دریافت غرامت جنگ از عراق؛ حقی که فراموش شد

پس از امضای قطعنامه 598 در سال 67 و برقراری آتش‌بس میان ایران و عراق موضوع تعیین مقصر جنگ در دستور کار دستگاه دیپلماسی ایران قرار گرفت؛ در آن زمان صدام هنوز در اوج قدرت بود و با وجود شکست در حمله به کویت و ضمیمه کردن این کشور به خاک خود، همچنان در عراق حرف اول و آخر را می‌زد.

دیپلمات‌های ایرانی در آن برهه تلاش کردند تا با شکایت بردن به سازمان ملل و تلاش برای تشکیل گروه‌های ناظر، جامعه جهانی را برای معرفی عراق بعنوان آغازگر جنگ متقاعد کنند؛ این تلاش‌ها در حالی آغاز شد که صدام همچنان حمایت‌های کم و بیش کشورهای غربی و حمایت‌های تمام قد کشورهای عربی را پشت سر خود داشت و این موضوع باعث می‌شد که حتی امکان طرح چنین پرونده‌ای در سازمان ملل سخت و زمان‌بر باشد؛ با این همه تلاش‌های دستگاه دیپلماسی ایران جواب داد و در نهایت کار بررسی این پرونده در سازمان ملل آغاز شد.

عراق آغازگر جنگ شناخته شد

تلاش‌‌ دیپلمات‌های ایرانی به نتیجه رسید و در سال ۱۹۹۱«خاویر پرز دکوئیار» (دبیرکل وقت سازمان ملل متحد)  با استناد به نظر گروه ناظر سازمان ملل متحد، رسما عراق را بعنوان آغازگر جنگ معرفی کرد و از خواسته ایران برای دریافت غرامت جنگی پشتیبانی کرد.

پس از معرفی عراق بعنوان آغازگر جنگ، فرآیند بررسی خسارات وارد شده به ایران آغاز شد و در نهایت خسارات وارده به ایران در طول جنگ هشت ساله، ۹۷ میلیارد دلار برآورد شد؛ رقمی که بسیار با واقعیت فاصله داشت و اعتراض ایرانیان را نیز برانگیخت؛ تعیین غرامت 97 میلیارد دلاری در حالی رقم خورد که تنها خسارات مستقیم وارده به کویت توسط عراق در جنگ اول خلیج فارس ۲۴۰ میلیارد دلار برآورد شده بود؛ در حالی که کویت در قیاس با ایران کشوری بسیار کوچک‌تر بود و در مقایسه با ایران، زیرساخت‌ چندانی نیز نداشت که از بین رفته باشد.

انفعال برای دریافت غرامت از عراق

با وجود تعیین عراق به عنوان آغازگر جنگ و تعیین غرامت از سوی سازمان ملل، موضوع دریافت غرامت از عراق در سایه دیگر اتفاقات منطقه‌ای به حاشیه رفت و هیچ وقت بصورت جدی از سوی مسئولان ایران در دستور کار قرار نگرفت؛ دولت هاشمی خود را درگیر سازندگی و مسائل بعد از جنگ می‌دید؛ دولت خاتمی با آغاز تحولات عراق، ضعیف شدن صدام و فقر اقتصادی عراق همزمان شد و دولت احمدی‌نژاد نیز به دلیل حمایت از دولت‌‌های بعد از صدام و تعمیق روابط با عراق بحران‌زده به سراغ دریافت غرامت نرفت.

البته در شهریور ۱۳۸۹ کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی با تهیه طرحی دولت احمدی‌نژاد را ملزم به پیگیری اخذ غرامت‌های جنگ کرد؛ تا دریافت غرامت از عراق علاوه بر وجهه قانونی بین‌المللی، به عنوان تکلیف قانونی دولت نیز مطرح شود، البته این قانون که در بحبوحه اختلافات مجلس و دولت به تصویب رسیده بود، از سوی دولت محمود احمدی نژاد اجرا نشد و در کنار باقی قوانین اجرا نشده دولت دهم بایگانی شد.

مجلس و موضوع دریافت غرامت جنگ

بعد از تصویب قانون دریافت غرامت جنگ از عراق علاء الدین بروجردی رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس هشتم در گفت و گو با نگارنده که در آن برهه بعنوان خبرنگار پارلمانی فعال بود، تأکید کرد که موضوع دریافت غرامت از عراق به دلیل حمایت از دولت تازه قدرت یافته عراق که جایگزین نظام بعثی‌ها شده مطرح نخواهد شد، اما در آینده این موضوع باید بررسی شود.

