امشب، شهاب‌باران را از دست ندهید

شاید بتوان گفت شهاب‌باران بیش از دیگر رخدادهای آسمانی مورد علاقه و توجه مردمان همه اعصار بوده است، زیرا از یک سو برای مشاهده این پدیده به ابزار خاصی نیاز نیست و از سوی دیگر بی‌شک تمام​ انسان‌ها در طول عمر خود حداقل یک‌بار شاهد عبور شهابی در آسمان بوده‌اند.

درباره شهاب‌باران بیشتر بدانیم

شب‌ها که به گنبد نیلگون آسمان می‌نگرید، گاه‌به‌گاه ممکن است خطوط روشنی را ببینید که همچون تیر در آسمان ظاهر شده و بعد از چند ثانیه ناپدید می‌شود. به این پدیده‌ها در اصطلاح تک‌شهاب​ (shoting stars ستاره‌های رهاشده) می‌گویند. ​ برخی از شب‌ها تعداد شهاب‌ها به‌طور قابل ملاحظه‌ای افزایش می‌یابد و ممکن است بیش از صد شهاب را در آسمان مشاهده کنید. در این‌ صورت به این پدیده شهاب‌باران می‌گویند.

​ شب‌های معینی از سال، زمین در مدار خود از میان گرد و غبار ناشی از سیارک‌ها یا دنباله‌دارها که فضای بین سیارات را اشغال کرده‌اند، عبور می‌کند و برخورد این ذرات با جو زمین و سوختن آنها خطوطی نورانی را در آسمان پدید آورده و شهاب‌باران رخ می‌دهد.

از آنجا که شهاب‌ها در ارتفاع زیادی از سطح زمین دیده می‌شود و به‌طور موازی وارد جو زمین می‌شوند ـ همانند خطوط موازی راه‌آهن که در دوردست به نظر می‌رسد به یکدیگر می‌رسند ـ به علت اثر پرسپکتیو به نظر می‌رسد که همه شهاب‌ها از یک نقطه در آسمان سرچشمه می‌گیرند که به این ناحیه «کانون بارش» گفته می‌شود.

رگبارهای شهابی را براساس نام صورت فلکی که کانون بارش در آن قرار دارد، نامگذاری می‌کنند. رگبار شهابی بر ساووشی از صورت فلکی بر ساووش و رگبار جوزایی از صورت فلکی جوزا و....

شهاب‌ها رنگ‌های متفاوتی دارند. سبز، زرد، آبی، قرمز و سفید. هنگامی که شهاب‌ها با سرعت وارد جو زمین می‌شوند، بر اثر اصطکاک با اتم‌های جو زمین، بشدت داغ شده و دمای آنها افزایش می‌یابد. این دمای بسیار زیاد باعث تحریک گازهای اطراف شهاب می‌شود و گازهای مختلف موجود در جو بر اثر این دمای زیاد داغ شده، می‌سوزند و به رنگ‌های مختلفی دیده می‌شوند. برای مثال نورهای سبز و آبی به ترتیب مربوط به ملکول‌های اکسیژن و نیتروژن جو زمین و نور زرد نیز حاصل از یونیزه شدن اتم‌های سدیم در شهاب‌هاست. شهاب‌های پرسرعت به رنگ سفید دیده می‌شوند. زمانی که سرعت شهاب کم شود به رنگ قرمز مشاهده می‌شود.

شهاب‌باران برساووشی

همه ساله وقتی به نیمه تابستان می‌رسیم، شاهد افزایش تعداد شهاب‌ها درآسمان هستیم. اجرامی که هراز گاهی در آسمان ظاهرمی‌شوند، ردی از خود بر جای گذاشته و به سرعت ناپدید می‌شوند.یکی از بارش‌های شهابی سالانه که مورد توجه منجمان و علاقه‌مندان به آسمان شب است، شهاب‌باران بر ساووشی است.

