پهپادهای ایرانی و آمریکایی را بشناسیم

هواپیماهای بدون‌سرنشین (پهپاد) که ما امروزه شاهد آنها هستیم، نوآوری و ساخت‌‌شان به اوایل قرن بیستم بازمی‌گردد. هدف اولیه آنها استفاده برای تمرین‌های نظامی و آموزش نیروها بود.

این جریان طی دوران جنگ جهانی اول نیز ادامه داشت و نخستین تلاش در این زمینه به سال 1915 بازمی‌گردد. فناوری و ساخت این پهپادها در زمان جنگ جهانی دوم سرعت گرفت. انجام ماموریت‌های تهاجمی و آموزش، دو کاربردی بود که این پهپادها در آن زمان انجام می‌دادند. نازی‌های آلمان در مقایسه با دیگر کشورها، بیش از همه از این پهپادها در زمان جنگ جهانی دوم استفاده کردند. آغاز استفاده از این هواپیماها در آمریکا به سال 1959 بازمی‌گردد و آن زمانی بود که افسران نیروی هوایی ایالات متحده از کشته‌شدن خلبان‌ها در درگیری‌ها نگران بودند و شروع به ساخت این هواپیماها کردند. اولین استفاده از این پهپادها نیز سال 1964 بود که در نبرد با نیروهای ویتنامی در خلیج تونکین مورد استفاده قرار گرفت.

طی این سال‌ها برنامه آمریکا در ساخت و استفاده از پهپادها به دو صورت بوده است؛ یکی برنامه نظامی است و دیگری برنامه مربوط به سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا). برنامه نخست کاملا مشخص و آشکار است و فقط در محل‌هایی انجام می‌شود که نیروهای نظامی آمریکا در آنجا حضور داشته باشند، اما برنامه سیا مخفیانه و پنهانی است. معمولا این ماموریت‌ها در محل‌هایی اتفاق می‌افتد که نیروهای نظامی آمریکا آنجا حضور ندارند.

طبقه‌بندی براساس نوع ماموریت

طی این سال‌ها توسعه پهپادها بیشتر جنبه نظامی داشته است. در واقع بسیاری، این هواپیماها را براساس نوع ماموریت نظامی خود طبقه‌بندی می‌کنند. بنا بر اطلاعات رسمی می‌توان این ماموریت‌ها را به چهار دسته طبقه‌بندی کرد که در ادامه این چهار ماموریت همراه مدل‌هایی از این هواپیما توضیح داده خواهد شد.

در اینجا عبارت RQ مخفف پرنده بدون‌سرنشین شناسایی است، یعنی پهپادی (پهپاد مخفف پرنده هدایت‌پذیر از راه دور است) که مسلح نیست و فقط به جاسوسی و شناسایی می‌پردازد و عبارت MQ مخفف پهپاد مسلح به موشک است.

1 ـ اطلاعاتی، نظارتی، هدف‌یابی و گشت‌زنی

در واقع پهپادهایی که با این هدف ساخته می‌شوند، اطلاعات دشمن را جمع‌آوری کرده، اهداف موردنظر و مهم را تعیین محل می‌کنند و بدون آن‌که جان سربازان را به خطر بیندازند، حملات را طرح‌ریزی می‌کنند. معمولا در مبارزات و جنگ‌ها، فرماندهان نظامی نیاز دارند اطلاعات دقیقی نسبت به نیروهای دشمن و تجهیزات آنها داشته باشند. به دلیل اهمیت این نوع ماموریت‌ها در میدان نبرد، پهپادهایی که این ماموریت‌ها را انجام می‌دهند در مقایسه با دیگر پهپادها به‌مراتب بیشتر تولید و طراحی شده‌اند. در ادامه مشخصات و ویژگی‌های چند نمونه از این هواپیماها که بیش از بقیه مورد استفاده قرار گرفته و شناخته شده هستند، توضیح داده می‌شود.

