بازی‌های موبایلی در کمین کودکان

با پیشرفت فناوری و گسترش بازی‌های موبایلی و کامپیوتری، الگوی بازی کودکان به‌سمت فضای مجازی تغییر کرده است. این بازی‌ها، در‌کنار مزایایی مانند بهبود مهارت‌های شناختی در صورت استفاده حداقلی و متعادل، می‌تواند آسیب‌های جدی هم برای جسم‌ و ‌روح‌و‌روان کودکان و نوجوانان داشته باشد.متاسفانه، نظام آموزشی ایران و متولیان وزارت آموزش و پرورش، با بی‌توجهی به این موضوع، برنامه‌های پیشگیرانه و آموزشی مؤثری ارائه نکرده‌اند. این غفلت، آینده‌سازان ایران را با چالش‌های عمیقی مواجه کرده که عبور از آنها مستلزم بازنگری فوری در سیاست‌های آموزشی و خانوادگی است. 
   
آسیب‌های روانی بازی‌های موبایلی و کامپیوتری
یکی از بارزترین مضرات بازی‌های موبایلی، ایجاد وابستگی و اعتیاد است. کودکان به‌دلیل نیاز ذاتی به هیجان و سرگرمی، به‌ویژه در نبود توجه کافی والدین به دلیل مشغله‌های زندگی، به این بازی‌ها پناه می‌برند. طراحی‌های جذاب، گرافیک‌های فریبنده و پاداش‌های لحظه‌ای این بازی‌ها، خلأهای عاطفی و اجتماعی کودکان را پر می‌کنند. این وابستگی می‌تواند به‌حدی شدت یابد که کودک نیازهای اولیه مانند غذا، خواب و تعاملات اجتماعی را نادیده بگیرد.واکنش‌های عصبی و پرخاشگرانه هنگام محدود‌کردن دسترسی به بازی، مانند فریاد‌زدن یا مقاومت شدید، نشانه‌ای از اعتیاد است که نیازمند مداخله فوری روان‌شناختی است. 
انزواطلبی از دیگر پیامدهای نگران‌کننده این بازی‌هاست. کودکان و نوجوانان ساعت‌ها در دنیای مجازی غرق می‌شوند و ارتباط با دنیای واقعی را از دست می‌دهند. این انزوا، مهارت‌های اجتماعی مانند برقراری ارتباط، همدلی و آداب معاشرت را تضعیف کرده و در بلندمدت، خطر طرد اجتماعی و ناتوانی در ایجاد روابط معنادار را افزایش می‌دهد. بازی‌های پرتنش و رقابتی نیز استرس و اضطراب را در کودکان تشدید می‌کنند. علائمی مانند لرزش دست، عرق‌کردن، بی‌قراری و پرخاشگری در حین بازی نشان‌دهنده فشار روانی است که می‌تواند به افسردگی منجر شود،به‌ویژه زمانی که کودک درمراحل دشواربازی شکست می‌خورد و احساس ناکامی می‌کند.خشونت‌گرایی نیز از آسیب‌های جدی این بازی‌هاست. بازی‌های اکشن و جنگی با صحنه‌های خشن، به‌تدریج حساسیت کودکان را نسبت به خشونت کاهش می‌دهند و رفتارهای پرخاشگرانه را تقویت می‌کنند. براساس تحقیقات و مطالعات دانشگاه میسوری، مواجهه مداوم با این صحنه‌ها، همدلی و حس تعلق به دیگران را کاهش می‌دهد و روابط عاطفی با خانواده و دوستان را مختل می‌کند. این موضوع، کودکان و نوجوانان را به افرادی با روابط اجتماعی ضعیف تبدیل می‌کند که در بزرگسالی با چالش‌های عمیقی مواجه خواهند شد. 
   
