چالش‌ها و فرصت‌های مشاغل خانگی

کشک بادمجان، کوکوی سبزی، سالاد الویه و تخم‌مرغ آب‌پز همراه گوجه‌فرنگی و سبزی تازه، غذاهایی است که هر روز در ظروف یک‌بار مصرف، آماده و عرضه می‌شود. سینا پسرش که 17 سال دارد مسئول تهیه مواد اولیه و رساندن غذاها به فروشگاه‌هاست.

دختر 14 ساله منیره هم گاهی به مادر در آشپزی کمک می‌کند. تمام روند کار در آشپزخانه 12متری خانه محل سکونت آنها انجام می‌گیرد. همسر منیره راننده کامیون بود که در یک سانحه تصادف جان خود را از دست داد.

تهیه غذا در این مقیاس به عنوان یک شغل خانگی محسوب می‌شود و دارای تمام ویژگی‌های مشاغل خانگی همچون مشارکت اعضای خانواده، استفاده از فضای مسکونی، مجاز بودن نوع فعالیت و نبود اخلال در آرامش همسایه‌هاست.

منیره با این حال در طول کار خود با مشکلاتی روبه‌روست. او به «جام‌جم» می‌گوید: گران شدن روزانه مواد اولیه یکی از مشکلاتی است که در قیمت تمام شده غذا وجود دارد و هر روز باید به دو فروشگاهی که غذای خود را به آنها تحویل می‌دهم در این باره توضیح بدهم.

مشاغل خانگی؛ مزایا و معایب

هرچند براساس قانون مشاغل خانگی که سال 89 تصویب و ابلاغ شد باید از کسب و کار خانگی حمایت‌های لازم صورت گیرد، اما افرادی که در خانه و محل سکونتشان اقدام به راه‌اندازی کارگاه یا واحد‌های تولیدی مجاز کرده‌اند به نوع اجرای این قانون انتقاد‌های فراوانی دارند.

یک زوج جوان که در خانه اجاره‌ای خود به بسته‌بندی پوشاک مشغول هستند، تحت پوشش قرار نگرفتن بیمه و تخصیص نداشتن وام را بزرگ‌ترین مشکل خود عنوان کردند.

آنها برای گرفتن وام اقدام کرده‌اند و حتی مورد تائید دستگاه‌های مربوط نیز قرار گرفته‌ است، اما بانک عامل از دادن وام به دلایل مختلف امتناع می‌کند. براساس قانون به کسب و کارهای خانگی حداکثر تا پنج میلیون تومان وام تعلق می‌گیرد که این مقدار وام به عقیده فعالان کسب و کار خانگی بسیار اندک است.

سیدروح‌الله احمدی، مدرس دانشگاه که تخصص او در حوزه کارآفرینی است بیمه نبودن، پرداخت مالیات و نبود شرکت‌های تخصصی بخش خصوصی برای مشاوره این مشاغل را ازجمله مشکلات کارهای خانگی می‌داند.

مشکلات کسب و کار خانگی تنها به این موارد خلاصه نمی‌شود؛ تداخل کار و زندگی، محدود بودن ارتباط با بازار و فروش، پایین بودن مقدار تولید یا سطح خدمات و درآمد محدودتر ازجمله مشکلات این نوع مشاغل است.

به گفته کارشناسان، کسب و کارهای خانگی در ایران به علت موانع ساختاری و قانونی تاکنون به شیوه مدرن توسعه نیافته است. در کنار این مشکلات، مزایای بسیاری نیز برای مشاغل خانگی عنوان شده همچون کاهش هزینه‌های خدماتی، کارگری، فرهنگسازی کار گروهی، افزایش تولید و پایین آمدن میزان بیکاری.

سیاست‌های حمایتی از مشاغل خانگی در ایران و دیگر کشورها

با نگاهی به کشورهای توسعه یافته می‌توان به اهمیت این دسته از مشاغل بیشتر پی برد. به طور مثال کشور ایتالیا برای کاهش بیکاری در مناطق کمتر توسعه یافته، سیاست توسعه و حمایت از کارهای کوچک و خانگی را در پیش گرفته است.

این کشور توانسته با حمایت‌های خود بویژه از تولیدات کفش و کیف‌های چرمی، نرخ بیکاری را از 22 به 12 درصد کاهش دهد.

دولت این کشور همچنین برای حمایت بیشتر، امتیازات مالیاتی را برای واحدهایی که اقدام به صادرات محصولات خود می‌کنند در نظر گرفته است.

