راز چشم‌ها!

گوش دادن دقیق، پلک زدن کمتری را به دنبال دارد
پلک زدن عملی خودکار است، چیزی شبیه نفس کشیدن، که معمولا بدون فکر انجام می‌شود. تا پیش از این، بیشتر تحقیقات علمی روی پلک زدن، بر سلامت چشم و دید تمرکز داشتند. اما پژوهش جدید دانشگاه کانکوردیا به بررسی ارتباط پلک زدن با فرآیندهای شناختی پرداخته است، از جمله چگونگی فیلتر کردن صداهای مزاحم محیطی توسط مغز تا بتوانیم بر گفتار در محیط‌های شلوغ تمرکز کنیم. یافته‌ها در نشریه علمی «ترندز» منتشر شد و شامل دو آزمایش بود که با هدف‌ بررسی تغییر رفتار پلک زدن در شرایط شنیداری مختلف انجام شد.

کاهش پلک زدن نشانه تلاش ذهنی بیشتر
پژوهشگران دریافتند که افراد وقتی تلاش بیشتری برای درک گفتار در محیط‌های پر سروصدا دارند،کمتر پلک می‌زنند. این کاهش پلک زدن به نظر می‌رسد که نشان‌دهنده تلاش ذهنی برای گوش دادن دقیق باشد، به‌ویژه درمکالمات روزمره. نکته جالب این که الگوی مذکور صرف‌نظر از شرایط نوری، یکسان بود؛ یعنی شرکت‌کنندگان چه در اتاق روشن، تاریک یا نیمه‌نورانی باشند، میزان پلک زدن مشابه بود. پنه‌لوپ کوپال، دانشجوی ممتاز آزمایشگاه شنوایی و شناخت دانشگاه کانکوردیا و نویسنده اصلی مقاله، می‌گوید: «مامی‌خواستیم بفهمیم که آیا پلک زدن تحت تأثیر عوامل محیطی است و چگونه با عملکرد اجرایی مغز مرتبط است؟ برای مثال، آیا فرد به‌طور استراتژیک پلک می‌زند تا چیزی را از دست ندهد؟» 
نتایج نشان داد که پلک زدن به طور هدفمند تنظیم می‌شود.‌ کوپال می‌گوید: «ما به‌طور تصادفی پلک نمی‌زنیم. در واقع، وقتی اطلاعات مهم ارائه می‌شود، سیستم مغز ما به‌سمتی می‌رود که پلک زدن کمتر اتفاق بیفتد.» 

سنجش پلک زدن در شرایط شنیداری چالش‌برانگیز
این مطالعه شامل حدود ۵۰ بزرگسال بود. هر شرکت‌کننده در اتاقی ضد صدا می‌نشست و به یک علامت ضربدر ثابت روی صفحه نگاه می‌کرد. آنها به جملات کوتاه گفتاری از طریق هدفون گوش می‌دادند، در حالی که سطح صدای مزاحم پس‌زمینه تغییر می‌کرد. نسبت سیگنال به صداهای مزاحم (SNR) از بسیار کم تا بسیار زیاد متفاوت بود.
شرکت‌کنندگان عینک‌های ردیابی چشم داشتند که هر پلک‌زدن را ثبت و زمان دقیق آن را ضبط می‌کرد. محققان هر جلسه شنیداری را به سه مرحله تقسیم کردند: قبل از پخش جمله، هنگام پخش جمله و بلافاصله پس از آن.
نتایج نشان داد که کمترین میزان پلک زدن هنگام شنیدن خود جملات رخ می‌دهد و این کاهش در مقایسه با لحظات قبل و بعد از جمله، قابل توجه بود. این کاهش بیشترین شدت را در شرایطی داشت که نویز پس‌زمینه زیاد و فهم گفتار دشوار بود.

نور محیط تأثیری ندارد
در آزمایش دوم، تیم تحقیقاتی رفتار پلک زدن را دوباره بررسی کرد و شرایط نوری را تغییر داد. شرکت‌کنندگان کارهای شنیداری را در اتاق‌های تاریک، متوسط و روشن انجام دادند و نسبت سیگنال به صداهای مزاحم نیز متفاوت بود. همان الگوی کاهش پلک زدن در همه شرایط دیده شد. این نتیجه نشان داد که این اثر ناشی از تقاضای شناختی و نه تغییر میزان نور ورودی به چشم‌هاست. هرچند افراد از نظر تعداد پلک زدن تفاوت‌های زیادی داشتند (بعضی به‌طور متوسط ۱۰ بار در دقیقه و برخی تا ۷۰ بار پلک می‌زدند)‌ روند کلی واضح و از نظر آماری معنی‌دار بود.

پلک زدن به‌عنوان ابزار مطالعه عملکرد مغز
پیش از این، تحقیقات زیادی ارتباط رفتار چشم با تلاش ذهنی را بررسی کرده‌اند. این‌کار عمدتا با اندازه‌گیری گشاد شدن مردمک چشم این کار صورت گرفته است. در بسیاری از این مطالعات، پلک‌ها به‌عنوان مزاحم دیده‌شده و داده‌های آنها حذف شده بود اما این مطالعه داده‌های موجود درباره گشاد شدن مردمک چشم را دوباره بررسی کرد و تمرکز مستقیم بر زمان و فرکانس پلک زدن گذاشت.
محققان معتقدند که نتایج نشان می‌دهد می‌توان از میزان پلک زدن به‌عنوان راهی ساده و کم‌هزینه هم در آزمایشگاه و هم در محیط‌های واقعی برای سنجش عملکرد شناختی استفاده کرد. 
میکائل دروش، استاد گروه روان‌شناسی و یکی از نویسندگان مقاله، می‌گوید: «مطالعه ما نشان می‌دهد که پلک زدن باعث از دست رفتن اطلاعات می‌شود، هم بصری و هم شنیداری. به همین دلیل است که وقتی اطلاعات مهم ارائه می‌شود، پلک‌زدن کاهش می‌یابد.» او ادامه می‌دهد: «اما برای اثبات کامل این موضوع، باید الگوی دقیق زمانی از چگونگی از دست رفتن اطلاعات بصری و شنیداری هنگام پلک زدن مشخص شود. این گام بعدی است و پژوهشی توسط محقق پسادکترای شارلوت بیگراس در حال انجام است. با این حال، یافته‌ها اصلا جزئی و بی‌اهمیت نیستند.» 

چشم‌هایی برای تمرکز
این تحقیق نشان می‌دهد که پلک زدن می‌تواند نشانگر غیرمستقیم تمرکز ذهن باشد. وقتی مغز مجبور است گفتار را در محیط پر سر و صدا پردازش کند، پلک زدن کاهش می‌یابد و این کار باعث می‌شود تا اطلاعات مهم را از دست ندهیم.
این یافته‌ها اهمیت قابل‌توجهی برای علوم شناختی و روان‌شناسی دارد و نشان می‌دهد که چشم‌ها نه تنها برای دیدن هستند بلکه در پردازش شناختی نیز نقش دارند. پلک زدن، برخلاف تصور رایج، یک رفتار کاملا تصادفی نیست بلکه می‌تواند نشانه‌ای از تلاش ذهنی و تمرکز حواس باشد.
باتوجه به این مطالعه، می‌توان در آینده از ردیابی پلک زدن به‌عنوان ابزار ساده و کم‌هزینه‌ای برای سنجش عملکرد شناختی استفاده کرد و حتی در محیط‌های واقعی، مانند کلاس درس یا محل کار، به کمک آن تمرکز و پردازش ذهنی افراد را ارزیابی کرد.