RQ-11B Raven

به عنوان پرکاربردترین پهپاد در کره زمین شناخته می‌شود که تاکنون بیش از 7000 دستگاه از آن طراحی و ساخته شده است. رِیوِن (به معنی کلاغ سیاه) با یک متر طول و 1.9 کیلوگرم وزن، عموما از یک دوربین ویدئویی رنگی با پایدارسازی الکترونیکی یا یک دوربین ویدئویی مادون بنفش برای ماموریت در شب استفاده می‌شود که می‌تواند زوم شود یا بچرخد تا به واحدهای زمینی، موقعیت را اطلاع دهد. این ناوگان در حال ارتقای دیجیتالی است که در صورت نصب آن، هر یک از این پرنده‌ها می‌توانند به یک دستگاه تقویت‌کننده مخابراتی تبدیل شوند و برد 9.6 کیلومتری آنها به طرز موثری افزایش یابد. این هواپیما سبک و بادوام است و اگر سقوط کند، بال‌ها براحتی جایگزین می‌شوند.

گلوبال هاوک

با توانایی 36 ساعت پرواز در ارتفاع 21 هزار کیلومتری از سطح زمین، پیشرفته‌ترین پهپادی است که در زمینه ماموریت‌های اطلاعاتی و هدف‌یابی ساخته شده است. توانایی پرواز در چنین ارتفاع بالایی باعث شده خطر موشک‌های زمین به هوا برای این پرنده اطلاعاتی کاهش یابد. این پهپاد که از لحاظ جثه یکی از بزرگ‌ترین هواپیماهای بدون‌سرنشین است، نزدیک به 15 هزار کیلوگرم وزن داشته و فاصله دو سر بالش از یکدیگر حدود 40 متر است.

حسگرهای مختلف نصب شده روی این هواپیما باعث شده تصاویری با کیفیت بالا ضبط و ذخیره کند. شرکت نورثروپ گرومان که یک شرکت شناخته‌شده در زمینه تولیدات دفاعی و هواپیمایی است، تولیدکننده اصلی این نوع از پهپادهاست. نیروی هوایی آمریکا و ناتو از این پهپاد بارها در عراق و افغانستان استفاده کرده است.

مانتیس

این هواپیمای تمام خودکار تا ارتفاع 12هزار متری بالای هر منطقه جنگی، ناحیه مصیبت‌زده یا مرزها پرواز کرده و داده‌های هوشمند خود را به مرکز کنترل زمینی ارسال می‌کند. این هواپیما ساخت شرکت بی‌اِی‌ای انگلیس نزدیک به 20 متر طول دارد و می‌تواند 30 ساعت در هوا پرواز کند.

تمام کاری که یک سرباز باید انجام دهد تا مانتیس را در حالت خلبان خودکار به یک ماموریت بفرستد، فقط فشار دادن یک دکمه است. از آن به بعد مانتیس می‌تواند برنامه‌های پروازش را محاسبه کند، موانع را دور بزند و هنگامی که چیز جالب توجهی مانند دود یا حرکت نیروهای نظامی را دید به مرکز کنترل زمینی اطلاع دهد. در پایان ماموریت، این هواپیما به خانه برمی‌گردد و خود به خود فرود می‌آید.

2 ـ تهاجمی

پهپادهایی که در این بخش قرار دارند، قابلیت مانور بالایی داشته و می‌توانند در مبارزات مستقیم هوایی شرکت داشته باشند. در مقایسه با دیگر پهپادها، این نوع از هواپیماها دارای سرعت بیشتری بوده، اما مدت پروازشان در آسمان کمتر از بقیه است. نکته مهم در مورد این نوع پهپادها این است که تمام نمونه‌های ساخته شده با این کاربرد، فقط آزمایشی بوده و تاکنون در جنگ‌ها مورد استفاده قرار نگرفته است.

45 X

اولین بار سپتامبر 2000 شرکت بوئینگ خبر ساخت این گونه پهپادها را اعلام کرد. تاکنون این شرکت مدل‌های A ، B و C این پهپادها را ساخته است. بیست و دوم می 2002 مدل A این هواپیما اولین پرواز آزمایشی خود را انجام داد. طی این سال‌ها فقط دو نمونه از این مدل ساخته شده که هم‌اکنون هر دوی آنها در موزه نیروهای مسلح آمریکا قرار دارد.

