غذایی‌کامل به نام شیر مادر

گاهی مشکلات روحی یا جسمی مادر باعث می‌شود نتواند نوزاد را به صورت کامل تغذیه کند. بعضی مواقع هم ناآگاهی مادر از روش صحیح شیردهی یا نداشتن اطلاع از چگونگی برطرف کردن موانع موقت، سبب امتناع کودک از خوردن شیر می‌شود. در همه این موارد، اگر اطلاعات و آگاهی‌های لازم در اختیار مادر قرار گیرد، می‌تواند مشکلات را براحتی برطرف کند و مراحل کامل و درست شیردهی را تا زمان معین آن ادامه دهد. در اینجا با راهنمایی دکتر کتایون برجیس، متخصص زنان و دکتر عباس معین، متخصص اطفال، مشکلاتی را که ممکن است در شیردهی مادر اختلال ایجاد کند، ذکر کرده‌ و راه‌های برطرف کردن این مشکلات را نیز آورده‌ایم تا راهنمای مفیدی باشد برای همه مادرهای جوانی که به سلامت خود و فرزندشان علاقه‌مندند.

همان طور که می‌دانید شیردهی فواید بسیاری برای سلامت نوزاد و حتی خود مادر دارد و بهترین شیوه ارتباط روانی ـ فیزیکی بین مادر و نوزاد است. شیر مادر، ارزان و در دسترس است و مناسب‌ترین دما را برای تغذیه نوزاد دارد. در شش ماه اول، تغذیه انحصاری با شیر مادر، شانس اسهال و استفراغ و بستری شدن نوزاد را به دلایل مختلف عفونت‌های گوارشی یا عفونت‌های گوش میانی و عفونت‌های تنفسی کم می‌کند. علاوه بر آن باعث رشد مناسب نوزاد می‌شود و شانس مشکلاتی مثل یبوست، اگزما، حساسیت، آسم و سندرم مرگ ناگهانی نوزاد را بسیار می‌کاهد. این فرآورده همچنین احتمال چاقی را در دوره نوزادی و کودکی کاهش می‌دهد و همین کاهش احتمال چاقی، احتمال ابتلا به دیابت نوع دو و سایر بیماری‌هایی را که در اثر چاقی به وجود می‌آید، نیز کم خواهد کرد. در نتیجه می‌توان گفت شیر مادر می‌تواند سلامت فرد را برای تمام عمرش تحت تاثیر قرار دهد. این تغذیه از آن جهت ایده‌آل و کامل است که مخلوط کاملی از ویتامین‌ها، پروتئین، چربی و تمام آن چیزی است که نوزاد برای ادامه رشد خود لازم دارد. علاوه بر آن آنتی‌بادی‌هایی که برای دفاع از انواع ویروس‌ها و باکتری‌ها نیز لازم است، در شیر مادر یافت می‌شود و حتی در بعضی مطالعات گفته شده بچه‌هایی که در شش ماه اول زندگی، فقط از شیر مادر تغذیه کرده‌اند، از آی‌کیوی بالاتری نسبت به کودکان دیگر بهره‌مندند.

این موضوع فواید زیادی هم برای خود مادر به دنبال دارد. علاوه بر آن‌که صرفه‌جویی در هزینه، تهیه و کاربرد است، بلافاصله بعد از زایمان، به کاهش خونریزی مادر، جمع شدن رحم و برگشت آن به سایز نرمال نیز کمک می‌کند. همچنین درصد قابل توجهی از افزایش وزن مادر در دوران بارداری، معمولا در شش ماه اول شیردهی کاهش می‌یابد زیرا در این دوران، پانصد کیلوکالری انرژی در روز مصرف می‌شود. همین طور خطر ابتلا به سرطان پستان و تخمدان را هم کم می‌کند.

نداشتن شیر معمولا یک تصور است

بعضی مادرها از نداشتن شیر کافی برای تغذیه فرزندشان شکایت دارند و معمولا در همان ماه‌های اول با این بهانه از شیردهی دست می‌کشند و با شیر خشک کودک را تغذیه می‌کنند. این موضوع در بیشتر موارد در اثر ناآشنایی با روش صحیح شیردهی و نداشتن آگاهی‌های لازم اتفاق می‌افتد. خوب است بدانیم بیشتر مادرها شیر کافی دارند و می‌توانند به صورت کامل و مکفی کودکشان را سیر کنند. حتی اگر مادری دچار سوتغذیه هم باشد، کودک او، شیر و کلسیم خودش را از بدن مادر کسب می‌کند. در نتیجه این کودک نیست که دچار مشکل می‌شود بلکه مادر است که احتمال ابتلا به پوکی استخوان پیدا می‌کند. بنابراین بهتر است مصرف لبنیات و مایعات فراوان را در رژیم غذایی روزانه‌اش بیشتر کند و مواظب تغذیه‌اش باشد. کوچکی و بزرگی سینه‌ها هم نقشی در میزان شیر مادر ندارند و ممکن است مادری سایز سینه‌اش کوچک باشد ولی نوزادش بخوبی وزن‌گیری کند و شیر بخورد.

