اسنپ‌بک‌؛ بازی باخت-باخت برای غرب

در حال حاضر، مجموعه‌ای از تحرکات دیپلماتیک در جریان است که جمهوری اسلامی ایران در چندین سطح به آن واکنش نشان داده است. این تحرکات شامل اقدامات همزمان ایالات متحده، مذاکرات ایران با اتحادیه اروپا و هماهنگی‌های دیپلماتیک با چین و روسیه است.

آمریکا در حالی که سیاست تحریم‌ها را علیه ایران دنبال می‌کند، همزمان پیام‌هایی را برای مذاکره ارسال کرده است. این رفتار در چارچوب سیاست شناخته‌شده‌ای قرار می‌گیرد که تحت عنوان «چماق و هویج» تعریف می‌شود‌؛ به این معنا که آمریکا برای تقویت موضع خود در مذاکرات، از یک سو فشارهای اقتصادی را افزایش می‌دهد و از سوی دیگر، از ابزارهای دیپلماتیک برای ایجاد فضای مذاکره بهره می‌برد. ارسال نامه به ایران در همین راستا قابل تحلیل است و نشان می‌دهد که واشنگتن به‌دنبال تحمیل شرایطی بر ایران است که عملا به‌معنای پذیرش یک توافق تحمیلی خواهد بود.  مذاکرات ایران با اتحادیه اروپا که تاکنون سه دور آن انجام شده و دور چهارم آن برای اسفند‌ماه برنامه‌ریزی شده، عمدتا پیرامون موضوع «مکانیسم ماشه» است. مکانیسم ماشه به بازگشت خودکار قطعنامه‌های تحریمی تحت فصل هفتم منشور سازمان ملل اشاره دارد و در صورت فعال‌شدن آن، قطعنامه‌هایی که پیش از توافق برجام لغو شده بودند، مجددا اجرایی خواهند شد. این مکانیسم تا مهرماه آینده فرصت دارد و در صورت عدم فعال‌سازی، پرونده آن برای همیشه بسته خواهد شد. آمریکا که از برجام خارج شده، قادر به فعال‌سازی این مکانیسم نیست اما کشورهای اروپایی می‌توانند چنین اقدامی را انجام دهند. ایران در حال مذاکره با اروپا است تا آنها را متقاعد سازد که فعال‌سازی این مکانیسم منجر‌به وضعیت «باخت-باخت» خواهد شد‌؛ زیرا در چنین شرایطی، ایران به‌احتمال زیاد از معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) خارج خواهد شد که این مسأله تبعات سنگینی برای اروپا در پی خواهد داشت.  فعال‌سازی مکانیسم ماشه، علاوه بر بازگشت قطعنامه‌های تحریمی، به آمریکا مشروعیت بین‌المللی می‌دهد تا اقدامات خود علیه ایران را با پشتوانه حقوقی سازمان ملل توجیه کند. این در حالی است که در شرایط فعلی، بسیاری از تحریم‌های اعمال‌شده علیه ایران، مشروعیت بین‌المللی ندارند و تنها براساس تصمیمات یکجانبه آمریکا اجرا می‌شوند.

در صورت بازگشت قطعنامه‌های شورای امنیت، ایران با محدودیت‌های شدیدتری مواجه خواهد شد که از جمله آنها می‌توان به امکان توقیف کشتی‌های ایران اشاره کرد که البته با مقابله به مثل کشورمان روبه‌رو خواهد شد.  

در جبهه دیگر، ایران در تعاملات خود با چین و روسیه به‌دنبال ایجاد موضعی مشترک در قبال تحرکات آمریکا و اروپا است. این موضوع در بیانیه اخیر سه کشور نیز انعکاس یافته و نشان می‌دهد که ایران، چین و روسیه به‌دنبال اتخاذ یک سیاست هماهنگ در برابر اقدامات غرب هستند. این رویکرد از آنجا اهمیت دارد که در گذشته، روسیه و چین در برخی مقاطع به قطعنامه‌های تحریمی علیه ایران رأی مثبت داده بودند اما در شرایط کنونی، به‌دلیل خروج آمریکا از برجام، رویکرد آنها تغییر کرده است. در بیانیه مشترک اخیر، اگرچه به‌طور مستقیم به آمریکا اشاره نشده اما به‌وضوح اعلام شده که مسئولیت وضعیت فعلی برعهده کشورهایی است که توافق را نقض کرده‌اند و این از اهمیت فوق‌‌العاده‌ای برخوردار است.  یکی از پرسش‌های مهم در این زمینه، میزان جدیت تهدیدات نظامی علیه ایران است.

دونالد ترامپ همیشه از جنگ‌ها انتقاد کرده و بعید است آمریکا را وارد یک درگیری مستقیم کند. بر همین اساس هم وی در دوره نخست ریاست‌جمهوری خود، سیاستی را دنبال کرد که بر ایجاد شکاف و اختلافات داخلی در ایران متمرکز بود، به‌گونه‌ای که از طریق اعمال فشارهای اقتصادی و تحریک نارضایتی‌های داخلی، هدف فروپاشی از درون را دنبال می‌کرد اما در دوره جدید، به‌نظر می‌رسد در دستور کار ترامپ – البته اگر بخواهد اقدامی نظامی علیه تاسیسات هسته‌ای ایران انجام شود- این از طریق دار و دسته جنایتکار نتانیاهو انجام شود. دولت آمریکا حمایت‌های گسترده‌ای از اسرائیل به‌عمل آورده و این رژیم را به‌عنوان یک ابزار فشار علیه ایران به‌کار می‌گیرد.