چرا جناح چپ وارد مجلس دوره چهارم نشد؟

در کنار این، جناح چپ که در انتخابات گذشته کرسی‌های بیشتری را در مجلس به دست آورد، با کم‌اقبالی عمومی شعارهایش مواجه شده بود.

طیف چپ از همان ابتدا در این دوره از انتخابات گام‌ها را متزلزل برداشته‌ بود. عناصر وابسته به این جریان در نشست‌های سیاسی خود نگرانی‌هایشان را درباره مساله بررسی صلاحیت داوطلبان نمایندگی عنوان می‌کردند.

در آستانه برگزاری انتخابات چهارمین دوره مجلس شورای اسلامی، قوای مقننه و مجریه با تفسیر جدید شورای نگهبان از نحوه نظارت بر انتخابات تحت عنوان نظارت استصوابی رو‌به‌رو شدند.

در این دوره، وزارت کشور در اختیار عبدالله نوری بود. وی با این‌که سعی می‌کرد چهره‌ای مستقل از خود به نمایش بگذارد، اما تمایلات چپگرایانه وی قابل کتمان نبود. به همین دلیل از نظر وزارت کشور، مساله نظارت استصوابی دخالت در امور اجرایی تلقی می‌شد و نوری نمی‌توانست نارضایتی خود را از این تفسیر شورای نگهبان اعلام نکند. حتی زمانی که وی برای ایراد سخنرانی به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم دعوت شد با اشاره به ابهامات حقوقی، خواستار شفافیت بیشتر این موضوع شد.

برای روشن شدن ابهامات موجود، نوری با رهبر معظم انقلاب ملاقات کرد. در این دیدار، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای با تائید نظر شورای نگهبان، استصوابی بودن نظارت این شورا را مورد تاکید قرار دادند و از این پس وزیر کشور عنوان کرد که با اعلام نظر رهبر معظم انقلاب هرگونه ابهامی در این مورد برای وزارت کشور رفع شده است.

در جریان رسیدگی به صلاحیت داوطلبان نمایندگی انتخابات مجلس، بسیاری از نامزدهای طیف چپ رد صلاحیت شدند. این رد صلاحیت‌ها بیشتر از سوی هیات‌های اجرایی صورت گرفت، هیات‌هایی که از سوی وزارت کشور معرفی شده بودند و بسیاری از اعضای آن لزوما از منسوبان به طیف اصولگرا نبودند.

آیت‌الله احمد جنتی از اعضای شورای نگهبان در همان مقطع، در گزارشی که از روند عملکرد هیات‌های اجرایی و نظارت ارائه کرده بود، گفت: «هیات اجرایی تهران صلاحیت 180 نفر را رد کرده بود، اما شورای نگهبان 76 نفر از آنان را دارای صلاحیت تشخیص داد... به هیات‌های بررسی‌کننده صلاحیت داوطلبان اکیدا توصیه شده بود که ضوابط را در نظر بگیرند و کاری به طرز تفکر افراد نداشته باشند.»

روزنامه سلام که از اوایل دهه 70 به‌عنوان ارگان رسمی مجمع روحانیون مبارز انتشار یافته بود، این فرصت را در اختیار وابستگان فکری جریان چپ قرار می‌داد تا مجموعه برداشت‌ها و تحلیل‌های سیاسی خود را درخصوص فضای انتخاباتی چهارمین دوره مجلس شورای اسلامی در این رسانه ارائه کنند.

از دیگر سو، روزنامه رسالت نیز دربرگیرنده موضعگیری‌هایی علیه جریان چپ بود. بسیاری از مقالات، یادداشت‌ها و گزارش‌ها و مطالب این نشریه در راستای نقد عملکرد نمایندگان مجلس سوم و جریان چپ بود.