زمانی که سال 2006 مدل A این هواپیماها به موزه رفت، مدل‌های B و C آن وارد شد. تفاوت این دو با مدل ابتدایی این بود که هم حجم سوخت بیشتری را در خود جای می‌داد و هم این که قدرت عملیاتی‌اش سه برابر بیشتر بود. از جمله نقاط مشترک این پهپادها این است که می‌توانند در ارتفاع 12 هزار متری از سطح زمین پرواز کنند و حداکثر توانایی آنها در حمل بمب‌ها و تسلیحات نظامی نیز حدود 2000 کیلوگرم است.

3 ـ چند کاربردی

پهپادهای چند کاربردی در واقع آن نوع از هواپیماهای بدون‌سرنشین اطلاعاتی و جاسوسی هستند که مسلح شده‌اند. ماموریت این‌گونه پهپادها شناسایی اهداف مهم و استراتژیک دشمن و سپس نابودی آن با کمک بمب‌ها و موشک‌هایی است که معمولا خودکار هستند. حتی در زمانی که نیازی به نابودی اهداف دشمن نیست، این‌گونه پهپادها می‌توانند در نظارت و مکان‌یابی بسیار موفق باشند.

MQ-1 Predator

آسمان افغانستان، پاکستان و عراق به دفعات و بارها پرواز این پهپاد را در خود دیده است. این پهپاد به عنوان یکی از دو سیستم اصلی بی‌سرنشین ایالات متحده شناخته می‌شود که با خود سلاح حمل می‌کند. دو موشک هوا به زمین هیل‌فایر جزو سلاح‌های اصلی این پهپاد است. این پهپاد همراه نسل بعدی خود که MQ-9 Reaper است، وظیفه شکار دشمن را ایفا می‌کند. بردی به اندازه 640 کیلومتر دارد و می‌تواند حدود 20 ساعت بر فراز هدف پرواز کند. پرداتور اولین سیستم هوایی بی‌سرنشینی بود که به طور گسترده هم در ماموریت‌های گشتزنی و هم در عملیات تهاجمی شرکت داشت. اولین کاربرد آن نیز اواسط دهه 90 در بوسنی بود. نام پرداتور تقریبا با پهپادهای بمب‌افکن مترادف شده است.

MQ-9 Reaper

از جمله هواپیماهای بدون‌سرنشینی است که ارتش آمریکا بارها برای شناسایی و نابودی اهداف مورد نظر در عراق، افغانستان و پاکستان از آن استفاده کرده است. با 20 متر فاصله نوک بال‌ها، اندازه ریپر دو برابر نسل قبلی خود یعنی MQ-1 پرداتور است و می‌تواند در ارتفاع 5000 پا (1500 متری) به مدت 24 ساعت بماند. با 1360 کیلوگرم مهمات مسلح می‌شود که شامل بمب‌های هدایت شونده لیزری GBU-12 و موشک‌های ضد تانک هیل‌فایر است. فرماندهان ارتش ایالات متحده اعتقاد دارند این هواپیما یکی از موثرترین سلاح‌های آنها در جنگ فعلی است. بعد از پرتاب، هواپیما توسط اپراتورها و با استفاده از تجهیزات کنترل رادیویی یا با اتصال ماهواره‌ای توسط خلبان‌های مستقر در خاک ایالات متحده کنترل می‌شود.

MQ-5 Hunter

این هواپیما توسط ارتش آمریکا بارها در عراق و افغانستان مورد استفاده قرار گرفته است. هانتر (به معنی شکارچی) از زمان جنگ بالکان در خدمت ارتش ایالات متحده است و بتازگی تغییراتی در آن صورت گرفته تا بتواند با سوخت سنگین و مهمات تهاجمی پرواز کند. فاصله نوک بال‌های آن از هم 5/10 متر است و می‌تواند تا 18 ساعت در ارتفاع 5400 متری بماند. می‌توان آن را با ایستگاه کنترل مشابه پهپاد شَدو (سایه) و مدل نظامی پرداتور هدایت کرد.

