و ناگهان سکته مغزی...

مرگ تعدادی از میلیاردها سلول مغزی انسان شاید در ظاهر چندان مشکل‌ساز به نظر نرسد، اما وقتی بدانیم ‌سلول‌های مغزی ما قدرت تقسیم ندارند، یعنی پس از مرگ هر سلول در مغز، سلول جدیدی ساخته نمی‌شود، دیگر این‌گونه فکر نمی‌کنیم.

قسمت ناراحت‌کننده داستان قطع خونرسانی به مغز و در واقع سکته مغزی آن است. مرگ سلول‌های مغزی در هر سنی حتی در جوانی می‌تواند‌ اتفاق بیفتد و ارگانی حیاتی در بدن را از کار می‌اندازد که در هر فرد سالم می‌تواند تا هشتادوپنج‌سالگی به فعالیت خود در سطح مطلوبی ادامه دهد، اما با سکته مغزی، عملکرد مرکز فرماندهی بدن در بن‌بستی سخت و خطرناک متوقف می‌شود.

به گفته دکتر فرزاد اشرافی متخصص مغز و اعصاب، سکته مغزی به معنای قطع ناگهانی جریان خون به هر قسمت از مغز است. سلول‌های مغزی نیاز به اکسیژن خون دارد، با قطع جریان خون سلول‌های مجاور عروق خونی دچار تخریب و مرگ سلولی می‌شود. انسداد عروق مغزی ناشی از لخته خون تشکیل شده در رگ است که این لخته یا ناشی از تشکیل پلاک‌های چربی در جدار رگ‌های مغزی یا ناشی از جداشدن این لخته‌ها از عروق گردن یا قلب و حرکت به سمت عروق مغزی است. نوع دیگر سکته مغزی ناشی از پارگی جدار رگ و خونریزی مغزی است که به آن خونریزی داخل بافت مغزی می‌گویند. در سکته موقت مغزی نیز علائم مغزی کمتر از 24 ساعت رفع می‌شود.

وقتی کنترل بدن از دست مغز خارج می‌شود

نخستین بخشی از مغز که به دنبال هر نوع عارضه مغزی از بین می‌رود، لایه خارجی مغز است که با تخریب آن از تمرکز فرد کاسته می‌شود. به این ترتیب عکس‌العمل و حساسیت نسبت به محیط اطراف کم می‌شود. لایه‌های خارجی مغز، کنترل‌کننده عواطف و روحیات فرد است، اما بخش مرکزی مغز هدایت‌کننده ارگان‌ها و دستگاه‌های درونی بدن است و تنظیم فعالیت‌هایی مانند نفس‌کشیدن یا کنترل جریان خون را به عهده دارد. در واقع تخریب این ناحیه است که به مرگ مغزی منجر می‌شود. با مرگ سلول‌های این بخش تمام‌ ارگان‌های بدن از کنترل خارج می‌شوند و با وجود آن‌که اندام‌ها سالم هستند، هماهنگی و تعادل میان آنها از بین می‌رود.

چه کسی برای سکته مغزی استعداد دارد؟

دکتر اشرافی در گفت و گو با جام‌جم در ارتباط با عوامل خطر‌ساز سکته مغزی می‌گوید: عوامل افزایش خطر سکته مغزی شامل سن بالا، جنس مذکر، دیابت، فشارخون بالای کنترل نشده، مصرف سیگار و الکل، چاقی، چربی خون بالا، نداشتن تحرک و استرس همراه با افزایش فشار خون می‌شود که می‌تواند باعث خونریزی مغزی شود. البته وجود برخی بیماری‌های مغزی نیز از عوامل ژنتیک سکته مغزی محسوب می‌شود.

از سردرد تا فلج اندام‌ها

همان‌طور که گفته شد هر قسمت از مغز، بخشی از بدن را تحت کنترل دارد. بنابراین علائم سکته مغزی بستگی به محل و وسعت درگیری مغز دارد. متخصصان مغز و اعصاب علائم سکته مغزی ناگهانی را شامل سردرد، سرگیجه، ضعف دست و پا در یک سمت بدن می‌دانند که از فلج خفیف تا فلج کامل را ایجاد می‌کند، اما ضعف و انحراف یک سمت صورت، اختلال در تعادل، اختلال در صحبت‌کردن، اختلال بلع، اختلال دید، دوبینی، اختلال هوشیاری از خواب آلودگی تا کما نیز از علائم دیگر سکته مغزی است.

تشخیص و درمان در زمان طلایی نجات

درمان در زمان طلایی نجات یعنی درمانی که بین سه تا چهار و نیم ساعت پس از بروز سکته مغزی آغاز شود. البته متخصصان تاکید می‌کنند حداکثر زمانی که در درمان سکته‌های حاد موثر است نیز حداکثر هشت ساعت پس از سکته خواهد بود.