پیروی از ولایت فقیه و اطاعت از رهبر معظم انقلاب و حمایت از دولت هاشمی رفسنجانی به‌عنوان محوری‌ترین شعار جریان اصولگرا در این دوره از انتخابات مجلس مطرح بود. مسلما منظور اصلی از طرح چنین شعارهایی به نوعی نقد جریان مقابل و وارد آوردن این اتهام به طیف چپ بود که در هیچ یک از موارد یاد شده، مجمع روحانیون مبارز و همفکران این تشکل نتوانسته‌اند کارنامه موفقی از خود ارائه دهند.

یکی از موضوعات جدیدی که طیف چپ در این دوره از انتخابات مطرح می‌کرد بحث جمهوریت بود و این‌که تا چه اندازه باید نظام جمهوری اسلامی متکی بر آرای مردمی باشد. طرح چنین مباحثی از سوی جریان مقابل به عنوان تقابل با اسلامیت و مخالفت با رهبری تلقی می‌شد.

جریان اصولگرا به ارائه چنین شعارهایی از سوی مجمع روحانیون مبارز به دیده تردید می‌نگریست و آن را صرفا اظهاراتی تبلیغاتی می‌دانست که رقیب سیاسی از انتشار آن هدفی جز بهره‌برداری گروهی و جناحی ندارد.

جریان اصولگرا برای دستیابی به کرسی‌های بیشتر در مجلس شورای اسلامی به سازماندهی همه نیروهای خود دست یازید و با همه گروه‌های همفکر ائتلاف کرد.

جامعه روحانیت مبارز با شعار پیروی از خط امام، اطاعت از رهبری و حمایت از هاشمی به همراه جامعه وعاظ تهران، جمعیت موتلفه اسلامی، جامعه اسلامی مهندسین، جامعه اسلامی دانشگاهیان، جامعه اسلامی فرهنگیان، جامعه زینب، جامعه انجمن‌های اسلامی اصناف و بازار تهران، کانون انجمن‌های اسلامی فارغ‌التحصیلان شبه قاره هند، کانون هماهنگی انجمن‌های اسلامی کارخانجات و شرکت‌های استان تهران، ستاد هماهنگی انجمن‌های اسلامی وزارتخانه‌ها و موسسات دولتی، نامزدهای خود را برای شرکت در چهارمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی به شرح ذیل معرفی کرد:

محمدعلی موحدی‌ کرمانی، سیدعلی غیوری، علی‌اکبر ناطق‌ نوری، عباسعلی عمید زنجانی، علی موحدی ‌ساوجی، محسن مجتهد شبستری، سیدعلی‌‌اکبر حسینی، قربانعلی دری‌ نجف‌آبادی، سیدعلی‌‌اکبر ابوترابی، سیدرضا تقوی، سیدمحمود دعایی، عباس شیبانی، سعید رجایی خراسانی، مرتضی نبوی، علی‌نقی سید‌خاموشی، حبیب‌الله عسگراولادی، محمد‌رضا باهنر، محمدجواد لاریجانی، سیدمحسن یحیوی، علی عباسپور تهرانی، هاشم رهبری، کاظم سیفیان، شهاب‌الدین صدر، محمود صابر همیشگی، مریم بهروزی، مرضیه وحید دستجردی، نفیسه فیاض‌بخش، پروین سلیحی(لبا‌ف‌نژاد)، منیره نوبخت و حسن روحانی.

علاوه بر تشکل‌های همسو با جامعه روحانیت مبارز برخی از گروه‌های دانشجویی نیز با ارائه فهرست جداگانه در کنار تائید بسیاری از نامزدهای فهرست جامعه روحانیت مبارز به معرفی برخی از نامزدهای اختصاصی خود پرداختند که از آن جمله می‌توان به اتحادیه انجمن‌های اسلامی و فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی اشاره کرد.

علاوه بر تهران در بسیاری از شهرستان‌ها نیز نامزدهای انتخاباتی همسو با جریان اصولگرا با شعار محوری پیروی از خط امام، اطاعت از رهبری و حمایت از هاشمی وارد عرصه رقابت سیاسی شدند.

