همه‌چیز را از من بگیر، امید را نه

امروزه با توجه به اهمیت امید و نقش پررنگی که در زندگی افراد دارد، می‌توان گفت امیددرمانی برای افراد کم‌امید یا آن دسته از افرادی که امید خود را از دست داده‌اند، از اهمیت بسزایی برخوردار است.

درمانگر با استفاده از تکنیک‌های امیددرمانی فرد را قادر می‌سازد تا با مشکلاتی که او را کاملا ناامید کرده، مواجه شود و با آنها مبارزه کند.

افراد امیدوار چگونه‌اند

در زندگی هر کسی لحظاتی هست که امید از حرکت می‌ایستد. انگار زمان ایستاده باشد. این کرختی یا بی‌تفاوتی ذهنی می‌تواند فقط برای ساعاتی یا تمام عمر طول بکشد، اما چرا برخی افراد موقتا احساس یاس می‌کنند و عده‌ای دیگر برای همیشه تسلیم می‌شوند؟ جواب این سوال در عکس‌العمل‌های متفاوت افراد بسیار امیدوار و افراد بسیار کم‌امید مشاهده می‌شود.

افراد امیدوار افرادی هستند که معتقدند می‌توانند خود را با مشکلات بالقوه و فقدان‌ها تطبیق دهند. آنها گفت‌وگو‌های درونی، مثبت و مداومی را با استفاده از جملاتی مانند «من درستش خواهم کرد و...» دارند. افراد بسیار امیدوار هنگامی که ناامید می‌شوند واکنش‌های هیجانی منفی کمتری را تجربه می‌کنند.

آنان در مقایسه با افراد کم‌امید در یافتن مسیر‌های دیگری برای اهداف اصلی‌شان ماهرند. بر عکس افرادی که امید اندکی دارند، در مقابله با مشکلات و برای پیدا‌کردن راه‌حل سر در گم هستند و نمی‌دانند چه کنند.

مکانیسم مقابله‌ای دیگری که افراد بسیار امیدوار به کار می‌برند، در نظر گرفتن اهداف دیگر است؛ وقتی هدف اصلی دیگر وجود ندارد.

امید، مبنای روابط بین فردی

امید و امیدواربودن در روابط بین فردی نقش موثری دارد. رابطه سالم با خود، اساس و مقدم بر داشتن رابطه خوب با دیگران است. کسی که خودش را دوست ندارد احتمالا دیگران را هم نمی‌تواند دوست داشته باشد. کسانی که امید پایینی دارند، به خودشان اعتنا و توجهی نمی‌کنند و به‌انداره افراد پرامید نیازهایشان را برآورده نمی‌سازند.

افراد پرامید با امیدی که دارند، به روابطشان طراوت و تازگی می‌بخشند. هر کس برای این‌که رشد و پیشرفت داشته باشد باید بتواند رابطه زنده‌ای با دیگران برقرار سازد، خواه آن فرد همسر، پدر و مادر یا یک همکار یا دوست باشد؛ امید خود را در تمامی روابط مهم با دیگران نشان می‌دهد. شخص پر امید اولین قدم برای دوست داشتن را ـ که دوست داشتن خود است ـ در نظر دارد و آنچه را برای خود می‌پسندد، برای دیگران نیز می‌پسندد.

آموزش امید، لازمه امیددرمانی

امید قابل آموزش دادن است، به این معنا که می‌توان امید و خوشبینی را با سر فصل‌هایی همچون تعریف، عوامل موثر بر آن، کاهنده‌ها و افزاینده‌های امید، راه‌های کنترل و افزایش امید در قالب دوره‌های آموزشی یکروزه، دوروزه و از طریق کتاب یا تشکیل کلاس آموزش داد. در اینجا به آموزش‌ دهنده‌های آگاهی نیاز است که بتوانند افراد را به اهداف مطلوبشان نزدیک کنند در آموزش امید، آموزش خوش بینی یکی از اهداف امیددرمانی است، در این مرحله لازم است فرد بیاموزد افکاری را که در حال ناخوشی از ذهنش عبور می‌کند، تشخیص دهد.

مرحله دوم، ارزیابی و پالایش این افکار است. این کار به این معناست که فرد بپذیرد در مواقع ناامیدی تمامی آنچه به خود می‌گوید و تلقین می‌کند، لزوما صحیح نیست.

در مرحله سوم فرد باید بیاموزد هرگاه اتفاقات ناخوشایندی روی می‌دهد، تا جایی که امکان دارد تعریف درستی از آن داشته باشد و با افکار بد خود مقابله کند. مرحله آخر در آموزش امید، دوری‌کردن از فاجعه‌پنداری است.

