وعده‌ای دیگر برای احیای عودلاجان

هر چند اجرای این طرح که از حدود یک‌سال‌ونیم پیش آغاز شده مدتی به دلیل پاره‌ای اختلاف نظرها و مشکلات مدیریتی با وقفه روبه‌رو شد، اما ‌اکنون آخرین خبرها حاکی از آن است که با از سرگیری اجرای این طرح مرحله نخست احیای بازار عودلاجان در بهمن ماه افتتاح خواهد شد.

به سرانجام رسیدن این طرح می‌تواند علاوه بر هویت‌بخشی تاریخی به این بازار نشانی از به ثمر رسیدن یک نوع همدلی باشد که در قالب آن برای اولین بار کسبه بازار و شهرداری در کنار میراث فرهنگی قرار گرفته‌اند تا در حفظ و احیای یک محله تاریخی مشارکت کنند. سه ضلع مشارکت‌کننده در طرح عودلاجان سال گذشته قبول کرده‌اند که هر بخش با پرداخت 1.5 میلیارد تومان سهم 33 درصدی خود را در هزینه‌ها برای نجات این محله تاریخی ادا کنند.

مرحله نخست احیای بازار عودلاجان که از حدود یک‌سال‌ونیم پیش آغاز شده و ‌باید تاکنون به اتمام می‌رسید به دلیل پاره‌ای اختلاف‌نظرها و مشکلات مدیریتی اتمام آن با وقفه و تاخیر مواجه شد که سرانجام با تفاهمی که در آخرین نشست سه‌ضلع پیش‌برنده این طرح یعنی سازمان میراث فرهنگی، شهرداری و کسبه محل به دست آمد، وعده داده شد که با رفع مشکلات کسبه در تامین اعتبارات مورد نیاز و تسریع در کارها این طرح در بهمن ماه افتتاح شود.

بازارچه عودلاجان قطعه کوچکی از این محله مهم تاریخی است و کارشناسان میراث فرهنگی بر این باورند که احیای محور تاریخی عودلاجان باید به موازات احیای بازار آن پیش رود.

فراهانی، مدیرکل پیشین اداره میراث فرهنگی استان تهران که اکنون به‌عنوان نماینده سازمان میراث برای اجرای طرح عودلاجان انتخاب شده درباره این طرح مطالعاتی به جام‌جم می‌گوید: برای احیای محله تاریخی عودلاجان چند طرح مطالعاتی انجام شده و شرکت باوند طرح اولیه را برنامه‌ریزی کرده است و آنچه میراث فرهنگی متولی آن بود، طرح معماری عودلاجان بود و در رابطه با بازارچه عودلاجان معماری طاق انجام شد و اکنون در حال اجراست. البته در بحث مطالعاتی که انجام شده بخش‌هایی ممکن است دستخوش تغییر شود و ارتقا یابد.

وی ادامه می‌دهد: بازارچه عودلاجان یک محیط متروکه و بدون پویایی بوده و هدف ما از اجرای این طرح بازگرداندن پویایی و سرزندگی به این بازارچه است و برای اولین بار این کار با همکاری سه‌ضلع انجام شد و میراث فرهنگی با توجه به سهم 33 درصدی تاکنون 700 میلیون تومان هزینه کرده و براساس توافق‌های انجام شده کار کف‌سازی بازار به عهده شهرداری و کارهای اساسی بنا از جمله طاق‌سازی و ساخت درهای چوبی بر اساس معماری کهن به عهده میراث است.

فراهانی می‌افزاید: برای آن که کسبه بتوانند سهم مشارکتی خود را برای بازسازی مغازه‌ها و جداره‌ها پرداخت کنند با پست‌بانک مذاکراتی صورت گرفت تا تسهیلات بانکی در اختیار کسبه قرار گیرد. برای انجام کار یک مبنای مشارکت 33 درصدی تعریف شد و گفتیم اگر 1.5 میلیارد تومان هر بخش سرمایه‌گذاری کند مرحله اول که همان گذر حاجیان است، تمام می‌شود.

