سطرهایی که پیوند می‌دهند

از دعوت تلفنی تا کارت‌های چوبی

برای پیدا کردن جواب این پرسش که کارت عروسی از چه زمانی بین مردم رواج پیدا کرده است، به سراغ قدیمی‌ترین کارت‌فروشی بهارستان رفتم. ایرج محمدی، صاحب کارت‌فروشی لاله قبل از هر چیز سال تاسیس مغازه‌اش را که روی تابلو نوشته شده است نشانم می‌دهد: 1355. بهارستان از قدیم بورس فروش کارت عروسی نبوده است. محمدی ابتدا در بازار بین‌الحرمین، بازار بزرگ تهران، حجره‌ای داشته و بعد به بهارستان می‌آید و اولین کارت‌فروشی این محدوده را از آن خود می‌کند. بعدها کم‌کم دیگران هم می‌آیند و اینجا بورس فروش کارت می‌شود. او درباره اولین کارت‌های عروسی می‌گوید: در گذشته مردم تلفنی یا حضوری آشنایانشان را برای مراسم عروسی دعوت می‌کردند تا این که کم‌کم چاپ کردن کارت عروسی رواج یافت.

ایرج محمدی در توصیف اولین کارت‌های عروسی می‌گوید: ابتدا کارت‌ها یک‌لا و بیاضی بود و بعد کارت‌ها دولا شد. محتوای آنها بسیار ساده بود. همان دعوت تلفنی روی کارت منتقل می‌شد. یعنی اطلاعات کارت محدود به محل و زمان برگزاری مراسم بود. بعدها شعر و متن به نوشته‌های کارت اضافه شد.

بنا به گفته ایرج محمدی بعضی مشتریان شعر یا متن کارتشان را خودشان می‌آورند، مثلا مایل هستند شعری را که سروده خودشان است روی کارت چاپ کنند. ممکن است بعدها دیگران هم شعرهای آنان را بپسندند و بخواهند در کارت خودشان چاپ کنند. بعضی شعرها از این طریق مشهور می‌شود.

علی امامی، ‌مدیر فروشگاه کارت عروسی هما با تائید این حرف می‌گوید: معمولا افراد شعر خاصی را در نظر نمی‌گیرند و از مجموعه متن‌ها و شعرهایی که ما در اختیار داریم استفاده می‌کنند. در این میان نباید فراموش کنیم بعضی شعرها هم از شهرستان‌های دیگر رواج پیدا می‌کند. ما نمونه کارهایی داشته‌ایم که متنشان از کاشان یا یاسوج برای نخستین بار به دستمان رسید و بعد مردم دیگر شهرها هم پسندیدند.

کارت‌های انقلابی

جالب است کارت‌های عروسی از زمان خود هم تاثیر گرفته‌اند. مثلا در یک کارت عروسی مربوط به سال 1362 نوشته شده است: «ضمن تبریک ولادت باسعادت نبی اکرم حضرت محمد (صلی‌الله علیه و آله) و امام جعفر صادق (علیه‌السلام) و با درود به رهبر کبیر انقلاب اسلامی ایران امام خمینی و با سلام بر شهیدان و پیروزی نهایی رزمندگان و شفای معلولان و مجروحان جنگ حق علیه باطل و نابودی تمام ستمگران علی‌الخصوص آمریکا، شوروی، اسرائیل و به امید بر افراشته شدن پرچم لا‌اله‌الا‌الله در سراسر جهان، عروس و داماد زندگی نوین خود را آغاز می‌کنند. حضور شما زینت‌بخش این پیوند اسلامی است». در انتهای کارت شعار معروف: «خدایا خدایا تا انقلاب مهدی، خمینی را نگهدار» نوشته شده است.

نوشتن سخنانی از امام خمینی در زمان انقلاب و سال‌های جنگ در نوع خود رایج بوده است. مثلا در یک کارت عروسی در 24 مهر سال 60، علاوه بر ترجمه آیاتی از قرآن، سخنی از امام خمینی(ره) نیز به این صورت آمده است: «امتی که تازه‌داماد و تازه‌عروسش، عشق شهادت دارد شکست‌ناپذیر است». یا در 29 شهریور 59 که بنا به گفته کارت مصادف با میلاد مسعود امام رضا (علیه‌السلام) بوده، کارت با شعار الله‌اکبر، خمینی رهبر، مسجد سنگر آغاز شده است.

امروز هم بعضی زوج‌ها در کارت‌هایشان از تصویر و سخن رهبر معظم انقلاب آیت‌الله خامنه‌ای با دستخط خودشان استفاده می‌کنند: «همسری شما جوانان عزیز را که پیوند دل‌ها و جسم‌ها و سرنوشت‌هاست صمیمانه به همه شما فرزندان عزیزم تبریک می‌گویم. توصیه می‌کنم به همسران خود مهر بورزید، به آنان وفادار باشید و خویشتن را در سرنوشت یکدیگر شریک بدانید. از گره افتادن در رشته زندگی مشترک بر حذر باشید و گره‌های کوچک و بی‌اهمیت را نادیده بگیرید. خداوند به شما خوشبختی و شادکامی و اعتلای روحی عطا فرماید و کانون زندگی‌تان را با فرزندانی تندرست و صالح، گرمی و روشنی ببخشد. ان‌شاء‌الله».

