همه‌گیری خاموش قرن

غده کوچک، آمار بزرگ
غده تیروئید، پروانه‌ای به اندازه یک گردو در جلوی گردن، مسئول تنظیم متابولیسم کل بدن است. سرطان آن تا همین سی‌سال پیش نادر بود؛ اما امروز در آمریکا سریع‌ترین رشد را در میان همه سرطان‌ها دارد. داده‌های معتبر رسمی نشان می‌دهد در سال ۱۹۷۵حدود ۴.۹مورد درهر۱۰۰هزار نفرمبتلا وجود داشت اما در سال۲۰۱۶ این ابتلا به بیش از۱۵مورد رسیده است. در زنان از ۶.۱۵به ۲۱.۲۸یعنی بیش از سه‌و‌نیم برابر شده و درمردان از۲.۳۹به ۴ ابتلا افزایش داشته است.در بریتانیا از ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۹ میزان ابتلا ۱۶۸ درصد افزایش یافته و در کره جنوبی در یک دهه ۱۵ برابر شده است! حتی در کشورهایی مثل ترکیه، برزیل و کلمبیا که برنامه غربالگری منظم ندارند، این منحنی صعودی است.
   
دهه ۹۰: عصر «بیش‌تشخیص»
اولین توضیحی که پزشکان ارائه کردند، ساده و قانع‌کننده بود: «ما فقط بهتر تشخیص می‌دهیم.» در دهه ۱۹۸۰ سونوگرافی تیروئید وارد مطب‌ها شد. ناگهان پزشک می‌توانست گره‌های۲ تا ۳میلی‌متری را ببیند که قبلا هرگز لمس نمی‌شدند. دهه ۱۹۹۰ نمونه‌برداری با سوزن نازک (FNA) رواج یافت. نتیجه‌ آن، انفجار تشخیص سرطان‌های پاپیلاری کوچک (کمتر از یک‌ سانتیمتر) بود که اغلب «سرطان‌های تنبل» نامیده می‌شوند؛ تومورهایی که در ۹۹ درصد موارد هرگز کشنده نمی‌شوند.کره جنوبی بهترین آزمایشگاه طبیعی این فرضیه بود: سال ۱۹۹۹ دولت، غربالگری رایگان تیروئید را به بسته چکاپ عمومی اضافه کرد. تا سال ۲۰۱۱ میزان تشخیص ۱۵ برابر شد و کره جنوبی برای چند‌سال «پایتخت سرطان تیروئید جهان» لقب گرفت. سال ۲۰۱۴ برنامه محدود شد. آمار در عرض چند سال ۳۰ تا ۴۰ درصد سقوط کرد. مرگ‌ومیر اما هیچ‌گاه بالا نرفت. این الگو در آمریکا، کانادا و ایتالیا هم تکرار شد.
   
غییر الگوی درمانی
این تجربه تلخ، دنیای پزشکی را در سطح جهانی تغییر داد. سال ۲۰۱۵ انجمن تیروئید آمریکا اعلام کرد: «سرطان‌های پاپیلاری زیر یک‌سانتیمتر دیگر سرطان نامیده نمی‌شوند؛ به آنها ضایعات پاپیلاری تیروئید با ریسک بسیار پایین می‌گوییم.» جراحی کامل تیروئید و ید رادیواکتیو تقریبا کنار گذاشته شد و رویکرد «نگاه محتاطانه» درکشورهایی همچون ژاپن رواج یافت؛ یعنی فقط سونوگرافی دوره‌ای و دخالت فقط در صورت رشد عارضه. نتیجه این رویکرد این بود که در آمریکا از سال ۲۰۱۵ به بعد، منحنی ابتلا تقریبا صاف شد. سال ۲۰۲۲برای اولین‌بار در۴۵ سال، حتی رشد منفی ثبت شد.
   
اما داستان اینجا تمام نشد
درست وقتی همه خیال می‌کردند معما حل شده، داده‌های جدید زنگ خطر را دوباره به صدا درآوردند. اولین گزاره افزایش ابتلا در کشورهای بدون غربالگری بود. ایتالیا، ترکیه، برزیل، آرژانتین و حتی بخش‌هایی از آفریقا که سونوگرافی منظم ندارند، همچنان روند صعودی دارند. از سوی دیگر تومورهای بزرگ و پیشرفته هم بیشتر شده‌اند. مطالعه دانشگاه کالیفرنیا روی ۶۹ هزار بیمار (از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۷) نشان داد که نه فقط میکروکارسینوماها، بلکه تومورهای بالای ۴ سانتیمتر و موارد متاستاتیک هم افزایش یافته‌اند؛ و البته  مرگ‌ومیرها دیگر ثابت نیستند. در آمریکا مرگ‌ومیر سالانه ۱/۱ درصد بالا می‌رود. در انگلیس، سوئد و هلند هم روند صعودی مرگ دیده می‌شود؛ چیزی که با فرضیه صرف بیش‌تشخیص سازگار نیست. دکتر سانزیانا رومان، جراح غدد دانشگاه کالیفرنیا سان‌فرانسیسکو می‌گوید: «دیگر نمی‌توانیم همه‌چیز را به گردن سونوگرافی بیندازیم. چیزی در دنیای مدرن دارد تیروئید را بیمار می‌کند».
   