گاهی تصور به واقعیت بدل می‌شود

با همه اینها برای فهمیدن این‌که آیا واقعا شیر مادر برای نوزاد کافی است یا خیر، بعد از گذشت دو هفته از تولد کودک، او را وزن می‌کنند. اگر به شکل مناسبی وزن‌گیری داشته باشد، یعنی شیر مادر او را کفایت می‌کند. علاوه بر آن طی 48 ساعت اول تولد، معمولا نوزاد دو، سه بار دفع ادرار دارد. از پنج روز به بعد نیز این میزان باید افزایش پیدا کند تا به شش یا هفت بار در روز برسد. این میزان دفع ادرار و مدفوع به صورت روزانه نیز نشان‌دهنده کافی بودن تغذیه نوزاد است. در صورتی که هر کدام از این علائم بعد از دو هفته در کودک مشاهده نشود، باید به دنبال دلایل آن گشت. در نهایت اگر کودک دچار بیماری‌های متابولیک نباشد و مشکلی در مکیدن و خوردن شیر نداشته باشد، باید علت را در شیر مادر جستجو کرد.

کم شدن شیر مادر، علل ثانویه‌ای دارد مثل مصرف بعضی داروها که باعث کاهش شیر می‌شود. داروهایی که ممکن است مادر به دلیل ابتلا به بیماری‌هایی مانند صرع یا میگرن آنها را مصرف کند. ضمن این‌که تغییرات هورمونی و مصرف قرص‌های ضدحاملگی خوراکی در دوران شیردهی، هم تولید شیر را کم می‌کند و هم مزه شیر را تغییر می‌دهد. افسردگی، اضطراب، نگرانی و استرس مادر نیز از مواردی است که روی این قضیه تاثیر می‌گذارد. البته استرس به تنهایی باعث کاهش تولید شیر نمی‌شود ولی ممکن است محیط نامناسبی را برای شیردهی ایجاد کند. بنابراین، این موارد حتما باید بررسی شود و مادری که بچه شیر می‌دهد حتما باید آرامش روحی و روانی داشته باشد. در این میان حمایت‌های پدر خانواده نقش مهمی در ایجاد فضای مناسب ایفا می‌کند. مادرانی که دچار افسردگی بعد از زایمان هستند، باید حتما به پزشک متخصص مراجعه کنند و براساس شدت بیماری، درمان‌های خاصی برای آنها صورت گیرد. آنها باید با نظارت، شیردهی داشته باشند. اما اگر هیچ کدام از این علل ثانویه وجود نداشت و به طور اولیه و بدون علت خاصی، شیر مادر کم بود، می‌توان از بعضی داروهای گیاهی شیرافزا مثل رازیانه یا داروهای شیمیایی محرک شیرسازی البته با مشورت پزشک متخصص استفاده کرد که این گونه موارد نادر است.

ترک سینه نشان‌دهنده شیردهی غلط است

اما مشکلات متعددی ممکن است در زمان شیردهی برای مادر پیش آید و شیردهی را به صورت موقت مختل کند. شایع‌ترین این مشکلات، ترک یا زخم نوک سینه یا شقاق سینه است. معمولا ترک نوک پستان بعد از زایمان، در هفته اول یا دوم شیردهی به وجود می‌آید. اگر مادری با این مشکل مواجه شد، باید بداند نحوه شیردهی او غلط است و علاوه بر آن‌که باید شیوه شیردهی را اصلاح کند، مواردی را نیز بهتر است در نظر بگیرد:

1ـ مادر می‌تواند هر بار بعد از شیردهی با چربی شیر، دور سینه را آغشته کند چراکه شیر بهترین محلول است که می‌توان برای چرب کردن پوست سینه از آن استفاده کرد.

2ـ مادر باید پیش از پوشاندن سینه حتما سر سینه را خشک کند و بعد سینه را بپوشاند. همچنین می‌تواند روی سر سینه‌ها پدهای بهداشتی یک بار مصرف بگذارد و با هر بار شیردهی پد را عوض کند.

