند. این ثبتنامها از ارگانهای مختلفی مانند سازمان تبلیغات و اوقاف انجام میشد. ما از این ارگانها خواسته بودیم که بهترین سوژهها را معرفی کنند و لیستی از ۳۰۰ تا ۴۰۰ سوژه به دست میآوردیم. بعد از آن، غربالگری اولیه انجام شد و بعضی از سوژهها به دلیل داستانهای خطی که ارائه داده بودند، حذف شدند.»
تنوع فرهنگی و همبستگی جهانی
این کارگردان درباره انتخاب میزبانان محفل گفت: «ما معتقدیم که هر فردی دارای پتانسیلهای خاصی است و سعی میکنیم از جنبههای رسانهای، فردی و بینالمللی به این پتانسیلها توجه کنیم. ما بهدنبال المانها و ویژگیهایی هستیم که باعث بهبود برنامه شوند. بهعنوان مثال، اگر یک داور افغانستانی به برنامه اضافه شود، این انتخاب به این دلیل است که ما میخواهیم تنوع فرهنگی را نشان دهیم. نکته مهم این است که ما میخواهیم نشان دهیم که فرقی نمیکند شما سنی باشید یا شیعه، افغانستانی باشید یا از هر ملیت دیگری، قرآن برای همه ما یکی است. این واقعا دغدغه تمامی اعضای تیم ماست. ما حتی افرادی از کشورهای دور مانند تانزانیا را به برنامه دعوت میکنیم، زیرا قرآن میتواند همه ما را کنار هم جمع کند.»
ایجاد پیوندهای فرهنگی از سراسر جهان
وی درباره گستره مخاطبان این برنامه در سطح جهان ادامه داد: ما در کشورهای مختلف مخاطب داریم. بهعنوان مثال، وقتی سیدجلال، ساکن انگلستان، به برنامه ما میآید، مخاطبان ما در آنجا نیز افزایش مییابند. ما در هلند و استرالیا نیز مخاطب داریم و تصاویری از بچهها را داریم که در کنار هم برنامه محفل را تماشا میکنند، آن هم از مناطق محروم تانزانیا. این تأثیرات نشان میدهد که این محفل واقعا در سطح جهانی منتشر میشود. پیش آمده که در ویدئوهایی از غزه دیدهایم که بسیاری از اوقات، در شرایط خاص جنگی، خانوادهها جمع میشدند تا برنامه محفل را تماشا کنند. این نشاندهنده حال خوب و اشتیاقی است که در آن فضا وجود داشت. مثلا برخی خانوادهها در جایی که تلویزیون داشت، دور هم جمع میشدند تا برنامه را ببینند. در فصل دوم محفل، یک گروه پاکستانی چند قسمت از برنامه را بهصورت خودجوش دوبله کردند و این کار را در یوتیوب خود منتشر کردند. همین میشود که وقتی میرویم پاکستان حدود ۱۰۰ هزار نفر در یک محفل در لاهور پاکستان جمع شدند، تا محفل پاکستانی را برگزار کنند.»
انعکاس حالوهوای مقاومت و شهادت
اقدمنژاد اضافه کرد: «امسال حالوهوای برنامه محفل بنابر اتفاقات غزه رنگ وبویی دیگر دارد. نمیتوان کتمان کرد که مفاهیمی مانند مقاومت و شهادت از قرآن جدا هستند. قرآن به ما یاد میدهد که صرفنظر از ملیت یانوع کشور،در برابر ظلم و ستم بایستیم.وقتیقرآن ملاکماباشد،همه این مسائل باهم مرتبط خواهندبود.مامیتوانیم به چندین آیه اشاره کنیم که درباره استکبارستیزی و مقابله با ظلم صحبت میکنند. به همین دلیل امسال در دکور از المانهایی استفاده کردیم که به این فضا نزدیک است.»
استقبال بینظیر تماشاگران
وی درخصوص شرکت تماشاگران در برنامه تکمیل کرد: «حدود ۱۰ روز قبل از ضبط برنامه، از طریق فضای مجازی و زیرنویس شبکه سه ظرفیت سالن ضبط برنامه را اعلام کردیم و خواستیم افراد از طریق ثبتنام اشتیاق خود به شرکت در برنامه را اعلام کنند.باید گفت ظرفیت سالن حدود ۶۰۰ نفر بود اما با توجه به استقبالی که صورت گرفت در طول ضبط برنامه هر شب بیشتر از این تعداد حضور پیدا میکردند. به شکلی که برای جلوگیری از ناراحتی، صندلیهایی در تراسها و مکانهای دیگر قرار دادیم و با این اوصاف میتوان تخمین زد حدود هزار نفر در لوکیشن حضور داشتند. بهطور کلی، هدف ما این بود که به همه علاقهمندان اجازه دهیم از نزدیک برنامه را مشاهده کنند و خودشان از نزدیک در فرآیند ضبط برنامه قرار گیرند.»