چاقی؛ قاتل شماره یک احتمالی
از دهه ۱۹۸۰ همه‌گیری چاقی با همه‌گیری سرطان تیروئید هم‌زمان شد. ده‌ها مطالعه بزرگ نشان دادند توده بدنی بالای ۳۰ به‌معنای ۵۵ درصد خطر بیشتر ابتلاست. همچنین توده بدنی بالای ۴۰ مساوی است با خطر دو برابری ابتلا، با ذکر این نکته که چاقی با تومورهای بزرگ‌تر، تهاجمی‌تر و مرگ‌ومیر بالاتر همراه است. دکتر کاری کیتاهارا از مؤسسه ملی سرطان آمریکا می‌گوید: «وقتی دیدیم چاقی نه‌فقط با ابتلا، بلکه با مرگ ناشی از سرطان تیروئید هم ارتباط قوی دارد، دیگر نمی‌شد گفت فقط چون افراد چاق بیشتر به پزشک مراجعه می‌کنند، سرطان‌شان زودتر پیدا می‌شود. این یک رابطه واقعی است.»
   
بازگشت ارواح چرنوبیل
غده تیروئید کودکان و نوجوانان فوق‌العاده به اشعه حساس است. بعد از چرنوبیل، هزاران کودک در اوکراین و بلاروس مبتلا به سرطان شده‌اند. حالا همان اشعه، این‌بار در دوزهای کوچک اما مکرر، از دستگاه‌های سی‌تی‌اسکن و دندانپزشکی دیجیتال می‌آید. در آمریکا از ۱۹۸۰ تا ۲۰۱۶ تعداد سی‌تی‌اسکن‌ها ۲۰ برابر شده است. یک سی‌تی‌اسکن گردن می‌تواند ۱۰ تا ۳۰ میلی‌گرم اشعه به تیروئید برساند؛ معادل چند‌صد رادیوگرافی ساده. مدل‌های ریاضی پیش‌بینی می‌کنند تا سال ۲۰۳۰ حدود ۳ تا ۵ هزار سرطان تیروئید در آمریکا مستقیما از سی‌تی‌اسکن‌های دوران کودکی ناشی شود. اروپا و استرالیا هم وضعیت مشابهی دارند.
   
مواد مختل‌کننده غدد درون‌ریز 
مواد پرفلوئوروآلکیل و پلی فلوئوروآلکیل که با نام اختصاری PFAS نیز شناخته می‌شوند، نوعی ترکیبات شیمیایی هستند که بنابر آژانس حفاظت از محیط‌زیست آمریکا در محصولات متفاوتی یافت می‌شوند، مانند بسته‌بندی مواد غذایی، شوینده‌های خانگی و ظروف نچسب. این مواد ساختاری شبیه هورمون‌های تیروئیدی دارند و می‌توانند عملکرد غده را مختل کنند.مطالعات در چین و آمریکا ارتباط معناداری بین سطح بالای PFAS خون و خطر سرطان تیروئید نشان داده‌اند. در فرانسه که آلودگی PFAS بالاست، میزان سرطان تیروئید چند برابر میانگین جهانی است.
     
​​​​​​​چه باید کرد؟
پزشکان اکنون در سه جبهه می‌جنگند: اول کاهش پیش از تشخیص که ادامه سیاست نگاه محتاطانه و حذف واژه «سرطان» از ضایعات بسیار کوچک است. دیگری کاهش مواجهه غیرضروری با اشعه که دستورالعمل‌های جدید آمریکایی و اروپایی استفاده از سی‌تی‌اسکن در کودکان را شدیدا محدود کرده‌اند همچنین مقابله با عوامل محیطی یعنی فشار برای ممنوعیت تدریجی PFAS مانند کاری که اتحادیه اروپا آغاز کرده است. 
دکتر ریکاردو ویگنری، استاد بازنشسته دانشگاه کاتانیا هشدار می‌دهد: «ما در حال تجربه یک آزمایش بزرگ و ناخواسته بر بشریت هستیم. ترکیب چاقی، آلودگی شیمیایی و اشعه پزشکی در مقیاس بی‌سابقه. اگر امروز اقدام نکنیم، ۲۰ سال دیگر با موجی از سرطان‌های واقعی و تهاجمی تیروئید مواجه خواهیم شد».
سرطان تیروئید دیگر فقط داستان «بیشتر دیدن» نیست. بخشی از داستان «بیمارتر شدن» جامعه مدرن است.