اما سردار کوثری که عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس هشتم است با تاکید بر پیگیری حق ایران برای دریافت غرامت از عراق، تصریح کرد که روابط ایران و عراق نافی حقوق ملت ایران نیست و ایرانیان حق دارند از کشور عراق به عنوان آغازگر جنگ علیه ایران، غرامت دریافت کنند و مجلس نیز حتما پیگیر دریافت این غرامت خواهد بود.

غرامتی برای تحمیل 2هزار و 920 روز جنگ

«طولانی‌ترین نبرد کلاسیک قرن بیستم» لقبی است که نظامی‌ها به جنگ عراق علیه ایران داده‌اند؛ جنگی که 2هزار و 920روز طول کشید و در تمام این مدت ایران تنها مشغول دفاع از مرزهای آبی و خاکی کشور خود بود. در این مدت بارها رژیم بعث عراق هزینه‌های میلیاردی برای تجهیز ادوات جنگی و تجهیزات نظامی خود صرف کرد و در این راه از نقض حقوق بشری فروگذاری نکرد.

عراق در طول هشت سال جنگ بارها علاوه بر حمله به مراکز غیر نظامی از بمب‌های شیمیایی علیه ایران استفاده کرد و در طول 378مورد حمله شیمیایی به شهرهای ایران ، باعث کشته و مصدوم شدن بیش از 50هزار ایرانی شد. امروز فرماندهان جنگ می گویند بیش از 400 هزار نفر در ایران قربانی استفاده عراق از سلاح شیمیایی شده‌اند و این روزها به دنبال مداوای عوارض این جنایت جنگی هستند.

خسارتی که عراق به ایران وارد کرد، چقدر است؟

صدام که آن‌روزها حمایت تام و تمام کشورهای عربی و غربی را پشت سر خود داشت، حمله به ایران را نبرد قادسیه نام گذاشته بود تا به خیال خودش خاطره فتح ایران به دست اعراب را دوباره زنده کند؛ توهم ابلهانه‌ای که نتیجه آن هشت سال جنگ مداوم میان دو کشور همسایه بود. جنگی که با کشته و زخمی شدن بیش از یک و نیم میلیون نفر پایان یافت.

این جنگ که «طولانی‌ترین نبرد کلاسیک قرن بیستم»  لقب گرفت، علاوه بر از بین رفتن هزاران نفر از سرمایه های انسانی دو کشور، در مجموع برای ایران یک هزار و 271 میلیارد دلار هزینه مستقیم و غیر مستقیم به همراه داشت که 627 میلیارد دلار آن هزینه مستقیم ناشی از هشت سال جنگ و 644 میلیارد دلار آن هزینه بازسازی ناشی از خرابی‌های جنگ برای ایران بود.

بر اساس آمارهای اعلام شده عراق در طول جنگ  ۷۴ تا ۹۱ میلیارد دلار برای هدایت جنگ و42 میلیارد دلار نیز برای واردات اقلام نظامی خرج کرده است؛ ایران هم حدود ۹۴ تا ۱۱۲ میلیارد دلار برای هدایت جنگ و 12 میلیارد دلار برای واردات نظامی هزینه کرده است. هزینه غیرمستقیم ناشی از کاهش درآمدهای نفتی و تولیدات کشاورزی دو کشور هم حدود ۵۶۱ میلیارد دلار برای عراق و ۶۲۷ میلیارد دلار برای ایران برآورد شده‌است.

سفیر عراق: به کویت غرامت دادیم؛ مسئله غرامت ایران هم باید حل شود

«مجید الشیخ» سفیر عراق در ایران زمانی که موضوع دریافت غرامت جنگ از عراق مطرح بود در گفت و گو با رسانه‌های ایرانی، پرداخت غرامت جنگی به ایران را هم رده تبادل اسرا دانسته و گفته بود: همان‌طور که مسأله اسراء، مفقودالاثرها و میله‌های مرزی آبی و خشکی حل شد، مسئله پرداخت غرامت جنگی به ایران نیز باید حل شود.

سفیر عراق همچنین درباره پرداخت غرامت جنگی این کشور به دولت کویت نیز اظهار داشته است: پس از جنگ با ایران، عراق جنگ با کویت را نیز تجربه کرد و مجموع مطالبات دولت کویت تحت‌الشعاع قطعنامه شورای امنیت، 41 میلیارد دلار بوده است که 34 میلیارد دلار آن از صندوق ویژه پرداخت شده و 7 میلیارد باقی مانده است. برای پرداخت این مبلغ مذاکرات و تفاهم‌هایی میان دولت‌های کویت و عراق صورت گرفت.

 محمد مهدی جلیلی- جام‌ جم آنلاین