این بارش یکی از معروف‌ترین و شورانگیزترین بارش‌های شهابی است که با عبور زمین از میان گرد و غبار ناشی از دنباله‌دار سویفت ـ تاتل ( P‌‌/‌‌Swift-Tuttle109)‌ رخ می‌دهد. دنباله‌دارها از یخ، گرد و غبار و مواد سنگی ساخته شده‌اند و با حرکت در مدار خود ذرات ریزی به جا می‌گذارند. با نزدیک شدن دنباله‌دار به خورشید و افزایش حرارت، تعداد ذرات به جا مانده افزایش می‌یابد. بنابراین مدار دنباله‌دار مملو از ذراتی می‌شود که با همان سرعت دنباله‌دار و تقریبا در همان مدار به دور خورشید می‌گردند.

دنباله‌دار سویفت ـ تاتل در سال ۱۸۶۲ توسط لوئیس سویفت و هورس تاتل کشف شد. شیا پارلی چند سال بعد پی برد که این دنباله‌دار منشأ بارش شهابی بر ساووشی است. دوره تناوب این دنباله‌دار حدود 130 سال است و آخرین‌بار در اوایل دهه ۱۹۹۰به حضیض ـ نزدیک‌ترین فاصله از خورشید ـ رسید و در سال‌های ۱۹۹۱ و ۱۹۹۲، میانگین بارش شهاب در طول یک ساعت (ZHR) آن به بیش از ۲۰۰ شهاب رسید، اما در سال‌های پس از آن، این مقدار کاهش یافت تا امسال که انتظار می‌رود حداکثر به 80 شهاب در ساعت برسد.

رصد بارش شهابی برساووشی

فعالیت این بارش از بیست و هفتم تیر ماه آغاز شده است، اما محاسبات نشان می‌دهد ​ در 22ـ 21 مرداد (امشب و فردا شب) با ورود زمین به منطقه پرتراکم رد بجامانده از دنباله‌دار به اوج خود رسیده و در اوائل شهریور با خروج زمین از این توده گرد و غبار پایان می‌پذیرد.

از منظر ناظر زمینی، کانون این بارش در صورت فلکی برساووش واقع است؛ یعنی برای دیدن شهاب‌ها باید به این صورت فلکی زل بزنید.این صورت فلکی درشمال شرق آسمان قرار دارد و با نزدیک شدن به نیمه شب کانون بارش در آسمان ارتفاع گرفته، تعداد شهاب‌هایی که می‌توان مشاهده کرد افزایش می‌یابد.

چند روز قبل و بعد از اوج بارش نیز می‌توان این شهاب باران را رصد کرد، اما بهترین زمان رصد این بارش 22ـ 21 مرداد 93 است. شکوه این پدیده که اوج بارش نامیده می‌شود، در بامداد بیست و دوم مرداد ساعت 4 و 46 دقیقه به وقت ایران خواهد بود. در زمان اوج بارش به طور میانگین 60 تا 80 شهاب در یک ساعت را در آسمان صاف و تاریک می‌توان مشاهده کرد.

خیلی هیجان‌زده نشوید! رصد این تعداد شهاب کار آسانی نیست. هرچند نور قرص ماه مانع اصلی است و دسترسی به آسمان تاریک اولین و مهم‌ترین چیزی است که در رصد آسمان بخصوص بارش‌های شهابی به آن نیاز است، اما اگر فرصت دور شدن از شهر را ندارید هم می‌توانید از حیاط یا پشت‌بام منزلتان یا در پارکی نزدیک محل زندگیتان نیز به تماشای این شهاب‌باران بنشینید. کافی است یک شب زنده‌دار باشید با اندکی صبر، حوصله و اشتیاق.

شب‌هنگام رو به نیمه شمالی آسمان و روی یک صندلی راحتی بنشینید، برای کاهش مزاحمت نور ماه موقعیت ماه را در پشت یک ساختمان یا درخت بزرگ پنهان کنید و از تماشای این بارش لذت ببرید.

در صورت امکان یک دوربین دوچشمی فراهم کنید و در کنار لذت بردن از تماشای بارش شهابی به رصد سیارات شبانگاهی مریخ و زحل و سیاره صبحگاهی زهره نیز بپردازید.

مریم فخیمی / جام جم