در عین حال که فکر‌کردن درباره بدترین حالت ممکن ـ یعنی فاجعه‌پنداری ـ گاه می‌تواند سودمند باشد، اما در شرایطی که امکان وقوع بدترین حالت بسیار اندک است به هیچ وجه سازنده نیست، چرا که این کار انرژی شما را تحلیل می‌برد و وضع روحی شما را از آنچه هست، بدتر می‌کند.

امیددرمانی، چگونه؟

یکی از راه‌های امیددرمانی، امید‌سازی یا امید‌یابی، از طریق گفتن داستان زندگی خود به فرد ناامید است. زندگی هر کس داستانی دارد. این داستان‌ها در ما احساس همبستگی و استمرار در زندگی به وجود می‌آورد و سرنخ‌هایی را برای امید ما به آینده به دست می‌دهد. قسمت مهمی از فرآیند امید‌یابی عبارت از تشخیص رشته‌های امید در زندگی است.

در امیددرمانی، درمانگر می‌تواند از طریق داستان‌ها به مراجعه‌کننده کمک کند که رشته‌های امید را شناسایی کند.

دعوت از اشخاص برای گفتن قصه زندگی‌شان، درک و فهم ما را از این‌که امید چگونه رشد کرده، از بین رفته یا طی زندگی دچار رکود شده، تسریع می‌کند. گفتن قصه خود برای درمانگر که با مشکلات فعلی مرتبط است، می‌تواند احساس حرکت را به وجود آورد و به فرد کمک کند که کمتر احساس کند، گیر افتاده است.

مرحله دوم امیددرمانی، امیدافزایی (بالا‌بردن امید) است. کسانی که امیدوارند معتقدند که در به وجود آوردن افکار امیدبخش، پیدا‌کردن راه‌های اثربخش، پیدا‌کردن انگیزش کافی و رفع موانع امیدافزایی عملکرد خوبی دارند. در این قسمت از درمان به فرد در شناسایی نقاط قوتش و افزایش شایستگی‌های وی کمک می‌شود.

در امیدافزایی آنچه نقش مهمی به عنوان منبع بالقوه امید دارد، «شوخ‌طبعی» است. تحقیقات نشان می‌دهد کسانی که امید بالاتری دارند، از شوخ‌طبعی برای مقابله با موانع و مشکلات زندگی استفاده می‌کنند و تجربه شوخی و خنده می‌تواند تاثیر مثبتی روی حالت امیدوارانه بگذارد. درمانگران از مقوله شوخ‌‌طبعی برای بالا‌بردن روحیه فرد نیز کمک می‌گیرند.

در امیددرمانی به درمانگر مطلعی نیاز است تا به افراد مایوس و افرادی که در شرایط ناامید‌کننده‌ قرار گرفته‌اند و به‌تنهایی نمی‌توانند از پس مشکلاتشان برآیند، کمک کند تا از مفاهیم تعالی‌بخش امید کمک گرفته و برای رفع مشکل خود بکوشند.

فراموش نکنیم، انسان ناامید به سه چیز می‌اندیشد: حسرت دیروز، اتلاف امروز و ترس از فردا. انسان امیدوار نیز سعادت خود را در سه چیز می‌بیند، تجربه از دیروز، استفاده از امروز و امید به فردا.

امیددرمانی و نقش آن در تندرستی

در سال‌های اخیر، روان‌شناسان به امید به عنوان یک نقطه قوت روانی نگریسته و معتقدند امید و توجه به امیددرمانی می‌تواند به سلامت روانی افراد کمک زیادی کند. یافته‌های پژوهشی نشان می‌دهد افرادی که امیدواری بالاتری دارند، عزت نفس بیشتر، عملکرد تحصیلی بهتر و تعهد بیشتری نشان می‌دهند.

در امیددرمانی اگر امید را جایگزین استرس و اضطراب کنیم، بسیاری از بیماری‌ها کاهش می‌یابد زیرا فقدان چنین حالتی باعث افزایش شرایط نابسامان روانی و در نتیجه ناخوشی‌ های جسمانی انسان خواهد شد. امید مانند دارو دارای اثرات بیولوژیک است و می‌تواند روی کنترل درد و ناتوانی‌ بیماران تاثیر مثبت داشته باشد و با ایجاد تغییر در حالات بیولوژیک بدن، درد را تعدیل کند و موجب احساس خوشایند در انسان‌شود.

معصومه اسدی - ‌جام‌جم