لنچ‌سازی؛ هنر فراموش شده مردان خلیج فارس

عبدالحسین طنین، مدرس دانشگاه که اجدادش در زمینه لنچ‌سازی و لنچ داری فعال بودند، درباره این صنعت سنتی در بوشهر می‌گوید: امروزه لنچ‌سازی به علت تغییر مواد و مصالح آن از چوبی به فایبرگلاس تغییر شکل پیدا کرده است. تا 20 سال پیش بیشتر این شناورها از چوب ساخته می‌شد که بعدها به‌دلیل سنگینی چوب و مشکلات مربوط به حمل آن، فایبرگلاس جایگزین آن شد که سبک‌تر و قابل انعطاف‌تر روی آب در مقابل با نمونه‌‌های چوبی است. ولی متاسفانه لنچ‌های فایبرگلاس مقاومت،ابهت و زیبایی انواع سنتی را ندارد.

طنین هنر لنچ‌سازی در خانواده‌ها را موروثی می‌داند و می‌افزاید:به کسانی که لنچ می‌سازند گلاف می‌گویند.در گذشته برای به آب انداختن لنچ‌ها مراسم خاصی اجرا می‌شد که زنان با درست کردن حلوایی به نام آسیده و هلهله مردان را برای داشتن انرژی بیشتر در حمل لنچ از خشکی به ساحل یاری می‌کردند.

وی ادامه می‌دهد: بوشهر خاستگاه لنچ‌سازی سنتی است اما در موزه دریانوردی و موزه تجارت دریایی و شهر ماکت کوچکی از آن به نمایش در آمده و در شهر نیز فقط در سه میدان سازه‌ای از لنچ به نمایش گذاشته شده که چندان گویای پیشینه و فرهنگ غنی این صنعت سنتی در بوشهر نیست.

بیکاری لنچ‌سازان

رئیس کمیسیون اقتصادی شورای اسلامی شهر آبادان نیز در گفت‌وگو با فارس ضمن اشاره به این‌که صنعت لنچ‌سازی این روزها رو به فراموشی است و افراد شاغل در این صنعت نیز بیکار شده‌اند، می‌گوید: لازم است این حرفه در هنرستان‌های کار دانش یا فنی و حرفه‌ای آموزش داده شود تا مورد فراموشی قرار نگیرد.

حمید حنظل‌عیدانی می‌افزاید: این صنعت حداقل می‌تواند برای 400 نفر اشتغالزایی کند که با توجه به معضل بیکاری در آبادان رقم قابل توجهی است.از سوی دیگر می‌تواند در بخش گردشگری نیز موثر باشد.

وی به معایب لنچ‌های فایبر گلاس اشاره می‌کند و می‌گوید: عمر مفید نمونه‌‌های جنس فایبرگلاسی پایین‌تراز انواع چوبی است در صورتی که عمر لنچ چوبی می‌تواند بالاتر از 50 سال و قابل تعمیر و اصلاح باشد به همین خاطر در کشورهای حوزه خلیج فارس همچنان از این لنچ‌های قدیمی استفاده می‌شود.

رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آبادان نیز با بیان این‌که صنعت لنچ‌سازی در رده صنایع دستی و هنری قرار نمی‌گیرد، اظهار می‌کند: البته سعی شده با ساخت نمونه‌هایی، آن را در رده هنرهای تلفیقی قرار دهیم که تاکنون نیز موفق نشده‌ایم.

شمس‌الدین نوربخش می‌افزاید: لنچ‌سازی اگر چه می‌تواند در صنعت گردشگری در آمدزا باشد، اما به عنوان جاذبه محسوب نمی‌شود؛ بنابراین لازم است روی آن کارهای کارشناسی انجام شود. باید کوشش کرد با اتخاذ تمهیدات لازم این صنعت را از حالت بالقوه کنونی به بالفعل تبدیل کنیم. هرچند این صنعت اکنون در حال تبدیل شدن به صنعتی مدرن است، اما فن آن باید حفظ شود.

به گفته این مسئول، اکنون حتی یک اسکله برای لنچ‌سازان وجود ندارد و از آنجا‌ که برای ساخت این نوع شناورها از تجهیزات سنتی استفاده می‌شود باید مهارت‌های لازم به افراد آموزش داده شود در غیر این صورت این صنعت به مرور منسوخ خواهد شد.

فرماندار ویژه آبادان نیز با بیان این‌که مشکلات بخش لنچ‌سازی با جدیت از سوی فرمانداری پیگیری می‌شود، می‌گوید: بزودی در جلسه‌ای با حضور کارشناسان و مسئولان ذی‌ربط مشکلات لنچ‌سازان آبادانی بررسی و راهکارهای رفع مشکلات ارائه می‌شود.

عزیزالله شهبازی با تاکید بر برنامه‌ریزی صحیح به‌منظور اعطای تسهیلات از سوی صندوق‌های مالی و بانک‌ها به سرمایه‌گذاران در این حوزه می‌افزاید: صنعت لنچ‌سازی با توجه به فرصت‌های سرمایه‌گذاری عالی در شهر آبادان، یکی از موضوعات مورد اهمیت به شمار می‌رود.

در همین حال عبدالرضا دشتی‌زاده، رئیس اداره میراث فرهنگی سازمان منطقه آزاد قشم نیز راه اندازی موزه دریانوردی را برای معرفی صنعت لنچ‌سازی ضروری بر می‌شمرد و می‌گوید: این صنعت دارای پیشینه فرهنگی غنی است و می‌توان شعرهایی که زنان هنگام بازگشت از دریا می‌خوانند و فرهنگ ارتباط جاشوها و ناخداها با دریا را جزو میراث ناملموس حاصل از این صنعت بیان کرد.

وی مرکز اولیه ساخت لنچ در جزیره قشم را، لافت، گوران و دولاب می‌داند و می‌افزاید: متاسفانه این صنعت درآمد زیادی را نصیب فعالان آن نمی‌کند به همین خاطر شاهد تولید لنچ‌هایی از جنس فایبر گلاس هستیم این نمونه‌ها دوام و عمر بسیار کمتری نسبت به انواع چوبی آن دارند. از سوی دیگر لنچ‌های فایبر گلاس در صورت رعایت نکردن مسائل ایمنی خطری بزرگ برای سرنشینان آن محسوب می‌شود و تنها امتیاز آن ارزانی و سریع بودن ساخت آنهاست که قابل تعمیر نیز نیستند.

رئیس اداره میراث فرهنگی سازمان منطقه آزاد قشم، ساماندهی کارگاه‌های لنچ‌سازی و راه‌اندازی موزه دریانوردی را که مطالعات آن در شهر سوزای جزیره قشم در حال انجام است،‌ برای احیای این صنعت بومی و جذب گردشگر موثر می‌داند و می‌افزاید: با این‌که هرمزگان و بوشهر از جایگاه مهم ساخت لنچ به شمار می‌آید ولی هیچ موزه‌ای برای نمایش صنعت لنچ‌سازی آنها وجود ندارد.

صنعت لنچ‌سازی برای اولین بار به دستور نادر شاه افشار در بوشهر رواج پیدا کرد و دانش آن از هند به ایران منتقل شد. در زمان نادرشاه فتح بحرین با استفاده از لنچ‌های چوبی صورت گرفت. هنوز آثاری از این شناورها که توپ‌های نادری بر آن سوار می‌شد، وجود دارد.لنچ‌سازی بعد از آن کاربری مسافری و باری پیدا کرد.