تمام قد در کنار ایران

عارف درسخنرانی خودحمله به تأسیسات‌هسته‌ای صلح‌آمیزایران‌رانقض آشکارموازین بین‌المللی دانست وبرآمادگی جمهوری اسلامی برای مشارکت فعال در طرح‌های اقتصادی، تجاری، زیرساختی و امنیتی سازمان تأکید کرد که مورد استقبال اعضا قرار گرفت. برگزاری این نشست در شرایطی که قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت در۲۶مهر۱۴۰۴به‌طور خودکار پایان یافته و برخی کشورهای غربی به دنبال فعال‌سازی دوباره تحریم‌های سازمان ملل هستند، دارای اهمیت ویژه‌ای برای سیاست خارجی ایران است‌؛خصوصا آن‌که سازمان همکاری شانگهای که اکنون۱۰عضو دائم، ۲عضو ناظر و ۹شریک گفت‌وگوداردوحدود۴۲درصدجمعیت جهان ونزدیک به۳۰درصدتولید ناخالص داخلی جهانی راپوشش می‌دهددر موضوعات مکانیزم ماشه، تحریم، جنگ و حتی اقدامات مخرب آتی توسط شورای حکام موضع‌‌گیری کرد. 
   
سپر اوراسیا در برابر توطئه‌های غربی
در حوزه سیاسی و دیپلماتیک سازمان همکاری شانگهای سه بار از برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز ایران حمایت رسمی کرده است: بیانیه آستانه در تیر۱۴۰۳، بیانیه تیانجین در شهریور۱۴۰۴و بیانیه مسکو در آبان ۱۴۰۴. بیانیه مسکو برای نخستین بار حملات نظامی به تأسیسات هسته‌ای صلح‌آمیز را به‌طور صریح محکوم و آن را نقض پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای و منشور سازمان ملل متحد دانست و بر پایان فوری مفاد قطعنامه ۲۲۳۱ تأکید کرد. این موضع‌گیری با هماهنگی روسیه و چین تهیه و در شرایطی منتشر شد که سه کشور اروپایی به دنبال فعال‌سازی دوباره تحریم‌های سازمان ملل هستند.از زمان عضویت کامل ایران، سازمان همکاری شانگهای هماهنگی منظم تهران با دو عضو دائم شورای امنیت را ممکن ساخته، احتمال اجماع جهانی علیه ایران در نهادهای بین‌المللی را کاهش داده و زمینه رایزنی‌های چندجانبه در حاشیه اجلاس‌ها را فراهم کرده است. ساختار ضدتروریستی منطقه‌ای سازمان نیز سال۱۴۰۳دست‌کم۱۵عملیات اطلاعاتی مشترک را تسهیل کرد و در سال جاری تاکنون ۱۰عملیات دیگرراپوشش داده است. دیدارهای دوجانبه عارف با نخست‌وزیر روسیه و معاون نخست‌وزیر چین در حاشیه نشست مسکو بر اجرای معاهده مشارکت راهبردی ایران و روسیه (لازم‌الاجرا از مهر۱۴۰۴) و افزایش سرمایه‌گذاری چین در بخش انرژی ایران (به ارزش ۱۰ میلیارد دلار در قراردادهای ۱۴۰۴) تأکید داشت. این دیدارها منجر‌به توافق بر سر تأمین ۲۰ درصد از نیازهای انرژی ایران از طریق فناوری روسی و چینی شد.در آینده نزدیک، مهم‌ترین ظرفیت سازمان احتمالا در جلوگیری از بازگشت تحریم‌های سازمان ملل و ایجاد فضای مذاکراتی متوازن‌تر در صورت ازسرگیری گفت‌وگوهای هسته‌ای خواهد بود با گسترش احتمالی سازمان به ۱۲عضو تا سال۲۰۳۰ و تقویت صندوق ضدتحریم پیشنهادی (با هدف ۵۰ میلیارد دلار سرمایه) امکان حمایت مالی و سیاسی بیشتری از ایران فراهم می‌شود. براساس پیش‌بینی‌های دبیرخانه سازمان، این گسترش می‌تواند تجارت ایران با اعضای سازمان شانگهای را تا ۶۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۳۰ برساند.هرچندسازمان همکاری شانگهای فاقدمکانیسم الزام‌آور دفاع جمعی مانند پیمان آتلانتیک شمالی است اما حمایت‌های دیپلماتیک و اقتصادی آن مکمل مؤثری برای سیاست خارجی مستقل ایران به‌شمار می‌رود. 
   