عملکرد مجلس سوم که طیف چپ در آن اکثریت داشت چندان با سیاست‌های جدیدی که دولت برای ورود به مرحله تازه و نو برای پیشبرد روند اجرایی کشور در نظر گرفته بود همخوانی نداشت. به همین دلیل براساس تصور عمومی که البته تبلیغات رسانه‌ای جریان اصولگرا نیز در بوجود آمدن آن بی‌تاثیر نبود، مجلس آینده حال و هوای دیگری می‌طلبید تا در آن فضا، تصمیمات و طرح‌های اعضای کابینه بیش از گذشته مورد توجه قرار گیرد و با مصوبات مجلس راه برای بازسازی و نوسازی کشور فراهم آید.

براساس گزارشی، 80 نفر از نامزدهای طیف چپ که 40 نماینده مجلس نیز جزو آنان بودند رد صلاحیت شدند. اما بسیاری از چهره‌های اصلی این جریان سیاسی که شامل عناصر برجسته تشکیل‌دهنده مجمع روحانیون مبارز بودند، امکان حضور در انتخابات مجلس چهارم را پیدا کردند.

با توجه به روند قضایا، مجمع روحانیون مبارز و گروه‌های همسو تصمیم گرفتند در انتخابات شرکت نکنند، اما بعدها بنا به توصیه رهبر معظم انقلاب با انتشار بیانیه‌ای عزم خود را برای حضور در انتخابات اعلام و عنوان کردند که فقط به خاطر رهبری در این عرصه شرکت می‌کنند.

با این همه مجمع روحانیون مبارز با شعار خط امام(ره)، ولایت فقیه، قانون اساسی و حل مشکلات اقتصادی در جهت حمایت از محرومان و مستضعفان عزم خود را برای حضور فعال در عرصه انتخابات جزم کرد و در نهایت نامزدهای خود را در تهران به این شرح اعلام کرد: مهدی کروبی، سیدمحمد موسوی خویینی‌ها، محمدرضا توسلی، سیدعلی‌اکبر محتشمی‌پور، سیدعبدالواحد موسوی لاری، عیسی ولایی، محمدعلی صدوقی، فخرالدین حجازی، محمود دعایی، مرتضی الویری، حسین مظفری‌نژاد، سیدعلی‌‌اکبر ابوترابی، سعید حجاریان، محمدحسن رحیمیان، عباس دوزدوزانی، مرتضی کتیرایی، ابوالقاسم سرحدی‌زاده، محمد سلامتی، نجفقلی حبیبی، محمدسعید تسلیمی، سیدمحمد صدر، شمس‌الدین وهابی، محسن رهامی، سیدمحمد اصغری، سیدمحسن یحیوی، علیرضا محجوب، گوهرالشریعه دستغیب، فاطمه کروبی، مرضیه حدید‌چی و سهیلا جلودارزاده.

در مقایسه با دوره‌های قبل نامزدهای مشترک در فهرست‌های جداگانه جامعه روحانیت مبارز و مجمع روحانیون مبارز کاهش پیدا کرده بود. در این دوره فقط علی‌اکبر ابوترابی، سیدمحمود دعایی و سیدمحسن یحیوی جزو نامزدهای مشترک این دو جریان سیاسی بودند.

در کنار مجمع، ائتلاف خط امام شامل اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان (دفتر تحکیم وحدت)، انجمن اسلامی معلمان ایران، انجمن اسلامی مدرسان دانشگاه‌ها، انجمن اسلامی مهندسان و سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی ایران قرار داشتند و در میان آنان، سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی ایران تشکلی جدید‌التاسیس بود و عناصر تشکیل‌دهنده آن اعضای مستعفی سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی بود که در شرایط فعلی با پسوند «ایران» وارد عرصه انتخابات شده بودند.