وی که این روزها به دلیل کم‌کاری در حوزه حفاظت و نگهداری آثار تاریخی تهران در زمان مدیریتش مورد انتقاد است، می‌افزاید: وقتی صحبت از ایجاد شهر موزه در محله تاریخی عودلاجان می‌کنیم هدف باید ایجاد قطب گردشگری و هویت‌بخشی تاریخی به این محله باشد و باید با احیای این محله و حل مشکلات تردد آن را به یک مکان تجاری و فرهنگی تبدیل کنیم.

رجبعلی خسروآبادی، مدیرکل میراث فرهنگی تهران نیز می‌گوید: بازارچه عودلاجان جایی نیست که میراث فرهنگی اعتقاد داشته باشد که به تنهایی می‌تواند کار را پیش ببرد. شاید بیش از 50 قطعه تاریخی در تهران وجود دارد که حفظ و نگهداری آن نیاز به همدلی و همیاری از سوی بهره‌برداران دارد و نمونه همیاری مردم در احیای یک قطعه تاریخی را می‌توانیم در احیای بازار تبریز ببینیم که کسبه بیش از 95 درصد هزینه‌ها را پرداختند و ‌اکنون تبدیل به نمونه خوبی شده و کسبه هم از این سرمایه‌گذاری راضی هستند، چون باعث ارتقای ارزش آن مکان شده است.

وی درباره سه‌ضلع پیش‌برنده طرح عودلاجان توضیح می‌دهد: اولین ضلع مردم هستند. مردم خواه‌ناخواه به دنبال رفع نیازهای خود هستند و هر قدر نوع خدماتی که می‌گیرند از لحاظ کیفیت ارتقا پیدا کند، مردم در پرداخت هزینه‌شان راضی هستند. بنابراین احیای بازارچه عودلاجان بر کسب و کار مردم در این منطقه تاثیرات مثبت خواهد گذاشت.

خسروآبادی، ضلع دوم را شهرداری عنوان می‌کند و می‌گوید: وظیفه این نهاد تسهیل تردد و خدمت‌رسانی به مردم است و ضلع سوم را میراث فرهنگی تشکیل می‌دهد که از لحاظ حفاظت، مرمت، نظارت و حمایت می‌تواند نقش‌آفرینی کند و گرچه اصل بر همکاری این سه ضلع است، اما دو ضلع دیگر در اجرای طرح نقش موثرتری نسبت به سازمان میراث دارند.

مدیرکل میراث فرهنگی تهران درباره وقفه پیش آمده در اجرای طرح تصریح می‌کند: باید کالبدشکافی انجام داد. به نظرم مشکل اینجاست که کار به سمت مثبت‌گرایی نرفته و هر کسی به بهانه دیگری کار خود را انجام نداده است. کسانی را که دخیل بودند بر سر کار گذاشتیم تا خودشان بایستند و کار را تمام کنند.

فرهاد افشار، نماینده شهرداری می‌گوید: تاکنون با توجه به تخفیفاتی که شهردای در بحث پرداخت عوارض برای کسبه درنظر گرفته و همچنین سرمایه‌گذاری که برای کف‌سازی بازارچه انجام داده است، می‌توان گفت سهم مشارکت شهرداری بیش از 33 درصد شده است.

وی با اشاره به این‌که قسمت اعظم بافت تاریخی یعنی 85 درصد آن در منطقه 12 واقع شده است می‌افزاید: در بحث احیای منطقه باید به مسائل نرم‌افزاری نیز توجه شود و باید با هویت‌بخشی تاریخی به منطقه و تعریف کاربری‌های مناسب فرهنگی و تفریحی این منطقه احیا شود.

افشار درباره این‌که تاکنون در چه متراژی کف‌سازی انجام شده است، می‌گوید: کف‌سازی این بازارچه در مقابل کف‌سازی که شهرداری در یک خیابان شهر انجام می‌دهد از نظر متراژ و حتی هزینه‌ها رقمی نیست، اما آنچه باعث کندی در اجرا بود بحث ایجاد تعاملات و حس تعلق بین کسبه و مردم محله نسبت به این طرح بود که دنبالش بودیم تا آنها نیز هم گام پیش روند و این حس تعلق از هر دستاوردی مهم‌تر است.