«هر خانه، کارخانه و هر کارخانه، خانه است»، شعار کشور تایوان پس از جدایی از کشور چین بود. عملی کردن سیاست‌های تشویقی و حمایتی از صنایع کوچک بخصوص تولیدات خانگی، اتخاذ راهکارها و راهبردهای توسعه صادرات تولیدات خانگی، حمایت در بازاریابی، بازارشناسی و تبلیغات در سطح جهانی، گسترش توانمندی‌های فنی و فناوری، تشویق و ترغیب کارآفرینان خانگی به استفاده از تکنیک‌های نوآوری و خلاقیت‌های تولید محصولات ویژه و منحصر به فرد، تأمین نیازهای مالی و اعتباری برای تأمین نیازهای مالی و بازنگری در مورد سیاست‌های مالیاتی بخشی از سیاست‌های این کشور در حمایت از مشاغل خانگی است.

شاید باورتان نشود که بیش از 80 درصد از اقتصاد تایوان رابطه مستقیم یا غیرمستقیم با مشاغل خانگی دارد. در استرالیا نیز شش تا هفت درصد افراد شاغل در بخش کسب و کارهای خانگی، اشتغال دارند. این عده به طور متوسط سالانه بیش از 80 هزار دلار فروش دارند که پس از کسر مالیات حدود 25 درصد سود می‌برند. می‌توان مثال‌های فراوانی از موفقیت کشورهای توسعه یافته در این حوزه ذکر کرد.

در ایران نیز با توجه به دیرینگی مشاغل خانگی، قابلیت‌های فراوان آن در مناطق مختلف کشور و همچنین نیاز ویژه برای حمایت از این دسته از مشاغل به دلیل نرخ بالای بیکاری وجود دارد، اما تاکنون حمایت‌ها بیشتر در قالب قوانین بروز یافته‌اند و شکل اجرایی آن مورد انتقاد بسیاری از فعالان مشاغل خانگی و کارشناسان این حوزه قرار دارد.

موازنه بین کار و زندگی

علاوه بر منافع مادی که به دلیل مشاغل خانگی متوجه اقتصاد خانواده می‌شود این دسته از کسب و کارها به لحاظ اجتماعی و همچنین جامعه‌پذیری فرزندان نیز نقش موثر و مستقیمی بر شخصیت آنها خواهد داشت. اگر پدر و مادر به طور مستقیم خود درگیر کار باشند به مثابه یک الگوی تلاشگر و موثر در عرصه کار و تولید در ذهن کودکان نقش خواهند بست. کارکرد مثبت ناشی از فعالیت آنها، فرزند را به سمت و سویی ترغیب می‌کند تا ذهن خود را به طور منسجم و ثمربخش به ادامه شغل والدین یا حرفه‌ای جدید سوق دهد.

به طور کلی در سال‌های اخیر کار و زندگی بیش از پیش در همدیگر ادغام شده است و این در حالی است که با دسترسی داشتن به رایانه و دیگر وسایل ارتباطی به وجود آمده، محیط خانه‌ محل مناسب و کاراتری برای کسب و کار شده است. آزادی و استقلال عمل، ساعات کاری انعطاف‌پذیر، ایجاد تعادل و موازنه بیشتر بین کار و زندگی و پایین بودن میزان ریسک از موارد بسیار مهمی است تا در عصر حاضر توازن را بین کار و زندگی برقرار کرد.

آیا این مشاغل به لحاظ اقتصادی به‌صرفه است؟ بی‌تردید این مهم‌ترین پرسشی است که ذهن هر فرد را به خود مشغول می‌کند. حمایت دولت در موفقیت کار هرچند امری انکارناپذیر است، اما پاسخ به این پرسش به انتخاب نوع شغل، تخصص و تجربه، نحوه معرفی کالا یا خدمات، نیاز سنجی بازار و شناخت رقبا بستگی دارد. چنانچه می‌خواهید یک شغل خانگی انتخاب کنید پیش از هر کاری خوب مطالعه و تحقیق کنید. زمانی را به شنیدن درد دل کسبه و مشتریان اختصاص دهید.

با این وجود کار خانگی و کارآفرینی در خانه به شما امکان ابتکار و ابداع را می‌دهد. به هر حال و به هیچ وجه دو عنصر کیفیت و تبلیغ را در کار خود فراموش نکنید.

سامان عابری - جام‌جم