خزان طلایی گیشه در ۱۴۰۴

بررسی داده‌های آماری معاونت توسعه فناوری و مطالعات سینمایی نشان می‌دهد هنر هفتم در ایران نه‌تنها توانسته در برابر شوک‌های سیاسی و نظامی تاب‌آوری کند بلکه با ثبت رشد ۲۰ تا ۶۰درصدی نسبت به سال ۱۴۰۳، الگوی جدیدی از مصرف فرهنگی را در سبد خانوار ایرانی تثبیت کرده است. آنچه در پی می‌آید روایتی آماری و تحلیلی از این ماراتن هفت‌ماهه است؛ از قله‌های ۲۰۰میلیاردی فروردین تا فروش ۱۴۷میلیاردی مهر.  

بدعت در فصل برگریزان 
برخلاف سنت همیشگی اکران در سینمای ایران که همزمان با بازگشایی مدارس و آغاز فصل پاییز گیشه‌ها به خواب زمستانی فرو می‌رود، مهرماه ۱۴۰۴ به نقطه عطفی در تاریخ اقتصاد سینما تبدیل شده است. براساس آخرین گزارش‌ها سینماها در نخستین ماه پاییز با جهشی خیره‌کننده مواجه شده‌اند.مجموع فروش در این ماه به رقم ۱۴۷میلیارد و ۷۶۹میلیون تومان رسید که نه‌تنها رشدی ۳۷درصدی نسبت به شهریور را نشان می‌دهد بلکه در مقایسه با مهر سال گذشته جهشی ۶۰درصدی را ثبت کرده است.این آمار زمانی معنادارتر می‌شود که بدانیم در مهرماه بیش از۲میلیون و ۷۵۲هزار مخاطب بلیت خریدند و به تماشای فیلم‌ها نشستند. این حجم از استقبال که نسبت به ماه مشابه سال قبل ۲۵درصد رشد داشته، نشان می‌دهد سینما از یک تفریح صرفا تابستانی یا نوروزی به یک نیاز فرهنگی پایدار تبدیل شده است. نکته حائز اهمیت در تحلیل داده‌های مهرماه ثبات نسبی قیمت بلیت است. میانگین قیمت بلیت در این ماه حدود ۵۳هزار تومان بوده که افزایش جزئی ۲درصدی نسبت به شهریور مانعی برای هجوم مخاطبان به سالن‌های تاریک ایجاد نکرده است. این «خزان طلایی» پیام روشنی برای سیاست‌گذاران فرهنگی دارد: اگر محتوای مناسب عرضه شود، مخاطب ایرانی حتی در فصل کار و مدرسه نیز سینما را ترک نخواهد کرد. 

پایان سلطه مطلق کمدی‌ها   
اگرچه پاییز با آماری شگفت‌انگیز آغاز شد اما ریشه‌های این موفقیت را باید در تابستان جست‌وجو کرد؛ جایی که سینمای ایران یکی از عجیب‌ترین تغییرات ذائقه مخاطب را تجربه کرد. تیر ۱۴۰۴ ماه قیام درام‌های اجتماعی بود. در حالی که سال‌هاست جدول فروش در قبضه فیلم‌های کمدی بوده است، در تیرماه و دوران پساجنگ، فیلم اجتماعی «پیرپسر» به کارگردانی اکتای براهنی معادلات را برهم زد.   این فیلم که اکرانش را تنها دو روز پیش از آغاز جنگ ۱۲روزه در خرداد شروع کرده بود، با بازگشت آرامش به کشور توانست در تیرماه به تنهایی ۶۰میلیارد و ۹۳۴میلیون تومان فروش کند: یعنی تصاحب بیش از ۵۰درصد ازکل فروش ماهانه وجذب ۴۶درصد ازکل مخاطبان تیرماه توسط یک فیلم غیرکمدی. البته در نگاه کلی به جدول سالانه، همچنان کمدی‌هایی نظیر «دایناسور» (مسعود اطیابی) و«صددام» (پدرام پورامیری) در رتبه‌های اول و دوم قرار دارند اما حضور «پیرپسر» در رتبه سوم و فیلم‌های انیمیشنی مانند «پسر دلفینی ۲» در جمع ۱۰ فیلم برتر، نویدبخش تنوع ژانر در سبد اکران است. روند صعودی تابستان در مرداد به اوج خود رسید. ثبت فروش ۱۳۸ میلیارد تومانی در دومین ماه تابستان که رشدی ۴۷ درصدی نسبت به سال گذشته داشت، نشان داد که اقتصاد سینما توانسته به سرعت خود را بازیابی کند. در این ماه، بیش از دو میلیون و ۴۰۰ هزار نفر به سینما رفتند و میانگین قیمت بلیت نیز در محدوده ۵۶ هزار تومان ثابت ماند که نشان‌دهنده تعادل در عرضه و تقاضا بود.

