آلودگی‌هوا در کلانشهرهای کشور هر سال ناگوارتر می‌شود؛ این را از شرایط شهرهایی مانند تهران، مشهد، اصفهان و... می‌توان نتیجه گرفت. برای نمونه از نگاه آمار، سال ۱۴۰۳ یکی از بدترین سال‌ها برای کیفیت هوای تهران بوده است.
آن طور که فاطمه کریمی، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران توضیح می‌دهد، بررسی بازه ۱۰ ساله منتهی به سال گذشته نشان می‌دهد که ۱۴۰۳ دومین سال آلوده در دهه اخیر بوده و همچنین با توجه به دو آلاینده اصلی شهر تهران، ذرات معلق کوچک‌تر از ۲.۵میکرون به لحاظ تعداد روزهای آلوده طی سال گذشته در رتبه دوم و آلاینده ازن در مرتبه سوم قرار داشته است.مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران با تأکید بر پیچیدگی الگوی آلایندگی درباره منشأ آلودگی در نقاط مختلف تهران، می‌گوید: در جنوب شهر منشأ آلودگی فقط به کارگاه‌ها محدود نیست، بلکه ترکیبی از منابع ثابت، متحرک و خشکسالی است.
او درباره نوسانات شاخص آلاینده‌های ذرات معلق، دی‌اکسید گوگرد(SO₂)و دی‌اکسید نیتروژن (NO₂)درایستگاه‌های پایش مناطق جنوبی تهران نیز عنوان می‌کند: بی‌تردید فعالیت صنایع و کارگاه‌های مستقر در محورهایی چون جاده ساوه، جاده قدیم وآزادراه تهران ــ قم می‌تواندبرغلظت این آلاینده‌هادرسطح شهر تهران به‌ویژه درمقاطعی ازسال تأثیرگذار باشد.آن‌طور که کریمی توضیح می‌دهد، با این‌حال نمی‌توان آن را تنها عامل اصلی دانست، زیرا عوامل متعددی در تولید و تغییرات غلظت این آلاینده‌ها نقش دارند. برای مثال در سال‌های اخیر کاهش بارش‌ها، گسترش خشکسالی و افزایش وقوع طوفان‌های گردوغبار از دیگر عوامل مؤثر بر کیفیت هوا به‌ویژه در مناطق جنوبی بوده و باید توجه داشت که مسأله اصلی آلودگی هوای تهران درحال‌حاضر،ذرات معلق به‌ویژه( PM₂.₅)بوده که بیشترین سهم را دربالارفتن شاخص کلی آلودگی هوا دارد.
تداوم یک روند نگران‌کننده
آمارها نشان می‌دهد که در سال ۱۴۰۴ وضعیت آلودگی هوا در تهران نه فقط بهبود نیافته، بلکه نشانه‌هایی از وخامت بیشتر را نشان می‌دهد. براساس آمار شرکت کنترل کیفیت هوای تهران از ابتدای سال جاری تا دیروز کیفیت هوای پایتخت شش روز پاک، ۱۲۱روز قابل قبول،۹۳ روز ناسالم برای گروه‌های حساس، هشت روز ناسالم برای همه گروه‌ها، دو روز بسیار ناسالم و دو روز خطرناک بوده است.
به گفته کارشناسان، وزش باد و بارش باران از اصلی‌ترین عوامل تهویه طبیعی هواست و وقتی این عامل کمرنگ شود، شرایط برای پایداری هوا و ماندگاری آلودگی مهیاتر خواهد شد. همین مسأله باعث شده که پیش‌بینی‌ها برای امسال چندان امیدوارکننده نباشد و احتمالا روزهای آلوده بیشتری نسبت به سال‌های گذشته در پیش خواهیم داشت.
صادق ضیائیان، رئیس مرکز ملی پیش‌بینی ومدیریت بحران مخاطرات وضع هوا،درگفت‌وگو باجام‌جم با اشاره به وضعیت جوی کشور در ماه‌های پیش‌رو تأکید می‌کند که احتمالا شرایط امسال سخت‌تر خواهد بود و با توجه به کاهش بارش‌ها و استمرار شرایط پایدار جوی، پیش‌بینی می‌شود تعداد روزهای آلوده در پاییز امسال بیشتر از سال‌های گذشته باشد.
برخورد با ترک فعل‌ها
مقایسه سال ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴ نشان می‌دهد که روند آلودگی در حال تشدید است. در حالی‌که سال ۱۴۰۳ با ۱۴۰ روز ناسالم رکورد زد، سال ۱۴۰۴ تاکنون حدود نیمی از روزها‌یش آلوده بوده که اگر ادامه یابد، می‌تواند رکورد جدیدی ثبت کند؛ رکوردی که حاصل افزایش ترافیک شهری، صنایع آلاینده اطراف تهران، خشکسالی‌های اخیر که منابع گردوغبار داخلی را افزایش داده و ناترازی سوخت در فصل سرد هستند که منجر به استفاده از سوخت‌های آلاینده مانند گازوئیل یا نفت‌کوره می‌شود. البته اثرات این بحران نیز چشمگیر است؛ طبق گزارش‌ها، سالانه ۵۰ هزار مرگ در کشور منتسب به آلودگی هواست و هزینه‌های درمانی ناشی از آن چند برابر هزینه‌های پیشگیری است. این مسأله نه فقط در تهران، بلکه در دیگر کلانشهرهای ایران مانند اصفهان و اهوازنیزمشاهده می‌شود؛جایی که آلودگی به یک مشکل ملی تبدیل شده است.این درحالی است که قانون هوای پاک سال‌هاست که خاک می‌خورد و۲۳ دستگاه مکلف به اجرای آن گویی در خواب به‌سر می‌بردند!
