اعزام اولین دسته محصلین ایرانی به اروپا

طبق این قانون مقرر شده بود که هرسال یکصد دیپلمه که در امتحان زبان کشور خارجی مربوط پذیرفته می شوند به اروپا فرستاده شوند. این افراد مکلف به بازگشت و خدمت به وطن بودند.

باوجود ذکر شمار سالانه محصلان اعزامی در قانون، در مهرماه 1307 یکصد و ده دیپلمه (ده تن بیش از مصوبه مجلس) به کشور فرانسه رفتند زیرا در آن زمان، تدریس زبان خارجی در دوره آموزش متوسطه ایران تقریبا منحصر به زبان فرانسه بود و برنامه های درسی این دوره تحصیلی ایران از کشور فرانسه اقتباس شده بود.

این دیپلمه های اعزامی کسانی بودند که قبلا در امتحان زبان فرانسه در تهران که زیر نظر سفارت این کشور انجام شده بود پذیرفته شده بودند. به عبارت دیگر، دولت فرانسه تسلط آنان بر زبان فرانسه را تایید کرده بود. ترجمه خبر و کتاب از دیرزمان تا اواسط دهه 1330 (پس از براندازی 28 امرداد1332و بسط نفوذ زبان انگلیسی) در ایران از منابع فرانسوی به همین علت بود.

این دیپلمه ها و محصلان بعدی که طبق قانون مصوب یکم خرداد 1307 به فرنگ فرستاده شده بودند پس از تکمیل تحصیلات و بازگشت به وطن عمدتا وارد سیاست شدند. آنان کار خود را در وطن با تدریس در مدارس عالی و یا دفاتر وزیران (به عنوان مشاور) آغاز کرده بودند.

قانون مصوب یکم خرداد 1307 تاریخی برای انقضای اعزام محصل به هزینه دولت تعیین نکرده بود. قبل از تصویب این قانون و از نیمه اول قرن نوزدهم، رفتن ایرانیان جهت تحصیل در اروپا امری عادی بود ولی نه به هزینه دولت و در چارچوب مقررات. در میان دیپلمه های اعزامی به فرنگ در مهرماه 1307 این افراد وجود داشتند که بعدا از سیاستمداران و دولتمردان معروف وطن شدند:

علی شایگان، مهدی بازرگان، مهدی آذر، کریم سنجابی، احمد رضوی کرمانی، محمدعلی ملکی، رضا رادمنش، خلیل ملکی، عبدالله ریاضی، لطفعلی صورتگر، غلامعلی فریور و .... بسیاری از یاران مصدق از میان همین گروه بودند.

منبع: مرکز اسناد انقلاب اسلامی