3ـ صابون زدن زیاد باعث خشک شدن سر سینه می‌شود. بنابراین همین‌که مادر هنگام حمام کردن و دوش گرفتن، با یک صابون ملایم بدن خود را شست‌وشو ‌دهد کافی است و دیگر لازم نیست طی روز هم چندبار از صابون استفاده کند.

4ـ بهتر است از لباس‌های نخی که هوا را عبور می‌دهد، به جای جنس نایلون یا جنس‌هایی که تنگ و چسبان است و هوا را عبور نمی‌دهد، استفاده کند.

5-برای هر ترک یا خونریزی که در سر سینه وجود دارد، از لانولین خالص، نشاسته یا پارافین سفید استفاده کند به طوری که این پارافین سفید یا لانولین فقط روی ترک را بپوشاند. این کار هم به ترمیم ترک سینه کمک می‌کند و هم از تشکیل لایه اضافه خشکی روی زخم جلوگیری می‌کند و ترمیم را تسهیل می‌کند. در نتیجه دیگر نقطه‌ای که برای تجمع میکروب و باکتری مناسب باشد، وجود ندارد.

شیر باقیمانده در سینه را تخلیه کنید

عفونت یا ماستیت سینه از عوامل دیگری است که شیردهی را برای مادر سخت می‌کند و به دلیل تغییر مزه‌ای که در شیر به وجود می‌آورد باعث خودداری نوزاد از خوردن شیر می‌شود. هرگونه التهاب در سینه که ممکن است باعث مسدود شدن داکت‌های شیردهی گردد، باید بسرعت درمان شود. در این مورد در دوران شیردهی، نباید فقط به مکیدن نوزاد اکتفا کرد و هر زمان احساس می‌شود بخشی از سینه سفت شده است، باید آن قسمت را با دست ماساژ بدهند و شیر را تخلیه کنند. باید دقت کرد بعد از شیردهی همه سینه تخلیه و نرم شود؛ در غیر این صورت ممکن است تجمع و ماندن شیر و مسدود شدن موقت داکت‌ها در سینه و باعث التهاب و در نهایت عفونت سینه شود.

نحوه صحیح شیر دادن

بعضی از مادرها با نحوه صحیح شیردهی آشنایی ندارند و این موجب می‌شود مشکلاتی را برای خود و فرزندشان به وجود آورند. اولین ساعاتی که نوزاد به دنیا می‌آید مادر باید سینه خود را به روش صحیح در دهان او قرار دهد و بهتر است شیردهی همان ساعات و دقایق اولیه توسط مادر صورت گیرد. ممکن است سه روز طول بکشد تا اثرات هورمونی بارداری که باعث سرکوب شیردهی می‌شود از بدن مادر پاک شود ولی در طول این مدت همان مقدار شیری که به نوزاد می‌دهد برای شیرخوار کافی است. هنگام شیردهی کودک باید درست مقابل سینه قرار داده شود و هاله قهوه‌ای رنگ نوک سینه باید کامل در دهان نوزاد قرار گیرد و چانه کودک سینه مادر را حس کند. لب بالای نوزاد به داخل و لب پایین او به بیرون برگشته باشد و صدای مکیدن شیر توسط نوزاد نباید شنیده شود. مادر باید چهار انگشت دست خود را زیر سینه قرار دهد و انگشت شست را در بالا به طوری که روی سینه را بگیرد و جلوی بینی نوزاد را آزاد بگذارد. انگشت شست نقش اهرم را زیر آرواره نوزاد دارد و نوزاد را تحریک می‌کند تا شیر بخورد. مکیدن نوزاد، منظم، قوی و طولانی است و مکث‌های گاه به گاه دارد. بعد از اتمام شیردهی نیز به صورت طبیعی کودک خودش از ادامه تغذیه امتناع می‌کند. هنگام شیر دادن، مادر باید تمام حواسش به نوزاد باشد و صورتش را به سمت صورت او بگیرد.

ضمن این‌که مادران جوان باید بدانند قسمت اول شیر مادر آبکی است و برای رفع عطش نوزاد مناسب است، اما انتهای شیر غلیظ‌تر است و کالری و چربی بیشتری دارد که گرسنگی کودک را برطرف می‌کند. این‌که بعضی از اطرافیان با دیدن همان قسمت اول شیر می‌گویند شیر شما غلظت و قوت کافی را برای تغذیه کودک ندارد، کاملا اشتباه است و به این نظرات غیرکارشناسانه نباید توجه کرد.

مهدیه یکتا