آسیب‌های فیزیکی و جسمانی
بازی‌های موبایلی و کامپیوتری، علاوه بر روان، بر جسم کودکان نیز تاثیرات منفی دارند. نشستن طولانی‌مدت و استفاده مداوم از موبایل یا کامپیوتر، به ناهنجاری‌های ستون فقرات و اسکلتی، مشکلات مفصلی و پوکی استخوان منجر می‌شود. خیره‌شدن به صفحه نمایش، مشکلات چشمی مانند سوزش، خارش، دوبینی و انحراف چشم را به‌دنبال دارد. سندروم متابولیک، شامل فشار خون بالا، چاقی و افزایش ضربان قلب، از دیگر عوارض جسمانی است که با ترشح بیش‌ازحد آدرنالین تشدید می‌شود. همچنین، کم‌تحرکی ذهنی ناشی از تکرار عادات بازی، به تحلیل و تخریب سلول‌های مغزی منجر می‌شود و توانایی تمرکز، تصمیم‌گیری و کنترل رفتار را کاهش می‌دهد. 
   
غفلت نظام آموزشی و خلأ سیاست‌گذاری
نظام آموزشی ایران در مواجهه با این چالش بزرگ، عملکردی ناامیدکننده داشته است. مدارس، که باید پیشگام آموزش سواد رسانه‌ای و مدیریت زمان استفاده از فناوری باشند، از ارائه برنامه‌های مدون و مؤثر بازمانده‌اند. فقدان آموزش‌های پیشگیرانه برای والدین و دانش‌آموزان، عدم گنجاندن سواد دیجیتال در برنامه‌های درسی و بی‌توجهی به ترویج فعالیت‌های گروهی جایگزین، نشان‌دهنده خلأ جدی در این حوزه است. این غفلت، کودکان و نوجوانان را در برابر آسیب‌های بازی‌های موبایلی بدون سپر و بی‌دفاع گذاشته و آینده تحصیلی، اجتماعی و روانی آنها را به‌خطر انداخته است. آموزش‌وپرورش باید با طراحی برنامه‌های آموزشی، کارگاه‌های سواد رسانه‌ای و جلسات مشاوره، نقش فعال‌تری ایفا کند. 
   
نقش والدین و راهکارهای پیشگیرانه
والدین نقش محوری در کاهش این آسیب‌ها دارند. نظارت دقیق بر زمان و نوع بازی‌های موبایلی، تشویق به فعالیت‌های جایگزین مانند ورزش، بازی‌های گروهی، مطالعه و ایجاد فضای عاطفی و حمایتی می‌تواند مانع از گرایش کودکان به دنیای مجازی شود. والدین باید به‌عنوان الگو، خود نیز استفاده متعادلی از فناوری داشته باشند. علاوه بر این، همکاری بین خانواده، مدرسه و سیاست‌گذاران آموزشی ضروری است. آموزش‌وپرورش می‌تواند با برگزاری دوره‌های آموزشی برای معلمان و والدین، تدوین محتوای درسی مرتبط با سواد دیجیتال و ایجاد فضاهای بازی گروهی در مدارس، به کاهش این آسیب‌ها کمک کند. همچنین، استفاده از نرم‌افزارهای کنترل دسترسی به اینترنت و بازی‌، می‌تواند ابزار مفیدی برای مدیریت زمان کودکان باشد.  بازی‌های موبایلی و کامپیوتری، در صورت استفاده بی‌رویه، تهدیدی جدی برای سلامت جسم و روح و روان کودکان و نوجوانان هستند. اعتیاد، انزواطلبی، استرس، افسردگی و خشونت‌گرایی از جمله آسیب‌های روانی و مشکلات جسمانی مانند سندروم متابولیک و اختلالات بینایی، آینده‌سازان ایران را در معرض خطر قرار داده‌اند. غفلت نظام آموزشی، این بحران را تشدید کرده و ضرورت بازنگری در سیاست‌های آموزشی را برجسته می‌سازد.با اقدام هماهنگ والدین،مدارس و سیاست‌گذاران، از طریق آموزش سواد رسانه‌ای، نظارت دقیق و ترویج فعالیت‌های جایگزین، می‌توان این آسیب‌ها را کاهش داد و آینده‌ای کم‌مخاطره را برای کودکان و نوجوانان ایران عزیز رقم زد.