دکتر اشرافی با تاکید بر اهمیت تشخیص اولیه علائم احتمالی سکته مغزی از سوی اطرافیان شخص و انتقال سریع وی به بیمارستان در کاهش عوارض ناشی از سکته می‌گوید: اطرافیان باید به بروز مجموعه‌ای علائم در شخصی که احتمال سکته مغزی برایش وجود دارد، توجه کنند؛ علائمی مانند این‌که بیمار می‌تواند لبخند بزند، افتادگی پلک دارد و این‌که هر دو دست و پای وی قدرت لازم را دارد یا این‌که قادر به صحبت‌کردن سلیس است یا خیر.

این متخصص مغز و اعصاب ادامه می‌دهد: در صورت انتقال بیمار در کمتر از سه ساعت از شروع علائم، بسته به‌شدت سکته مغزی در مراکز اورژانس مجهز، با تزریق «آمپول RTPA» یا داروی حل‌کننده لخته می‌توان جان بیمار را نجات داد. البته باید توجه داشت تزریق داروی حل‌کننده لخته برای هر سکته مغزی و در هر شرایط مفید نیست و تزریق این دارو باید تحت نظر متخصص مغز و اعصاب و پس از بررسی شرایط بیمار باشد.

مرگ یا نجات بیمار

دکتر اشرافی در توضیح شرایط حیاتی بیمار پس از سکته می‌گوید: متاسفانه سکته‌هایی با وسعت زیاد درگیری یعنی همراه با کاهش سطح هوشیاری و فلج کامل اندام و نیز سکته‌های ساقه مغزی، با عوارض شدید و حتی مرگ همراه است. بعلاوه سکته‌های مغزی که با فشارخون کنترل نشده، قند خون بالا و بیماری‌های قلبی همراه باشد نیز پیش‌آگهی خوبی ندارند.

به این ترتیب می‌توان نتیجه گرفت که سن بالا، فشار خون بالای کنترل نشده، دیابت کنترل نشده، افراد چاق، سابقه مصرف الکل و سیگار و تزریق مواد مخدر احتمال سکته مغزی را افزایش می‌دهد و سن پایین، تحرک و فعالیت بدنی زیاد و استفاده از رژیم غذایی مناسب نیز احتمال سکته مغزی را کاهش می‌دهد.

به درمان مطلوب‌ امیدوار باشید

سیر سکته مغزی بر اساس وسعت درگیری، عوامل خطر همراه و سن فرد در هر بیمار با دیگری متفاوت است و بر این اساس روند بهبود‌ بیماران نیز با هم تفاوت دارد. در افرادی که سن‌شان پایین‌تر است و بیماری‌های متابولیکی مانند قند، فشار خون و بیماری‌های قلبی ندارند، فلج خفیف اندام یا اختلال گذرا و کوتاه‌مدت در صحبت‌کردن به وجود می‌آید و علائم سکته زودتر بهبود می‌یابد. به بیان دیگر در مواردی که آسیب مغزی در تصویربرداری کوچک باشد و مناطق حساس و حیاتی مغزی را شامل نشود یعنی علائم بالینی در آن خفیف باشد، احتمال بهبودی کامل نیز وجود دارد. البته مصرف داروی حل‌کننده لخته خون، در عرض سه ساعت از شروع سکته مغزی در تسریع بهبود فرد دچار سکته مغزی نقش دارد.

نگذارید در دام سکته مغزی بیفتید

پیشگیری از سکته مغزی فقط از دو طریق ممکن است یکی از طریق پیشگیری دارویی یعنی استفاده از داروی ضد پلاکت، لخته، فشارخون، دیابت و ضدچربی است و دیگری تغییر عوامل خطر‌زای سکته مغزی.

البته کنترل بخشی از عوامل خطر یعنی سن بالا، جنسیت و عوامل ژنتیک از دست ما خارج است، ولی کنترل فشارخون به عنوان یکی ازعوامل مهم کاهش خطر سکته مغزی با ورزش، کنترل استرس، مصرف‌نکردن الکل و سیگار، کاهش‌وزن و کاهش مصرف نمک در رژیم غذایی قابل پیشگیری است. همچنین کاهش کلسترول و چربی اشباع شده در پیشگیری از تشکیل پلاک چربی در عروق نقش دارد.

دکتر اشرافی با تاکید بر این‌که رژیم غذایی غنی از سبزی‌ و میوه‌ها در کاهش بیمار سکته مغزی نقش دارد، می‌گوید: فعالیت بدنی و ورزش هوازی روزانه به مدت 30 دقیقه مانند راهپیمایی، شنا و دوچرخه‌سواری نیز در کاهش فشارخون، کاهش کلسترول و کنترل دیابت اثر دارد و به این طریق ریسک سکته را کاهش می‌دهد. از عوامل پیشگیری‌کننده از عود سکته نیز می‌توان به منع مصرف داروهای محرک و مخدر مانند کوکائین و آمفتامین‌ها اشاره کرد.

پونه شیرازی‌ ‌/ ‌‌گروه جامعه