شیمی یعنی زندگی

شیمی چه کاربردهایی می‌تواند در زندگی روزمره هر‌فردی داشته باشد؟

شیمی در همه زمینه‌ها می‌تواند کاربرد داشته باشد. از همه وسایل دور و اطرافمان مانند مواد غذایی، شیمیایی، پوشیدنی، دارویی و ترکیبات آن مانند عطرها و رنگ‌ها یا تجهیزات عمومی که استفاده می‌کنیم همه مرتبط با علم شیمی است. شاید بتوان گفت اگر علم شیمی را بگیریم مانند این است که در خلأ معلق هستیم. در واقع علم شیمی را نمی‌توان به عنوان یکی از علوم پایه از سایر علوم جدا و اظهار کنیم که این علم بیش از سایر علوم مهم‌تر است؛ زیرا امروزه همگرایی عجیبی بین علوم وجود دارد.

علم شیمی در چه حوزه‌هایی ملموس‌تر است؟

شیمی از یک سو با زیست‌شناسی، مواد فیزیک و زمین‌شناسی و از سوی دیگر با سایر حوزه‌های مختلف مانند پزشکی، دارو یا صنایع گوناگون همچون نفت، پتروشیمی، صنایع معدنی و شیمیایی ارتباط تنگاتنگی دارد، به همین دلیل در اغلب رشته‌های تحصیلی صنایع مختلف، گرایش علم شیمی وجود دارد. علاوه بر اینها می‌تواند در صنایع پزشکی و دارویی نیز کاربرد داشته باشد، به‌عنوان مثال امروزه از آلیاژها و ترکیبات شیمیایی در دندانپزشکی‌ برای پر کردن دندان‌ استفاده می‌شود.

علم شیمی به چند زیر شاخه تقسیم‌بندی می‌شود؟

در تقسیم‌بندی آکادمیک، علم شیمی به آلی، معدنی، تجزیه و شیمی فیزیک تقسیم‌بندی می‌شود؛ شیمی آلی به ترکیبات و مواد آلی، شیمی معدنی به ترکیبات معدنی و فلزات، شیمی تجزیه به آنالیز مواد و شیمی فیزیک هم به بررسی فرآیندهای شیمی و فیزیکی می‌پردازد. رشته‌هایی مانند شیمی نانو یا شیمی کاربردی هم جزو زیرشاخه‌های شیمی محسوب می‌شود.

شیمی محض و کاربردی چه تفاوت‌هایی با هم دارند. بیشتر دانشجویان علاقه‌مند به رشته محض هستند یا کاربردی؟

معمولا این تقسیم‌بندی در دوره کارشناسی مطرح است؛ در فوق‌لیسانس گرایش محض چهار شاخه شیمی آلی، معدنی، تجزیه و فیزیک و گرایش کاربردی هم میان دو رشته شیمی و مهندسی شیمی است. در سطوح کارشناسی شیمی محض، بیشتر به جنبه‌های تحقیقاتی و علمی قضیه یا ساینس می‌پردازد. شیمی کاربردی نیز ضمن بررسی جنبه‌های تحقیقاتی، مهندسی شیمی و حرکت کاربردی کردن دانش علم شیمی را پردازش می‌کند. به عنوان مثال برای این‌که یک کارخانه رنگ راه‌اندازی شود لازم است دانش و اطلاعات در رابطه با سنتز و تهیه مواد رنگی کاربردی و بررسی شود که آیا می‌تواند در مقیاس بیشتری تولید شود؟ چگونه می‌توان آن محصول را وارد بازار کرد؟ آیا پارامترهای صنعتی و تجاری این مساله می‌تواند دخیل باشد و کاربرد این علم را به جامعه یا صنعت داشته باشد؟

اما در مقاطع و سطوح بالاتر این تقسیم بندی (تفکیک) کمرنگ‌تر می‌شود. زیرا مرز شیمی محض و کاربردی بر یکدیگر نزدیک می‌شود.

یک دانشمند شیمی وقتی از خواب بر‌می‌خیزد تا زمانی که به خواب فرو می‌رود، چه کارهایی انجام می‌دهد؟

علم، ماهیتش به گونه است که اگر شما انگیزه و علاقه واقعی نداشته باشید، انجام آن کار شاید برای شما سخت باشد اما وقتی این انگیزه و علاقه وجود داشته باشد نه تنها انجام کارها سخت و دشوار نیست بلکه بسیار شیرین و لذتبخش هم است و مشتاق خواهید شد به دنبال آن کار بروید و سعی کنید از نظر علمی و کاربردی این کار را افزایش دهید و ایده‌تان را وارد جامعه کنید.

خیلی وقت‌ها این انگیزه زندگی معمولی ما شیمیدان‌ها را هم تحت تاثیر قرار می‌دهد. شاید یک کارمند عادی پس از سپری کردن ساعت کاری‌اش با خاطری آسوده به سایر کارهای زندگی‌اش رسیدگی کند؛ اما واقعیت این است که برای ما تعطیلی مفهومی ندارد. گاهی تا پاسی از شب هم ذهنمان درگیر کارهای علمی است. انجام دادن کارهای علمی نه‌تنها خسته‌کننده نیست بلکه گاهی به علت شیرینی و جذابیت این علم حتی متوجه گذشت زمان هم نمی‌شویم، حتی برخی اوقات هم وقت کم می‌آوریم.

علم شیمی از چه جذابیتی برخوردار است؟

یکی از مهم‌ترین جذابیت‌های علم شیمی این است که یک شیمیدان مدام با پدیده‌های جدیدی سروکار دارد و دائم فعالیت پژوهشی می‌کند که کارهای جدیدتری را انجام دهد.دومین جذابیتی هم که من سعی کرده‌ام آن را طی این چند سال دنبال کنم، انجام فعالیت‌های علمی و تعمیم کاربرد آن به بخش صنعت و جامعه است. صرفا فعالیت‌های علمی زمانی در جهان ارزشمند است که این فعالیت‌ها بتواند در جامعه هم کاربرد داشته باشد. وقتی ایده یک دانشمند شیمی در جامعه کاربرد پیدا می‌کند احساس لذتبخشی در او به وجود می‌آید که برای جامعه خودش مفید است و این احساس باعث ترغیب او برای انجام سایر فعالیت‌های پژوهشی می‌شود.

ساده‌ترین فرمول شیمیایی که در اطراف ماست، چیست؟

ساده‌ترین فرمول شیمیایی که همه به نوعی شاهد آن هستند اکسید شدن (مثلا زنگ زدن یک فلز بر اثر واکنش با اکسیژن) یا نمک طعام است؛ نمک از دو ترکیب ساده سود یا پتاس (Naoh) با اسید کلریک (Hcl) به وجود می‌آید. برای درست کردن یک ماده شیمیایی باید اندازه ترکیب‌ها دقت شود زیرا با مخلوط کردن چند ماده به ترکیب شیمیایی مورد نظرمان نمی‌رسیم. غذایی که ما می‌خوریم نیز یک واکنش زیستی، بیولوژی و شیمی است.

برخلاف این واکنش، فرآیند ترکیب نیز در سیستم بدن رخ می‌دهد مثلا هموگلوبین که یک ترکیب شیمیایی است وقتی خون اکسیژن را از ریه می‌گیرد به یک ترکیب شیمیایی جدید تبدیل می‌شود. این اکسیژن جذب شده بار دیگر در درون سلول‌ها تجزیه شده و اکسیژن را آزاد‌ می‌کند.

فرزانه صدقی - جام جم