زندگی در باغ‌وحش اسارت یا حفاظت؟

می‌توان علت ریشه‌ای نگهداری آنها را تمایل حاکمان و افراد ثروتمند برای نمایش حیوانات وحشی دانست. بنابراین اولین باغ‌وحش‌ها به عنوان مجموعه‌های خصوصی توسط افراد ثروتمند برای نشان دادن قدرتشان ساخته شد. کنده‌کاری‌ها روی دیوارهای مصر و بین‌النهرین، نشانگر آن است که حاکمان و اشراف باغ‌وحش‌هایی را ۲۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح ساخته بودند. شواهدی وجود دارد که آنها برای آوردن جانوران عجیبی مانند زرافه، فیل، خرس، دلفین و پرندگان دیگر، به سفرهای طولانی می‌رفتند. همچنین صاحبان باستانی این باغ‌وحش‌ها کسانی را برای نگهداری از حیواناتشان استخدام می‌کردند که آنها را از تکثیر و تولیدمثل حیواناتشان مطمئن می‌کردند. باغ‌وحش‌ها در تمدن‌های بعد نیز وجود دارد از جمله چین، یونان و روم.باغ‌وحش‌های امروزی و مدرن از قرن ۱۸ میلادی محبوب شد. در این زمان مردم تمایل پیدا کردند جانوران را برای دلایل علمی مطالعه کنند. دانشمندان تحقیقات خود را روی بیولوژی و رفتارشناسی جانوران شروع کردند. برای انجام این فعالیت‌ها دانشمندان و صاحبان باغ‌وحش‌ها مجبور شدند حیوانات را در مکان‌هایی که نزدیک یا شبیه به زیستگاه‌های طبیعی آنها بود، نگه دارند.

باغ‌وحش امروزه نام محلی است که حیوانات در آن در اسارت زندگی می‌کنند و برای بازدید مردم به نمایش گذاشته می‌شوند. کلمه Zoo به معنای باغ‌وحش مخفف کلمه Zoological Park به معنای پارک وحش است. در باغ‌وحش‌ها انواع متنوعی از حیوانات که در تمام کره زمین زندگی می‌کنند، یافت می‌شود. امروزه باغ‌وحش‌ها به منظور سرگرمی، آموزش‌های عمومی و با تاکید زیاد بر تحقیقات علمی و حفاظت از گونه‌ها شناخته می‌شود. دادن فضاهای بیشتر و بازآفرینی زیستگاه‌های طبیعی برای نگهداری از جانوران از اولویت صاحبان باغ‌وحش‌هاست.

حفاظت در باغ‌وحش

تمرکز و تلاش‌های زیست‌محیطی در باغ‌وحش‌ها روی تحقیقات، تولید مثل در اسارت برای گونه‌های نادر و راه‌های حفاظت از آنها شکل گرفته است. همچنین انجمن جهانی باغ‌وحش‌ها و آکواریوم و سازمان بین‌المللی باغ‌وحش، برای سلامت جانوران در باغ‌وحش‌ها فعالیت می‌کند. محققان در باغ‌وحش‌ها می‌توانند از نزدیک روی حیوانات مطالعه کنند. آنها می‌توانند رفتارهای جانوران مانند جفتگیری، انتخاب تغذیه و رفتارهای دیگر را مشاهده کنند. زیست‌شناسان و دامپزشکان نیز برای درمان جانوران بیمار یا مجروح در باغ‌وحش‌ها حضور دارند.

تولیدمثل در اسارت گونه‌های در معرض خطر انقراض، باغ‌وحش‌ها را به مکان‌های با ارزش برای بقای حیوانات تبدیل می‌کند. گونه‌ای مانند لاک‌پشت سیاه که جانور بومی هند و بنگلادش است، در طبیعت منقرض شده، ولی در چند باغ‌وحش دنیا توسط زیست‌شناسان نگهداری می‌شود. هدف از برنامه‌های تولید مثل در اسارت در باغ‌وحش‌ها، معرفی دوباره جانوران به طبیعت است. مثلا کرکس کالیفرنیا که پرنده بومی و بزرگ غرب آمریکاست بعد از تولیدمثل در باغ‌وحش به زیستگاه بومی خودش معرفی شده و این‌گونه در طبیعت چند زادآوری به صورت طبیعی داشته است.

منتقدان باغ‌وحش

البته همیشه نقدهای زیادی به برنامه‌های تولید مثل در اسارت و آزادسازی جانوران به طبیعت وجود داشته است. منتقدان این برنامه‌ها اعتقاد دارند معرفی دوباره گونه‌ها به طبیعت کمک بسیار کوچکی به جمعیت این گونه‌ها می‌کند، زیرا یکی از اساسی‌ترین دلایل کاهش جمعیت گونه‌های جانوری و انقراض‌ وسیع آنها تخریب زیستگاه‌هاست. این معضل یعنی کاهش و تخریب زیستگاه‌ها، با تکثیر مصنوعی جانوران بویژه پستانداران که نیاز به قلمرو برای زندگی دارند، حل نمی‌شود؛ زیرا انسان‌ها همچنان به ساخت خانه و توسعه فعالیت‌های اقتصادی خود ادامه خواهند داد.

از طرفی همان‌طور که در دهه‌های اخیر باغ‌وحش‌ها بیشترین تمرکز خود را روی حفاظت و درمان جانوران گذاشته‌اند، منتقدان بسیاری درخصوص بنیان نگهداری جانوران در اسارت فعالیت می‌کنند. آنها اعتقاد دارند نگهداری جانوران در اسارت خوی طبیعی و وحشی، رفتارهای طبیعی و غرایز آنها را از بین می‌برد. ولی حامیان باغ‌وحش‌ها اعتقاد دارند آنها نقش مهمی در حفاظت از گونه‌های در حال انقراض ایفا می‌کنند.

شادی توکلی / کارشناس محیط‌زیست