چند مورد از پهپادهای مهم ایران

متخصصان حوزه پهپادها در ایران پس از ساخت اولین پهپادهای یکبار مصرف در سال 1365، در طول سال‌های اخیر موفقیت و شتاب فراوانی در تولید این هواپیماها داشته‌اند. طی این سال‌ها ایران علاوه بر ساخت پهپادهای انتحاری، پنج مدل از جدیدترین پهپادها را فقط در هشت ماه اول سال 92 در حالی رونمایی کردند که این نشان از توانایی نیروهای نظامی کشور در ساخت و طراحی این هواپیماهاست. در ادامه به چند نمونه از مهم‌ترین پهپادهای ساخت ایران اشاره می‌شود.

پهپاد ابابیل

پهپاد ابابیل (Ababil) ساخت صنایع دفاع جمهوری اسلامی ایران جزو یکی از پهپادهای پیشرفته کشور محسوب می‌شود. پهپاد ابابیل با اهداف نظامی و غیرنظامی ازجمله جنگ الکترونیک، فعالیت‌های جاسوسی، کنترل مرزها، کنترل هوایی مکان‌ها و... ساخته شده است. این هواپیما می‌تواند تا هشت ساعت پرواز داشته باشد و توانایی حمل تسلیحات را دارد.

حداکثر ارتفاع پرواز برای این پهپاد ده هزار پا و حداکثر سرعت 160 کیلومتر برساعت است. یکی دیگر از فعالیت‌های مهم ابابیل فعالیت‌های الکترونیکی است و می‌تواند در جنگ الکترونیک کارا باشد. به این دلیل می‌تواند داده‌ها را به ایستگاه زمینی خود در مسافت قابل توجهی ارسال کند.

کرار

هواپیمای بدون‌سرنشین کرار که تابستان 1389 رونمایی شد، اولین پهپاد کشور است که ماموریت آفندی در طراحی آن لحاظ شده است. مشخصات اعلام شده این پرنده شامل برد هزار کیلومتر، سرعت حدود 900 کیلومتر برساعت، محموله قابل حمل حدود 500 کیلوگرم و سقف پرواز حدود 25هزار تا 40هزار پا (7500 تا 12 هزار متر) در نمونه‌های مختلف است. سامانه خلبان خودکار، توانایی برنامه‌ریزی مجدد در حین پرواز و تغییر مأموریت، بسته شدن امکان ارتباط برای جلوگیری از نفوذ دشمن در سامانه هدایت و کنترل، برخورداری از سامانه‌های پیشرفته ناوبری از دیگر ویژگی‌های عنوان شده برای کرار در مصاحبه‌های مسئولان صنعت دفاعی است. توانایی حمل تا چهار فروند موشک ضدکشتی کوثر با برد حدود 25 کیلومتر نشان‌دهنده این است که از همین ابتدا برای کرار مأموریت‌های دریایی نیز در نظر گرفته شده است. بنابراین با حمل این موشک به فواصل دور توسط کرار، کارایی عملیاتی این موشک افزایش می‌یابد.

سریر، ضداشعه رادار و غیرقابل کشف

پهپاد سریر از جمله پهپاد‌های جدید قرارگاه پدافندی ارتش است و به پهپاد سریر H110 نیز معروف است. این پهپاد قابلیت پرواز از هر طرف دماغه‌اش را دارد یعنی زمانی که این هواپیما برای مثال به سمت غرب پرواز می‌کند، می‌تواند با به کارگیری موتور دیگری که در مقابل آن است، تغییر جهت داده و به سمت شرق حرکت کند. سریر همچنین دارای قابلیت سرعت‌گیری و پنهان‌کاری بسیار بالاست. این پهپاد همچنین توانایی بالایی در کشف و استفاده علیه اهداف مورد نظر و نیز تصویربرداری از مواضع دارد. پهپاد سریر قابلیت حمل و نصب دوربین و موشک هوا به هوا را دارد و تاکنون ده‌ها فروند از آن تولید و به کارگیری شده است. از دیگر ویژگی‌های این پهپاد این که ضداشعه‌ رادار است، کشف نمی‌شود و دارای بُرد بالا و طول عمر زیاد و توان درگیری با اهداف متعدد است.

حسین خلیلی / جام‌جم