۱۲ روزی که گیشه را لرزاند
برای درک عظمت بازگشت سینما در تابستان و پاییز، باید به عقب برگشت ونگاهی به دره عمیق خردادماه انداخت. سومین ماه سال ۱۴۰۴ با آغاز جنگ تحمیلی۱۲روزه میان ایران و رژیم صهیونیستی، به یکی از ماه‌های کم‌فروش گیشه تبدیل شد. طبق گزارش‌های رسمی، فروش سینماها در این ماه به ۸۸ میلیارد تومان سقوط کرد؛ رقمی که نشان‌دهنده افت ۴۰ درصدی نسبت به اردیبهشت‌ماه بود. تعداد مخاطبان درخرداد به ۱.۵میلیون نفر کاهش یافت وحتی نسبت به سال گذشته نیز رشدی منفی را تجربه کرد. این افت شدید که ناشی از شرایط روانی جامعه ومسائل امنیتی بود،زنگ خطری جدی برای صنعت سینما محسوب می‌شد. با این حال، مقاومت بدنه سینما و بازگشت سریع مخاطبان بلافاصله پس از پایان درگیری‌ها در تیرماه، نشان داد که پیوند مردم با سینما گسستنی نیست. 

استارت قدرتمند سال
پیش از رسیدن به بحران خرداد، سینمای ایران که سال ۱۴۰۴ را با قدرتی مثال‌زدنی آغاز کرده بود. فروردین‌ماه با فروشی فراتر از ۲۰۲میلیارد تومان، رکوردی تاریخی را جابه‌جا کرد. رشد ۴۹درصدی نسبت به اسفند۱۴۰۳ و جهش ۳۸ درصدی نسبت به فروردین سال قبل، نشان می‌داد که سینما به انتخاب اول در سبد تفریحات نوروزی مردم تبدیل شده است.
نکته قابل تأمل در آمارهای فروردین، میانگین قیمت بلیت بود. در این ماه، میانگین قیمت بلیت به رکورد ۸۴ هزار و ۴۵۰تومان رسید که گران‌ترین نرخ در طول هفت ماهه اول سال محسوب می‌شود. فیلم «صبحانه با زرافه‌ها» با میانگین قیمت ۱۰۶ هزار تومان در این ماه پیشتاز گرانی بود. با این حال، پس از فروکش‌کردن تب نوروز، میانگین قیمت‌ها در اردیبهشت تعدیل شد و به کانال ۵۹ هزار تومان بازگشت. اردیبهشت‌ماه اگرچه با افت طبیعی پس از تعطیلات مواجه شد و فروشی ۱۴۷ میلیارد تومانی داشت اما همچنان رشد ۳۳ درصدی را نسبت به زمان مشابه در سال ۱۴۰۳ حفظ کرد.

