مردم تاجیکستان عاشق زبان فارسی هستند

عجمی معتقد است گرچه شعر فارسی امروز، آنچنان که شایسته است در تاجیکستان شکوفا نشده، ولی راه‌های متعددی برای درخشش و بالندگی آن وجود دارد. البته او در این زمینه تلاش فراوانی می‌کند. برای نمونه، برنامه‌های متعددی در کتابخانه ملی تاجیکستان برگزار می‌کند و حتی 15 شاگرد خصوصی دارد که برایشان شعر امروز ایران را تدریس و اشعارشان را بررسی می‌کند. عجمی با شیرینی خاصی به زبان فارسی سخن می‌گوید و بر آوردن واژه «عزیز» پس از نام «ایران» تاکید خاصی دارد. او متولد سال 1954 در وخش است. سال 1981 از دانشگاه دولتی تاجیکستان در رشته زبان و ادبیات تاجیکی فارغ‌التحصیل شد. پس از آن در رادیوی ولایت قروغان تپه و جمعیت دوستداران کتاب به کار پرداخت. عجمی در سال‌های 1990 تا 1992 رئیس اتحادیه نویسندگان تاجیکستان بوده است.

سرآب، دانه حرف و دفتر شعر اندوه سبز ازجمله آثار این شاعر شناخته شده تاجیک است که در ایران گزیده‌ای از آن منتشر شده است. عجمی ازجمله شاعرانی است که سال‌های گذشته در محضر رهبر معظم انقلاب هم شعر خوانده است.

جایگاه امروز شعر و زبان فارسی را در تاجیکستان چطور می‌بینید؟

پیش از هر چیز باید بگویم، فضای ادبی و هنری تاجیکستان در بخش شعر با فضای ایران عزیز در قیاس نیست. با وجود این، در تاجیکستان نمی‌توانید خانواده‌ای بیابید که محبت شعر نداشته باشد. هرچه هزینه کتاب‌های شعر گران‌تر می‌شود، خانواده‌ها پس‌اندازهای بیشتری برای خرید کتاب‌هایی مانند اشعار مولوی و حافظ برای خود فراهم می‌کنند و این نشان می‌دهد آنها همچنان دوست دارند خط فارسی را یاد بگیرند و متون فارسی را بخوانند. وجود شاعران تاجیک‌زبانی که به فارسی شعر می‌سرایند مانند مومن قنات، خانم گلرخسار و... نشان‌دهنده محبت تاجیک‌ها به شعر فارسی است. البته، تمام این شاعران در شعر جوانان امروز تاجیک نیز بسیار تاثیرگذار بوده‌اند.

شعر امروز تاجیکستان بیشتر حول کدام مضامین و موضوعات است؟

شعر تاجیکستان بسیار غنی است. شاعران ما اشعار زیادی درباره اهل بیت، امام خمینی، فلسطین و مضامین مختلف اجتماعی دارند. این موضوعات آن قدر رواج دارد که من حتی در کتابی به بررسی مفهوم جایگاه امام در شعر تاجیکستان پرداخته‌ام.

شعر فارسی تاجیکستان در مقایسه با شعر ایرانی‌ها در چه جایگاهی قرار دارد؟

ما کمی از شعر امروز ایران عزیز عقب‌تر هستیم، ولی سعی می‌کنیم حداقل در جای پای شاعران کنونی ایران قدم بگذاریم. برای نمونه غزل، شعر محبوبی در ایران عزیز است. استاد گلنظر گفته است:‌ نمی‌شود یک‌رنگ غزل گفت. غزل‌ها باید مضامین گوناگون داشته باشند و امروز می‌بینیم که غزل نیز جایگاه خود را در شعر تاجیک پیدا کرده است. برای نمونه خانم فرزانه خجنده در غزل و سبک شعری مدرن، اشعار بسیار بدیعی می‌سراید تا حدی که در ایران عزیز نیز جایگاه خاصی یافته‌اند. این گونه به چشم می‌رسد که صف شاعران و شعردوستان سال به سال گسترده‌تر می‌گردد.

من بارها شنیده‌ام که دیگر زبان فارسی در تاجیکستان رواج زیادی ندارد و فقط در برخی مناطق کشورتان و بیش از همه افراد کهنسال، آشنایی نسبی با زبان فارسی دارند. این صحبت‌ها تا چه اندازه درست است؟

گرچه ادبیات فارسی در این دوره آسیب‌هایی دیده، اما خوشبختی این است که حتی در تاجیکستان بسیاری از کلمات اصیل فارسی همچنان به کار می‌رود مانند: خداحافظ و البته هنوز مردم به زبان فارسی علاقه دارند. مثلا فیلم «عطر پیراهن یوسف»، در تاجیکستان شهرت زیادی یافت زیرا زبان این فیلم به زبان دری نزدیک بود و همه، روزشماری می‌کردند تا ادامه ماجرا را ببینند. در کوچه و خیابان صحبت از این فیلم بود تا جایی که به یکی از پرفروش‌ترین فیلم‌ها تبدیل گردید. حتما اگر دوستان ایرانی برای تاجیک‌ها چنین فیلم‌هایی بسازند بسیاری از مشکلات ما حل می‌شود. از طرف دیگر، شعر بدخشان و خجند، شکل موسیقی ایرانی به خود گرفته است. تا حدی که فضای غزل فارسی در تاجیکستان نو شده و ترکیب‌های بدیع با کمک اسباب موسیقایی ساخته می‌شود. همه اینها بیانگر میزان علاقه مردم به زبان فارسی است.

