بفرمایید کتاب

منتقدانی که نظر واقعی‌شان را پنهان می‌کنند

عذرا جوزدانی، تهیه‌کننده برنامه نقطه سر خط که از همان ابتدای تاسیس رادیو گفت‌و‌گو با این شبکه همکاری کرده و بیشتر تهیه‌کنندگی برنامه‌های فرهنگی را به عهده داشته، معتقد است: از سختی‌های تهیه‌ برنامه‌های فرهنگی با محوریت کتاب، نبود منتقد جدی کتاب و تعارفات نویسندگان و منتقدان با یکدیگر است.

جوزدانی که این روزها تهیه‌کنندگی دو برنامه فرهنگی دیگر با عنوان «زنگ اول» با موضوع نقد نظام آموزشی و «ملاقات» با محوریت دیدار با چهره‌های فرهنگی و هنری را در شبکه رادیویی گفت‌و‌گو به عهده دارد، در‌باره سیاست‌های این رادیو در ارتباط با تهیه برنامه‌های فرهنگی می‌گوید: هر شبکه‌ای در رادیو تعریف و کارکرد خاص خود را دارد و طبیعی است تمام برنامه‌ها نیز براساس این سیاستگذاری و کارکرد تهیه می‌شود. مثلا‌ اگر برنامه‌های سیاسی و اجتماعی رادیو گفت‌و‌گو با رویکرد، گسترش فضای چندصدایی و ایجاد گفت‌وگو بین نظرات مختلف تهیه می‌شود، در برنامه‌های فرهنگی نیز تلاش می‌شود که این مناظره‌ها و گفت‌و‌گوهای چالشی به حوزه فرهنگ و هنر کشیده شود.

این نویسنده ادبیات کودک تصریح می‌کند: مثلا در برنامه نقطه سر خط که حول محور کتاب است، در کنار این‌که کتاب‌های جدید معرفی می‌شود، با حضور نویسنده اثر و منتقد کتاب، یک کتاب تقریبا تازه منتشر شده نیز مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد و تلاش می‌شود آن کتاب از دو دیدگاه متفاوت مورد بررسی قرار گیرد.

این کارشناس ادبیات فارسی، با بیان این‌که پخش برنامه نقطه سر خط از فروردین 93 آغاز شده و این برنامه، تنها برنامه ویژه کتاب در رادیو گفت‌و‌گوست، خاطرنشان می‌کند:‌ در بخشی از این برنامه، آخرین رویدادهای مربوط به کتاب اطلاع‌رسانی شده و دیدگاه‌های سیاستگذاران، نویسندگان و ‌ناشران درباره وضع چاپ و نشر کتاب مرور و سپس در بخش بازار کتاب، کتاب‌های تازه منتشر شده به اجمال معرفی می‌شود.

جوزدانی در ادامه می‌افزاید:‌ در بخشی دیگر از این برنامه با عنوان «کتاب امروز» یک کتاب تازه منتشر شده، با حضور نویسنده اثر و یک منتقد مورد نقد و بررسی قرار می‌گیرد و در بخش پایانی برنامه، یک پژوهش دانشگاهی معرفی می‌شود که بیشتر مربوط به حوزه علوم انسانی است.

این تهیه‌کننده تاکید می‌کند: ‌باتوجه به این‌که مخاطب ما در رادیو گفت‌وگو قشر نخبه و فرهیخته است، در این برنامه نیز کتاب‌هایی را معرفی می‌کنیم که این قشر به آنها علاقه‌مند هستند. کتاب‌های چالش‌برانگیز و پربحث که مخاطبان ما دوست دارند دیدگاه‌های منتقدانه در مورد آنها بشنوند.

وی با بیان این‌که بیشتر کتاب‌هایی که در این برنامه یک ساعته معرفی می‌شود، مربوط به حوزه‌های علوم انسانی و هنر است، به سیاست رادیو گفت‌و‌گو در ارتباط با حمایت از مولفان اشاره می‌کند و می‌گوید: یکی از سیاست‌های رادیو گفت‌و‌گو این است که بیشتر به کتاب‌هایی بپردازد که تالیف شده‌اند بنابراین ما کمتر کتاب‌های ترجمه را معرفی می‌کنیم.

او خاطرنشان می‌کند: متاسفانه ترجمه در وضع خوبی قرار ندارد، قانون کپی‌رایت رعایت نمی‌شود و بازار ترجمه آشفته است. البته این به این معنا نیست که ما اصلا کتاب‌های ترجمه را در برنامه معرفی نمی‌کنیم. طبیعتا ترجمه‌های خوب و قابل دفاع در برنامه نقطه سر خط دارای جایگاه هستند.