جغرافیای نابرابر
یکی از مهم‌ترین بخش‌های گزارش‌ هفت‌ماهه، تحلیل توزیع جغرافیایی فروش است که پرده از یک نابرابری عمیق در زیرساخت‌های فرهنگی برمی‌دارد. در هفت ماه گذشته، استان تهران به تنهایی بار اصلی اقتصاد سینما را به دوش کشیده است. به عنوان نمونه، پایتخت در مهرماه ۱۴۰۴ با فروش ۷۷ میلیارد تومانی بیش از ۵۲ درصد کل گردش مالی سینمای کشور را در اختیار داشته است.
پس از تهران، استان‌های خراسان رضوی و اصفهان با فاصله‌ای معنادار در رتبه‌های دوم و سوم قرار دارند. اما در انتهای جدول، وضعیت نگران‌کننده است. استان‌های کهگیلویه و بویراحمد، ایلام و خراسان شمالی تقریبا در تمام ماه‌های سال در قعر جدول فروش قرار داشته‌اند. نکته تلخ ماجرا اینجاست که ارزان‌ترین بلیت سینما نیز متعلق به همین استان‌هاست (حدود ۴۰ هزار تومان در کهگیلویه و بویراحمد)، اما همچنان استقبال در سطح پایینی قرار دارد که نشان‌دهنده ضعف زیرساخت و نبود دسترسی مناسب شهروندان این مناطق به سالن‌های استاندارد است.
در مقابل، استان گیلان در اکثر ماه‌ها(مانند خرداد، مرداد و شهریور)با میانگین قیمت بلیت بالای ۷۰هزارتومان، گران‌ترین استان برای سینما رفتن بوده است که نشان‌دهنده کشش بالای تقاضا و احتمالا وجود سالن‌های مدرن و گران‌قیمت در این خطه شمالی است.

نبرد غول‌های پایتخت
در رقابت پردیس‌های سینمایی، نام سه مجموعه بیش از همه تکرار می‌شود: «پردیس سینمایی کوروش»، «پردیس ایران‌مال» و «پردیس سینمایی آزادی». پردیس کوروش در تمام هفت ماه سپری شده، پیشتاز بلامنازع گیشه بوده است. برای مثال در فروردین‌ماه با فروش ۱۱میلیاردی و درمهرماه بافروش۸.۹میلیاردی،صدرنشینی خود را حفظ کرده است.اما در لایه‌های زیرین این آمار، پدیده قابل توجهی وجود دارد: «پردیس سینمایی هدیش». این سینما در گزارش‌های متعدد (فروردین، اردیبهشت، خرداد، مرداد، شهریور و مهر) به‌عنوان «کاراترین سینمای کشور» معرفی شده است. شاخص کارایی که بر اساس ضریب اشغال صندلی یا نسبت فروش به ظرفیت سنجیده می‌شود، نشان می‌دهد این سینما توانسته با مدیریت صحیح سانس‌ها و جذب مخاطب وفادار، بهره‌وری بالاتری نسبت به غول‌های تجاری داشته باشد.همچنین سینما میکا درکیش نیزبه عنوان موفق‌ترین سینمای تک‌سالنه کشور، عملکردی درخشان داشته وحتی درمقاطعی عنوان گران‌ترین سینما را یدک کشیده است.

سینما زنده است
مرور کارنامه هفت ماهه سینمای ایران در سال ۱۴۰۴، تصویری از یک موجود زنده و پویا را ترسیم می‌کند که در برابر ضربات مهلک (جنگ و تورم) نه تنها از پا درنیامده، بلکه خود را بازآفرینی کرده است و مجموع فروش‌های میلیاردی و جذب مخاطب‌های میلیونی داشته. رشد مداوم آمارها نسبت به سال ۱۴۰۳ نشان می‌دهد سیاست‌های اکران، تنوع‌بخشی به ژانرها (با ورود موفق درام‌های اجتماعی و انیمیشن‌ها) و ثبات نسبی قیمت بلیت در نیمه اول سال، استراتژی‌ موفقی بوده ‌است. با این حال، تمرکز بیش از حد منابع در تهران و محرومیت استان‌های مرزی، پاشنه آشیلی است که اگر درمان نشود، توسعه عدالت فرهنگی را با چالش مواجه خواهد کرد. اکنون با ورود به نیمه دوم پاییز و نزدیک‌شدن به جشنواره فیلم فجر، باید دید آیا این روند صعودی تا پایان سال ادامه خواهد یافت یا خیر. قدر مسلم اینکه چراغ سینما در سال۱۴۰۴ پرفروغ‌تر از هر زمان دیگری روشن است.