از دستاوردها تا افق‌های نو
در حوزه اقتصادی در دو سال و نیم گذشته حجم تجارت ایران با سایر اعضای سازمان رشد قابل توجهی داشته است. بر پایه آمار رسمی گمرک جمهوری اسلامی ایران و گزارش‌های دبیرخانه سازمان، تجارت کالایی ایران با ۹ عضو دیگر در سال ۲۰۲۳ میلادی به ۴۱ میلیارد دلار رسید که نسبت به سال ۲۰۲۲ رشد ۱۰.۲۶درصدی داشت. در ده ماه نخست سال ۲۰۲۴ این رقم به ۳۷.۱میلیارد دلار رسید و رشد۵.۵درصدی درارزش و۴۱درصدی درحجم(بیش از ۶۴میلیون تن کالای غیرنفتی) را ثبت کرد. براساس داده‌های به‌روز تا آبان ۱۴۰۴، تجارت غیرنفتی ایران با اعضای سازمان در سال ۱۴۰۳ خورشیدی(تا پایان مهرماه)به‌حدود۳۴.۸میلیارددلاررسید که نسبت به دوره مشابه سال قبل۲۲.۵درصدافزایش نشان می‌دهد. چین همچنان بزرگ‌ترین شریک اقتصادی ایران در میان اعضای سازمان شانگهای است و ۷۴ درصد کل تجارت ایران با سازمان در سال ۲۰۲۳ را تشکیل داد (۳۰.۳۲میلیارد دلار)‌؛ پس از آن هند، روسیه، پاکستان و ترکیه قرار دارند. سهم صادرات غیرنفتی ایران به این کشورها از ۳۶ درصد در سال۱۴۰۲به۴۴درصد درسال۱۴۰۳افزایش یافته است. صادرات نفت و میعانات گازی ایران به چین نیز در سال ۲۰۲۵ میلادی به‌طور میانگین ۱.۸میلیون بشکه در روز رسیده که رکورد جدیدی در روابط دوجانبه محسوب می‌شود و بیش از ۹۰ درصد کل صادرات نفت ایران را دربر می‌گیرد. 
در نشست مسکو سه تصمیم اقتصادی کلیدی گرفته شد که مستقیما با منافع ایران هم‌راستا هستند. 
نخست‌؛ تصویب برنامه همکاری اقتصادی چندجانبه برای سال‌های ۲۰۲۶ تا ۲۰۳۰ میلادی که بر کاهش موانع تعرفه‌ای و گسترش تجارت با ارزهای ملی تمرکز دارد‌؛ در حال حاضر ۶۲درصد تجارت ایران و روسیه و ۵۸ درصد تجارت ایران و چین با روبل و یوآن انجام می‌شود. این برنامه می‌تواند حجم تجارت ایران با این سازمان را تا ۵۰ میلیارد دلار تا ۲۰۲۷ افزایش دهد. 
دوم‌؛ تأیید بودجه سازمان برای سال ۲۰۲۶ و تقویت صندوق توسعه و سرمایه‌گذاری سازمان شانگهای که هم ‌اکنون ۶میلیارد دلار سرمایه دارد. این صندوق دسترسی ایران به سرمایه‌گذاری‌های زیرساختی را تسهیل می‌کند و در سال جاری تاکنون ۱.۲میلیارد دلار برای پروژه‌های مشترک تخصیص داده شده است. 
سوم‌؛ شتاب‌بخشی به پروژه‌های زیرساختی، به‌ویژه تکمیل کریدور بین‌المللی شمال-جنوب که زمان حمل کالاازهند به اروپا را از ۴۵ روز به ۱۵روزکاهش می‌دهد. پروژه راه‌آهن رشت-آستارا با بودجه ۱.۶میلیارد دلاری ومشارکت روسیه و چین، ظرفیت ترانزیتی ایران را به‌طور قابل توجهی افزایش خواهد داد و درآمد سالانه ترانزیت کشور را از ۴ میلیارد دلار فعلی به بیش از ۵ میلیارد دلار در سال‌های آتی می‌رساند. 
در عرصه بانکی و پولی، تصمیمات مسکو به گسترش استفاده از سیستم‌های پرداخت جایگزین کمک می‌کند. اتصال بیشتر به سیستم پرداخت بین‌بانکی چین (سی‌ای‌پی‌اس) هزینه تراکنش‌ها را برای ایران از حدود ۵ درصد به کمتر از یک درصد کاهش می‌دهد و امکان دور زدن شبکه جهانی انتقال پیام بین‌بانکی (سوئیفت) را فراهم می‌سازد. این موضوع به‌ویژه برای ادامه صادرات نفت (روزانه حدود ۱.۸میلیون بشکه به چین در سال ۲۰۲۵) و واردات فناوری و تجهیزات صنعتی اهمیت دارد. براساس آمار به‌روز، حجم معاملات بانکی ایران با اعضای سازمان از طریق ارزهای ملی در ده ماه نخست ۲۰۲۵ به ۲۵ میلیارد دلار رسیده که ۳۰ درصد رشد نسبت به سال قبل را نشان می‌دهد. 
نشست مسکودرآبان۱۴۰۴نشان داد که سازمان همکاری شانگهای همچنان یکی از مؤثرترین ابزارهای ایران برای مدیریت تحریم‌ها و پیشبرد منافع اقتصادی و سیاسی در فضای غیرغربی است. آمار تجارت به‌روز در دو سال اخیر و تصمیمات تازه این نشست، روند رو به رشد همکاری‌ها را تداوم می‌بخشد و جایگاه ایران را در نظم چندقطبی نوین جهانی تقویت می‌کند. با تمرکز بر داده‌های رسمی و واقعی، عضویت در این سازمان نه تنها رشد اقتصادی پایدار را تضمین می‌کند، بلکه افق‌های دیپلماتیک جدیدی را برای تهران می‌گشاید.