از میان شاعران قدیم فارسی زبان، امروز کدام یک در تاجیکستان شهرت و طرفداران بیشتری دارند؟

شاید بتوان گفت در کتابخانه ملی که بانفوذترین کتابخانه کشور ماست، ماهی نیست که دو محفل حافظ‌خوانی و مولوی‌خوانی برگزار نشود. خود من در این محافل از مولوی سخن می‌گویم و استاد عسگر از حافظ. هر دو برنامه از طریق شبکه یک تلویزیون تاجیکستان در چند نوبت پخش می‌شود و تمام این برنامه‌ها تماشاگران زیادی دارند. فضای حضور مولوی، عطار و حافظ هیچ وقت در جایگاه شعر تاجیک خالی نبوده است. ما در روز حافظ و روز عطار و روز بیستم سپتامبر که روز مولوی است، برنامه‌های متعددی در کشورمان برگزار می‌کنیم. بنابراین فکر نمی‌کنم هیچ وقت زبان فارسی و شاعران بزرگش از حافظه ما زدوده شوند.

البته، شاعران بزرگی چون حافظ و مولوی، نه‌تنها در میان فارسی‌زبانان بلکه در دیگر کشورها نیز علاقه‌مندان فراوانی دارند.

بجز این گروه، آیا مردم تاجیکستان با دیگر شاعران که اتفاقا نقش مهمی در شکل‌گیری ادبیات غنی فارسی داشته‌اند نیز آشنایی دارند؟

بله، نمی‌توان آشنایی مردم ما را محدود به حافظ و مولوی کرد. برای نمونه، هر تاجیک علاقه‌مند به ادبیات می‌داند خواجو از شاعران بزرگ بوده و حافظ از او بسیار تاثیر پذیرفته است. حکیم نظامی نیز افتخار بزرگی برای مردم تاجیک است و هنوز شهرت فراوانی برای آنها دارد. بخصوص اشعاری مانند همه عالم تن است و ایران دل یا این بیت که:

هزاران نرگس از چرخ جهانگرد

فرو شد تا برآمد یک گل زرد

من همواره در آموزش‌هایم درباره مفهوم نرگس توضیحاتی می‌دهم و این توضیحات برای مردم بسیار شنیدنی است.

تاجیک‌ها تا چه اندازه با شاعران معاصر ایران آشنایی دارند؟

مردم تاجیکستان به اشعار مرحوم پروین اعتصامی و قیصر امین‌پور علاقه فراوانی دارند. مساله اینجاست که آنها دسترسی به شعر معاصر ایران ندارند. اگر از طریق رایزنی‌ها، آشنایان به خط فارسی، مشغول ترجمه این اشعار شوند یا برای چاپ اشعار معاصر ایران اقدام کنند، مردم تاجیکستان آشنایی بیشتری با شعر معاصر ایرانیان پیدا می‌کنند.

ما فارسی‌زبان‌ها پیشینه مشترکی در ادبیات فارسی داریم که تاکنون برایمان باقی مانده است. به نظرتان امروز چه کارهایی در زمینه ادبیات لازم است انجام دهیم تا برای آیندگانمان برجا بماند؟

افزایش دیدارها و اطلاع داشتن از یکدیگر، آشنایی بیشتر با شاعران بیرون از ایران و تجربه اندوختن موجب می‌شود همگی بیشتر شعر بیاموزیم. منظورم این نیست که تمام شاعران تاجیک را به ایران بیاورند. بالاخره از هر صد نفر، دو نفر ارزش تربیت شعری و زبانی دارند. خوب است که این افراد به ایران بیایند. وقتی ما با ایرانی‌ها نیستیم می‌بینیم رنگ شعری‌مان دگرگون نمی‌شود. مسکو یک دانشگاه ادبی بین‌المللی دارد که دانشجویان از سراسر دنیا به آنجا می‌روند و طی پنج سال روسی را می‌شناسند و از این طریق زبان روسی در دنیا رواج می‌یابد. کشور ایران برای چنین فعالیت‌هایی دستش باز است و می‌تواند دانشگاه‌های ادبی خصوصی داشته باشد و دانشجویانی را از سمرقند و بخارا و بدخشان و افغانستان و... جذب کند. این افراد بااستعداد اگر پنج تا ده سال در ایران حضور پیدا کنند، تجربه‌های فراوانی می‌اندوزند و این بهترین هدیه برای آیندگان خواهد بود. پیشینیان باید در برابر آیندگان پاسخگو باشند ولی فضای شعر تاجیک، امروز پاسخگوی آیندگان نیست. من دیده‌ام در ایران هر روز جلسات شعرخوانی و آشنایی با ادبیات فارسی برگزار می‌گردد. لازم است تاجیکی‌ها نیز در چنین جلساتی شرکت کنند و حتی برای یادگیری بهتر امتحان بدهند تا بتوانند بعدها کسان دیگری را تربیت کنند.

حورا نژادصداقت / جام‌جم