جوزدانی در تشریح اهداف اصلی ساخت چنین برنامه‌هایی با موضوع کتاب به اهمیت گسترش فرهنگ کتابخوانی اشاره می‌کند و می‌گوید:‌ متاسفانه کتابخوان‌های ما با نقد‌های خوبی در ارتباط با کتاب‌های منتشر شده روبه‌رو نیستند و نقد‌ها بیشتر تعارف، ستایش و تمجید‌های همراه با رودربایستی است. از سوی دیگر برخی از منتقدان کتاب‌ها را به صورت کامل مطالعه نمی‌کنند و با یک بررسی اجمالی و تورق، به نقد کتاب می‌پردازند؛ در حالی که ما در برنامه نقطه سر خط تلاش می‌کنیم نقد‌های جدی را در ارتباط با کتاب‌های منتشر شده به شنوندگان‌مان ارائه کنیم؛ دیدگاه‌هایی که با صراحت به نقد کتاب بپردازند.

وی ادامه می‌دهد: در بخش پیشخوان برنامه نقطه سر خط، مجموعه خوبی از آخرین رویدادهای مربوط به کتاب را در اختیار شنونده قرار می‌دهیم تا بدون این‌که نیاز باشد به سایت‌های مختلف خبری مراجعه کند، در مدت هفت یا هشت دقیقه در جریان رویدادهای مختلف حوزه کتاب قرار بگیرد.

این تهیه‌کننده در‌باره چالش‌های تهیه برنامه‌هایی با محوریت کتاب می‌گوید: در این برنامه‌ها همکاری ناشران و نویسندگان بسیار مهم است، ولی متاسفانه برخی از ناشران و نویسندگان چندان همراهی نمی‌کنند. گرچه برخی از ناشران و نویسندگان نیز هستند که همکاری خوبی دارند و از ساخت این برنامه و معرفی آثارشان استقبال می‌کنند.

از سوی دیگر وضع نشر کتاب بر ساخت این گونه برنامه‌ها تاثیر می‌گذارد؛ چراکه ممکن است طی هفته‌هایی کتاب‌های خوبی به بازار کتاب عرضه نشود.

تاثیری کند ولی بلند‌مدت

سعید اسلام‌زاده یکی از مجری - کارشناسان این برنامه هم با بیان این‌که خواندن کتاب و معرفی کتاب از طریق رادیو یکی از مهم‌ترین ابزارهایی است که می‌تواند مخاطب عام و خاص را با خود همراه کند، می‌گوید: برنامه‌هایی همچون نقطه سر خط با محوریت معرفی کتاب برای جذب مخاطب خاص و نخبه با رویکرد علمی و فرهنگی و مخاطب عام با رویکرد سرگرمی، پر کردن اوقات فراغت و اطلاع یافتن از وقایع فرهنگی موثر و تاثیرگذار است.

او با اشاره به بخش‌های مختلف برنامه می‌افزاید: در بخشی از برنامه که به معرفی و نقد کتاب پرداخته می‌شود، شنوندگان آنچه را که می‌شنوند پس از گذراندن پیش‌تولید است، چراکه نقد کتاب ابتدا نیاز به خواندن کتاب دارد بنابراین ممکن است کتابی که مورد نقد قرار می‌گیرد کتابی نباشد که لزوما بتازگی منتشر شده باشد.

اسلام‌زاده در مورد میزان تاثیرگذاری این‌گونه برنامه‌ها با اشاره به این‌که در رسانه‌ها معیار و ابزار مشخصی برای اندازه‌گیری، تاثیرگذاری برنامه‌ها و تعداد مخاطبان وجود ندارد در مورد مشکلات نقد کتاب در نقطه سر خط می‌گوید: جریان نقد کتاب مانند دیگر حوزه‌های نقد در کشور، آنچنان صریح نیست و مشکلاتی که در دیگر حوزه‌های نقد وجود دارد در این حوزه نیز هست.

این کارشناس - مجری با بیان این‌که در این برنامه تاکید روی نقد آن‌گونه که در اذهان تداعی می‌شود، نیست و بیشتر تلاش داریم که یک کتاب را به صورت مفصل و تخصصی همراه با گفت‌وگو معرفی کنیم، خاطرنشان می‌کند: تاثیر این برنامه‌ها در ایجاد الفت بین مردم و کتاب، کند ولی بلندمدت خواهد بود.

اکرم احقاقی / قاب کوچک (ضمیمه شنبه روزنامه جام جم)