ترافیک و صف نانوایی

گفتم: اتفاقا خیلی هم شبیه است. یک نانوایی سنگکی معمولا در هر ساعت بین 60 تا 120 عدد نان می‌پزد؛ یعنی بین یک تا دو نان در دقیقه. اگر حجم تقاضا در همین حدود باشد صف تشکیل نمی‌شود و می‌توان بدون معطلی نان خرید. برعکس، در ساعات شلوغ صبح یا سرشب، حجم تقاضا بسیار بیشتر از این است و خریداران باید در صف منتظر بمانند تا نوبت ایشان برسد. حال اگر کسی بدون توجه به علت اصلی انتظار و دلیل واقعی تشکیل صف، تلاش کند خارج از صف نان دریافت کند کاری ناپسند و خلاف عرف انجام داده و بی‌شک مورد اعتراض مردم و نانوا قرار می‌گیرد.

گفت: اینها را می‌فهمم، اما ربطش به ترافیک چیست؟

گفتم: ببین هر جاده‌ای بر حسب تعداد خطوط عبور و شرایط هندسی ظرفیت مشخصی دارد. مثلا ظرفیت جاده کوهستانی هراز به دلیل پیچ و خم فراوان، شیب زیاد و وجود تونل‌های متعدد در بیشتر نقاط کمتر از هزار تا 1500 خودرو در ساعت است. در طول هفته و روزهای غیرتعطیل تردد عادی و این ظرفیت کافی است و صف ایجاد نمی‌شود؛ اما در ایام تعطیل و هنگام بازگشت به تهران حجم زیاد خودرو (5000 دستگاه در ساعت) در مقایسه با ظرفیت محدود راه باعث ایجاد صف می‌شود که امری طبیعی و اجتناب‌ناپذیر است. ترافیک بعد از طی مسیر دوبانده بزرگراه در جنگل آمل و رسیدن به ابتدای کوهستان باید صف تشکیل دهند. در طول مدتی که حجم خودروی ورودی از سقف ظرفیت راه تجاوز کند، طول صف افزایش خواهد یافت. مثلا اگر این وضع به مدت دو ساعت ادامه داشته باشد، تعداد خودروهای پشت صف به 7000 خواهد رسید. طول صف با توجه به تشکیل چهار خط عبور (با احتساب شانه و فضای بین خطوط) حدود ده کیلومتر خواهد بود، یعنی از پلیس راه آمل تا بعد از نارنجستان!

گفت: قبول. فهمیدم که تشکیل صف نانوایی و ترافیک علت مشابهی دارند. هردو از کمی ظرفیت ناشی می‌شود، اما هنوز برایم روشن نیست چرا سبقت را به مثابه جا‌زدن در صف فرض می‌کنی و با آن مخالفی؟

گفتم: خیلی روشن است. اگر به هر دلیل حرکت کند شده و خودروها صف تشکیل داده‌اند، معنایش این است که ظرفیت عبور کمتر از حجم ترافیک است، وگرنه حرکت کند نبود و اصلا صفی تشکیل نمی‌شد. پس سبقت در این حالت به معنای عدم رعایت صف و جا‌زدن است و متاسفانه این یعنی نادیده گرفتن حق دیگران. اگر در چنین شرایطی هر راننده عزیزی به خود اجازه دهد برای پیش افتادن در صف تلاش کند هرج و مرج شده و سنگ روی سنگ بند نخواهد شد. توجه کن که سبقت فقط از خودروهای کندرو و در جاده باز معنی دارد و گرنه در صف و راهبندان اساسا سبقت یعنی جازدن در صف و جفا به آنها که با صبوری و متانت منتظر نوبت عبورند! این‌که فکر کنیم چون کار داریم باید به هر قیمتی از دیگران جلو بیفتیم مانند این است که به جای ایستادن در صف نانوایی، با کنار انداختن دیگران نان را از دست نانوا چنگ زده و با طلبکاری دیگران را ملامت کنیم که چرا جلو نمی‌روند، مگر کار ندارند و دیرشان نشده است! دوست عزیز، صبر و متانت در صف‌های زندگی نشان پختگی و کمال انسانی است.

دکتر حسن مقدم - استاد دانشگاه صنعتی شریف