دادستان تهران نیز به‌تازگی از برخورد قانونی با ترک‌فعل مدیران در اجرای قانون هوای پاک خبر داده است. علی صالحی با تاکید بر این‌که محدودیت‌های اجرایی نمی‌تواند موجب ترک‌فعل مدیران شود، گفته این موضوع یک کار فرابخشی و ملی است و همه دستگاه‌ها باید با حساسیت و جدیت تکالیف خود را انجام دهند؛ دستگاه‌هایی نظیر سازمان محیط‌زیست، وزارت بهداشت، شهرداری تهران، وزارت کشور، سازمان برنامه و بودجه، سازمان ملی استاندارد و پلیس راهور موظفند اقدامات خود را به‌صورت ماهانه به دادستانی ارائه کنند تا در صورت عدم انجام وظایف قانونی، اقدامات مقتضی صورت گیرد.
سمیه رفیعی، رئیس فراکسیون محیط‌زیست مجلس نیز مدتی پیش در پاسخ به این‌که بیشترین ترک‌فعل‌ها از سوی چه دستگاه‌هایی رقم خورده است به جام‌جم گفته بود، سازمان حفاظت محیط‌زیست، برنامه و بودجه و وزارت نفت، صمت و نیرو بیشترین ترک‌فعل‌ها را به خوداختصاص داده‌اند.
آسمان پاک، اراده می‌خواهد
برنامه‌هایی که برای کاهش آلودگی هوابایدانجام شود، سال‌هاست که دردنیا شناخته شده وکشورهای موفق بااجرای آنها برای حفظ سلامت شهروندان خود تلاش می‌کنند. اما به‌نظر می‌رسد در کشورمان اراده‌ای برای اجرای این برنامه‌ها وجود ندارد.
محمدصادق حسنوند، رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوای دانشگاه علوم پزشکی تهران به جام‌جم می‌گوید: امید به بهبود کیفیت هوا بدون اجرای اقدامات ساختاری «غیرمنطقی»است،چراکه بهبود کیفیت هوا با بارش باران یا وزش باد، به معنای بهبود واقعی نیست.
او تاکید می‌کند که درحال‌حاضر ما بیش از هرچیز نیاز به برنامه‌ای پایدار و پیوسته داریم که درآن حمل‌ونقل عمومی تقویت و خودروهای فرسوده از رده خارج شوند، صنایع ملزم به رعایت استانداردهای جهانی شوند و مدیریت منابع طبیعی و اقلیمی نیز جدی گرفته شود.
به‌رغم این‌که مطالعات انجام شده توسط شرکت کنترل کیفیت هوای تهران و دانشگاه تربیت مدرس، نشان می‌دهد که سهم منابع ثابت و متحرک آلودگی هوای شهر مشخص است و برای هر منبع نیز برنامه‌هایی جهت کاهش آلایندگی پیشنهاد شده بود اما متأسفانه اجرای این برنامه‌ها با ناکامی مواجه شده است.
حسین شهیدزاده، مدیرعامل سابق شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، در گفت‌وگو با جام‌جم، درباره وضعیت فعلی می‌گوید: وضعیت اتوبوسرانی تهران را با دهه ۸۰ و اوایل دهه ۹۰ مقایسه کنید، می‌بینید که رشد چندانی نداشته است. البته مترو رشد خوبی داشته اما کافی نیست؛ آیا همه مسیرها برای استفاده مردم مناسب است؟ همین موضوع نشان می‌دهد که برنامه‌های کاهش آلودگی به‌طور کامل اجرا نشده است.
به گفته شهیدزاده، اگرچه اقدامات محدود مثبتی مانند جایگزینی موتورهای کاربراتوری با موتورهای مدرن انجام شده اما مشکلات جدیدی هم پدید آمده‌اند؛ مثلا خشکسالی‌های اخیر باعث توسعه منابع گردوغبار در محیط‌های خشک اطراف تهران شده و با اندک وزش باد، ذرات معلق به داخل شهر نفوذ می‌کند. برخلاف گذشته، بخش زیادی از گردوغبار ناشی از منابع خارجی به شهر نمی‌رسد و اکنون منابع داخلی نقش پررنگی در آلودگی دارند.
وی با تاکید بر اهمیت ارتباط مستقیم بین آلودگی هوا و سلامت مردم، می‌افزاید: سلامت مردم به اقتصاد کشور مرتبط است؛ وقتی افراد بیمار می‌شوند، هزینه‌های درمانی افزایش می‌یابد. مطالعات ما نشان می‌داد که هر یک واحد هزینه برای کاهش آلودگی هوا، بین پنج تا ۱۰برابر هزینه‌های درمانی را کاهش می‌دهد. این عدد نشان می‌دهد سرمایه‌گذاری در کنترل آلودگی هوا، علاوه بر منافع زیست‌محیطی، منافع اقتصادی قابل‌توجهی نیز برای کشور دارد. مدیرعامل سابق شرکت کنترل کیفیت هوای تهران معتقد است، اگر درسال‌های آتی اقدامی جدی صورت نگیرد، وضعیت آلودگی بدتر خواهد شد و هزینه‌های سلامت بسیار بالاتر از هزینه پیشگیری خواهد بود.