البته در کارت‌های دهه 60 نیز به اشکال مختلفی از تصویر رهبر انقلاب استفاده می‌شده است.

محمدرضا محمدی که جوانی در کارت‌فروشی لاله است و انتخاب‌های امروزی مردم را دیده، می‌گوید: نمی‌توان گفت استفاده از چهره رهبر انقلاب منحصر به آن زمان می‌شود، زیرا هنوز هم تیپ‌های خاصی از مشتریان هستند که تمایل دارند در کارت عروسی‌شان تصویر و جملات مشهور رهبری با دستخط خود ایشان چاپ شود.

هنوز هم کارت‌هایی که محتوای مذهبی دارند در نوع خود زیاد است. به گفته ایرج محمدی در قدیم بعضی عروس و دامادهایی که قصد داشتند بعد از عروسی‌شان به سفر حج بروند در متن کارتشان از عبارات کارت‌های حج یا عکس خانه خدا استفاده می‌کردند.

ایرج محمدی در مقایسه کارت‌های دهه‌های قبل با روزگار فعلی مهم‌‌ترین تفاوت را در تشریفاتی شدن کارت‌ها می‌داند و می‌گوید: الان تنوع کارت‌ها و کیفیتشان بسیار متفاوت از قبل شده است. علاوه بر گل، پاپیون، جیر و... امروز ما حتی کارت‌هایی با طرح چوب داریم.

محتوای کارت‌ها هم از بعضی جهات فرق کرده است. ایرج محمدی در توضیح آن می‌گوید: در قدیم معمولا اسم داماد را اول می‌نوشتند و بعد اسم عروس را. آن زمان مردسالاری بوده است. امروزه رسم شده اسم عروس را اول می‌نویسند و بعد اسم داماد که این هم قصه خودش را دارد. چند بار پیش آمده مثلا پدر داماد به اینجا آمده و تمام کارت‌ها را در جوی آب ریخته به این دلیل که چرا اسم عروس اول آمده است. ما با آدم‌های مختلفی مواجه‌ایم. هر کس نظر و سلیقه خاص خودش را دارد و می‌خواهد آن را در کارت اعمال کند.

کارت‌های عجیب

در کار کتاب، سررسید، مجله و... معمولا کارهای عجیب هم وجود دارد اگرچه بعضی به پیروی از سبکی خاص ایجاد شده‌اند. در کارت‌های عروسی هم طرح‌های عجیب وجود دارد. به گفته محمدرضا محمدی، حدود 13 سال پیش بود که کارتی اعدامی مد شده بود.

متن کارت دعوت‌های اعدامی این گونه بودند: مجرم: نام داماد، جرم: قصد فرار از تجرد، محکومیت: یک عمر زندگی با نام عروس، اجرای حکم این دادگاه الهی را در حضور شما عزیزان جشن می‌گیریم.

یا بعضی که متن کارت را خودمانی و با زبان عامیانه انتخاب می‌کنند، مثلا: شاخ و دم که ندارد! آدمیزاد احتمال دارد هر اشتباهی را مرتکب شود، حالا مال ما یک کمی بدفرم‌تر بوده، ازدواج کرده‌ایم! شما هم خبطی مرتکب شوید. بیایید دور هم، همدیگر را دست می‌اندازیم، می‌خندیم، حال می‌دهد به جان شما!

ممکن است چنین متن‌هایی در نگاه اول جالب و خنده‌دار باشند چون خلاف متن‌های قالبی شده به چاپ رسیده‌اند، ولی مساله به همین جا ختم نمی‌شود. محمدرضا محمدی می‌گوید: گاهی اوقات عروس و داماد این متن‌ها را انتخاب می‌کنند و بعد پدر و مادرهایشان به مغازه می‌آیند و سفارش را عوض می‌کنند. آنها می‌گویند چنین متن‌هایی متناسب با شأن خانوادگی‌مان نیست.

بعضی دیگر هم به خط تصویری برگشته‌اند. مثلا در قسمت پذیرایی تصویر مرغ و فنجان می‌گذارند و در ادامه عبارت تشریف بیاورید عکس قدم، موتور، دوچرخه، ماشین و هواپیما می‌گذارند. ظاهرا معمولا کسانی که جنبه شوخ طبعی دارند چنین کارت‌های متفاوتی را سفارش می‌دهند.

و البته ناگفته نماند بعضی شعرها در جاهای بسیار متفاوتی به کار می‌رود. مانند این شعر از فروغ فرخزاد: اگر به خانه من آمدی برای من/ ای مهربان ! چراغ بیاور و یک دریچه/ که از آن به ازدحام کوچه خوشبخت بنگرم که در کارت‌های عروسی فراوان دیده می‌شود ولی سنگ‌نوشته قبر فروغ در قبرستان ظهیرالدوله است.

با وجود تمام تفاوت‌ها و خلاقیت‌ها، مهم‌ترین عامل انتخاب متن کارت‌ها فقط سلیقه افراد است. این تنها نظر مشترک بین تعداد زیادی از کسانی است که در کار تولید کارت عروسی هستند، سلیقه‌ای که همیشه در ظاهر افراد هم نمی‌توان آن را براحتی تشخیص داد.

بامداد محمدی / جام‌جم