فرصت‌های آسیا-محور رشد و توسعه ایران

عضویت کامل ایران در سازمان همکاری شانگهای (سپتامبر ۲۰۲۳) و گروه بریکس (ژانویه ۲۰۲۴) و همچنین امضای موافقت‌نامه تجارت آزاد با اتحادیه اقتصادی اوراسیا را می‌توان به منزله سه ستون اصلی و سه ضلع مهم در سیاست «نگاه به شرق» جمهوری اسلامی ایران دانست که می‌تواند مسیر توسعه اقتصادی ایران را برای دهه‌های آینده تغییر دهد. در این چارچوب در خصوص ضلع بریکس‌پلاس می‌توان گفت اینگروه اکنون بیش از ۴۵ درصد جمعیت جهان و حدود ۳۵ درصد تولید ناخالص داخلی بر مبنای برابری قدرت خرید را در اختیار دارد و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۰ از گروه جی۷ پیشی بگیرد. ورود ایران به این گروه می‌تواند سه دستاورد راهبردی برای تهران در بر داشته باشد که عبارتند از:

الف) کاهش ریسک دلارزدایی و دور زدن تحریم‌های مالی: بانک توسعه جدید (NDB) و ترتیبات پرداخت بریکس (BRICS Pay)  در حال ایجاد جایگزین‌هایی برای سوئیفت هستند و در صورت عملیاتی شدن این امر، ایران می‌تواند با بهره‌‌گیری از این فرصت بخش قابل توجهی از تجارت نفت، پتروشیمی و کالاهای پایه خود را با روبل، یوآن، روپیه و درهم تسویه کند. 

ب) دسترسی به بازار ۵/۳ میلیارد نفری بدون تعرفه‌های تحریمی: در میان این مجموعه، بازار هند و چین با بیش از ۸/۲ میلیارد مصرف‌کننده تقاضای بالایی برای انرژی، مواد معدنی و محصولات کشاورزی ایران دارند. 

ج) جذب سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها: صندوق‌های ثروت ملی اعضای بریکس (به‌ویژه چین،امارات وعربستان) به دنبال پروژه‌های بزرگ انرژی و حمل‌ونقل در ایران هستند. نمونه بارز آن، مذاکرات فعلی برای سرمایه‌گذاری۱۰میلیارد دلاری چین در فازهای جدید پارس جنوبی وتوسعه بندر چابهاراست که درصورت برنامه‌ریزی ونگاه راهبردی تهران ظرفیت‌های قابل توجهی برای ایران فراهم خواهد آورد. اما در خصوص سازمان همکاری شانگهای به‌عنوان یک مجموعه امنیت‌محور اما با عمق اقتصادی رو به افزایش، باید گفت این مجموعه که تا چند سال پیش عمدتا یک سازمان امنیتی بود، اکنون به سمت ایجاد منطقه آزاد تجاری و کریدورهای ترانزیتی حرکت می‌کند.

برای ایران این سازمان سه مزیت کلیدی دارد:
کریدور شمال-جنوب: ‌(INSTC) ‌کوتاه‌ترین مسیر اتصال هند به اروپا از طریق ایران است و می‌تواند زمان ترانزیت را از ۴۵ روز کانال سوئز به ۱۸ تا ۲۰ روز کاهش دهد. روسیه و هند هر دو علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری سه تا پنج میلیارد دلاری در تکمیل راه‌آهن رشت-آستارا هستند. 

امنیت انرژی برای چین: ایران به‌عنوان تأمین‌کننده مطمئن انرژی در شرایطی که مسیرهای دریایی مالاکا و هرمز تحت فشار آمریکا هستند، اهمیت دوچندانی پیدا می‌کند. 

همکاری در حوزه فناوری‌های نوین: انتقال دانش درحوزه هوش مصنوعی،۵G وماهواره ازروسیه وچین به‌عنوان راهی برای دور زدن محدودیت‌های غربی. اما اتحادیه اقتصادی اوراسیا که در واقع امکان دسترسی بدون تعرفه به بازار ۱۸۰ میلیون نفری را برای ایران فراهم می‌آورد نیز از پایه‌هایی است که موافقت‌نامه تجارت آزاد با آن پس از پنج سال مذاکره به سرانجام رسیده، تعرفه ۸۷ درصد کالاهای ایرانی را به صفر یا نزدیک صفر می‌رساند. این امر برای بخش‌هایی مانند:
- صنایع غذایی و کشاورزی (پسته، زعفران، خرما، خشکبار) 
- پتروشیمی و پلیمرها 
- مصالح ساختمانی و سیمان 
- خودرو و قطعات خودرو 
بازار صادراتی تضمین‌شده‌ای ایجاد می‌کند که می‌تواند صادرات غیرنفتی ایران را در پنج سال آینده حداقل دو برابر کند (از ۵۰ میلیارد دلار فعلی به بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار). 
در این میان توجه به ظرفیت‌های هم‌افزایی سه‌گانه سه ضلع یادشده قابل بررسی است که می‌تواند اثرات شبکه‌ای قابل توجهی را در فضای اقتصادی ایران برجای بگذارد. از مهم‌ترین مزایای این هم‌افزایی در صورت برنامه‌ریزی دقیق و راهبردی ایران و مساعدت اعضای این مجامع می‌توان به هم‌پوشانی و تقویت متقابل این سه سازمان اشاره داشت: به عنوان مثال پیگیری راهکارهایی چون فروش نفت ایران با یوآن به چین، سرمایه‌گذاری یوآن حاصل از فروش نفت در بانک توسعه جدید بریکس و بهره‌‌گیری از همان منابع برای خرید محصولاتی چون گندم از روسیه یا ماشین‌آلات از هند و احتمالا توزیع کالاهای وارداتی با تعرفه صفر در بازار اوراسیا از جمله الگوهایی است که می‌تواند در یک چرخه بسته، وابستگی به دلار و سیستم مالی غرب را در عین چرخش چرخ اقتصاد ایران به حداقل بر‌ساند.