به گفته وی اکنون زیر ساخت‌های برق و آب و گاز در بخش مرحله یک حل شده و تا بهمن ماه کار کف‌سازی به پایان می‌رسد.

ابوالقاسم حیدری، از نمایندگان کسبه به جام‌جم می‌گوید: صندوقی را برای طرح بازار عودلاجان ایجاد کردیم که از مردم و کسبه برای پرداخت سهم مشارکتی پول دریافت و به مقدار پیشرفت طرح و به میزان مورد نیاز هزینه می‌کنیم که تاکنون 205 میلیون تومان هزینه شده است.

وی می‌افزاید: میراث فرهنگی اعلام می‌کند که تاکنون 700 میلیون تومان هزینه کرده و می‌گوید از سهم 1.5 میلیاردی خود برای این طرح 800 میلیون تومان باقی است که برای تهیه در‌های چوبی هزینه خواهند کرد، اما با توجه به قیمت‌های اخیر هزینه تهیه درها حدود یک میلیارد و صد میلیون تومان می‌شود و اگر آنها بخواهند 800 میلیون تومان پرداخت کنند باقی آن را کسبه باید پرداخت کنند که رقم بالایی است.

طرح احیای بازار عودلاجان فرصتی است هم برای کسبه محله، هم برای شهرداری و هم میراث تا از آن استفاده کنند و با نتایجی که حاصل می‌شود آن را در نقاط دیگر هم پیاده کنند و این مسیر شاید تنها مسیری باشد که با آن می‌توان به نجات بناها و بافت‌های ارزشمند تاریخی پرداخت. با احیای محله عودلاجان کسب و کار در این محله رونق یافته و دیگر مکانی امن برای معتادان و بزهکاران نخواهد بود، بنابراین ضرورت دارد که مردم محله، کسبه و همچنین شهرداری که یکی از وظایفش حفظ بناهای تاریخی است، سرعت و سهم بیشتری به همیاری خود بدهند تا هرچه زودتر این محله‌های تاریخی به مکانی با جاذبه‌های گردشگری و تجاری تبدیل شود.

بافت تاریخی عودلاجان

محله عودلاجان با وسعت 150 هکتار و بیش از21 هزار نفر جمعیت ـ با توجه به سرشماری سال 85 ـ یکی از پنج محله تاریخی تهران است که سال 84 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید. این اقدام از آن جهت صورت گرفت که مسئولان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران از مذاکره با مقامات شهرداری برای پایان دادن به تخریب بناهای قدیمی بافت تاریخی عودلاجان ناامید شدند و ثبت این بخش از تهران راهکاری بود برای پایان دادن به این ماجرا.

این محله از شمال به خیابان امیرکبیر، از جنوب به محور 15 خرداد، از شرق به خیابان ری و از غرب به ناصر‌خسرو محدود می‌شود و اکنون بجز لبه غربی خیابان ناظم‌الاطبای جنوبی بقیه سطوح واقع بین این چهار خیابان در محدوده مطالعاتی و طراحی محله عودلاجان قرار گرفته است. عودلاجان به دلیل خیابان‌کشی‌های انجام شده به سه بخش شرقی (امامزاده یحیی)، میانی (پامنار) و غربی (ناصرخسرو) تقسیم شده که هر بخش دارای ویژگی‌های خاصی است. بافت تاریخی عودلاجان پر است از خانه‌های تاریخی و ارزشمندی که بخش وسیعی از هنر و تمدن ایران دوران قاجار را در خود جای داده‌اند.

فهرست خانه‌های تاریخی عودلاجان گواه آن است که قالب ساختاری این بخش از تهران دوران قاجار را اعیان قاجاری و منسوبان دربار قاجار، کارکنان درباری، سفیرها و اقلیت‌های مسیحی و یهودی تشکیل می‌دادند.

با وجود اهمیت این محله تاریخی امروز شاهد آن هستیم که این منطقه با نابسامانی بسیاری روبه‌روست که می‌توان به مخروبه شدن بناها، ناهنجاری‌های اجتماعی در این محله و گریز شدید جمعیت اشاره کرد.

سیماردامنش / گروه فرهنگ و هنر