عناصر ائتلاف خط امام اگرچه از همفکران مجمع روحانیون مبارز به شمار می‌آمدند، اما در نحوه و نوع ارزیابی و تحلیل‌های خود از مسائل سیاسی، اقتصادی و اجتماعی با مجمع روحانیون تفاوت دیدگاهی داشتند. باوجود این اختلاف نظر ائتلاف خط امام ترجیح داد از فهرست نامزدهای مجمع روحانیون حمایت و خود از ارائه فهرست جداگانه خودداری کند. انتخابات چهارمین دوره مجلس شورای اسلامی بیست و یکم فروردین 71 برگزار شد و در مرحله اول این انتخابات 18 میلیون و 81 هزار و 432 نفر در سراسر کشور شرکت کردند که براساس آمار شامل 65 درصد از واجدان شرایط می‌شد.

در مرحله اول 135 نفر از منتخبان از 113 حوزه به مجلس شورای اسلامی راه پیدا کردند. در تهران یک میلیون و 71 هزار و 299 نفر رای دادند و از این تعداد فقط سیدعلی‌‌اکبر حسینی و سیدعلی‌‌اکبر ابوترابی موفق به کسب اکثریت آرا برای حضور در مجلس شدند و تکلیف 28 نماینده دیگر به مرحله دوم انتخابات کشیده شد.

از مجموع 30 نفر اول تهران در دوره اول، 29 نفر از نامزدهای جامعه روحانیت مبارز بودند و نفر سی‌ام محمد‌رضا توسلی نامزد مجمع روحانیون مبارز بود. دیگر نامزدهای مجمع بجز دو نفر جزو افراد برگزیده از ردیف 30 به بعد بودند که باید برای شرکت در مرحله دوم انتخابات رقابت می‌کردند.

مرحله دوم انتخابات هجدهم اردیبهشت 71 و با حضور 7.5 میلیون نفر در سراسر کشور برای انتخاب 132 نماینده برگزار شد. در تهران چهره‌هایی مانند عباس شیبانی، محمدجواد اردشیر لاریجانی، محسن یحیوی، محمدرضا باهنر، علی‌اکبر ناطق‌نوری، سیدمحمود دعایی، محمدعلی موحدی، سعید رجایی‌خراسانی، حسن روحانی، علی عباسپور تهرانی‌فرد، نفیسه فیاض‌بخش، محسن مجتهد‌ شبستری، علی‌نقی سیدخاموشی، عباسعلی عمید زنجانی، مریم زعفرانی بهروز، پروین سلیحی (لبافی‌نژاد)، سیدمرتضی نبوی، سیدشهاب‌الدین صدر، مرضیه وحید دستجردی، قربانعلی دری نجف‌آبادی، منیره نوبخت، آقاعلی غیوری، سیدرضا تقوی، محمد‌کاظم سیفیان، حبیب‌الله عسگراولادی مسلمان، محمد‌هاشم رهبری، علی موحدی ‌ساوجی و محمود صابر همیشگی موفق به راهیابی به مجلس شورای اسلامی شدند. افراد مورد اشاره همه جزو نامزدهای جامعه روحانیت مبارز و تشکل‌های همسو بودند.

علاوه بر تهران در سایر شهرستان‌ها نیز بسیاری از عناصر وابسته به جریان اصولگرا موفق به راهیابی به مجلس شورای اسلامی شدند.

مجلس چهارم هفتم خرداد 1371 و با حضور نمایندگان مجلس و قرائت پیام رهبر معظم انقلاب فعالیت خود را آغاز کرد.

انتخاب 246 نماینده از 175 حوزه انتخابیه تا قبل از افتتاح مجلس چهارم به تائید شورای نگهبان رسید. انتخابات در 18 حوزه انتخابیه با 21 نفر نماینده هنوز به تائید شورای نگهبان نرسیده بود و انتخابات در حوزه‌های انتخابیه گنبد، الیگودرز و نطنز با سه نماینده از سوی شورای نگهبان ابطال شد.

شهاب سلیمی / جام​جم