سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
آذربایجان همچنان که در شکل‌گیری هویت ایرانی نقش مهمی داشته در حفظ و تداوم حیات آن نیز تلاش بایسته و شایسته داشته و دارد. رسمی شدن مذهب شیعه دوازده امامی در ایران مهم‌ترین عامل انسجام ملی و همبستگی ملی در ایران بود که در مسجد جامع تبریز در سال 907 ق به وقوع پیوست و پس از این رویداد مهم تحولات مهم تاریخی به وقوع پیوست.
آذربایجان نقش مهم و موثری در ملی شدن صنعت نفت ایران ایفا کرد، نقشی که به رهبری علما و رجال مذهبی ملی و همراهی مردم آذربایجان حادثه‌ای مهم و تاریخی را رقم زد و در واقع ادامه‌ی نهضت ضد بیگانه‌ای بود که بعد از جنگ‌های روسیه علیه ایران و به ویژه از روزگار مشروطه شدت یافته و در سال 1325 به اوج خود رسیده بود.
فهرست مطالب کتاب به این قرار است:
بخش اول- مدخل پژوهشی
فصل اول- شروع نهضت ملی
فصل دوم- تشکیل دولت ملی
فصل سوم- از 30 تیر تا کودتای 28 مرداد
بخش دوم- اسناد
بخش سوم- پیوست‌ها
تصاویر و نمونه اسناد
نمایه‌ها
کتابنامه
مقدمه رئیس کتابخانه مجلس، دکتر محمد رجبی بر این کتاب به این قرار است:
آذربایجان در شکل‌گیری فرهنگ و هویت ایرانی با مشخصه‌های ویژه اسلامی و شیعی همراه با مردم سایر نواحی ایران، همواره نقش و جایگاه مهمی داشته و دارد. تاریخ ایران، همیشه گویای تلاش آذری‌ها برای حفاظت مرز و نگهبانی از اتحاد و همبستگی ملی بوده و هست. آذری‌ها همگام و هم‌قدم با مردم سایر نواحی ایران، در مقاطع مختلف تاریخی، با آموزه‌های دینی و مذهبی به دفاع از هویت ملی برخاسته‌اند که در تاریخ کشورمان می‌توان به نقش آفرینی دولت ملی صفویه در برابر تجاوزگری عثمانیان، در نهضت مشروطه، نهضت شیخ محمد خیابانی، قیام علیه رضاشاه، قیام علیه عوامل وابسته به استالین بعد از جنگ جهانی دوم، و سرانجام انقلاب اسلامی و دفاع مقدس اشاره کرد. از جمله نقش‌آفرینی‌های مهم آذری‌ها و دفاع از استقلال و منافع ملی، حضور فعال و تأثیرگذار ایشان در نهضت ملی کردن صنعت نفت است.
مردم آذربایجان با هدایت و پیشگامی علمای مبارزی چون آیت‌الله سید محمدعلی انگجی، آیت‌الله سید ابراهیم میلانی، آیت‌الله کاظم شبستری و دیگران برای قطع دست بیگانگان از منابع ملی اقدام کردند که در اثر حاضر، به انعکاس زوایای مغفول مانده از اقدامات و مبارزات آنان پرداخته شده است.
این تحقیق، شامل سه قسمت مدخل پژوهشی، اسناد (یصکد و پنج عنوان سند) و ضمائم است و تلاش دارد براساس خاطرات شاهدان عینی، گزارش‌های روزنامههای دوره نهضت ملی نفت، و اسناد و گزارش‌های نیروی انتظامی موجود در مراکز اسنادی کشور و برخی آرشیوهای خصوصی، روایتی از فعالیت‌ها، نقش آفرینی و حمایت مردم اذربایجان از این حرکت ملی و همگانی ارائه دهد. به عبارت دیگر، این مجموعه روایت مستندی از اتحاد، یکدلی و همبستگی مردم آذربایجان با آحاد مردم سرافراز ایران است. در این اسناد که بخش مهمی از آن برای نخستین‌بار انتشار می‌یابد، می‌توان پیوند و علاقه‌ی نزدیک رهبران نهضت، بویژه آیت الله کاشانی، با مردم آذربایجان را مشاهده کرد. براساس این مجموعه، می‌توان گفت هم مردم و هم نخبگان و نمایندگان آذربایجان در مجلس شورای ملی، از حامیان و مدافعان سرسخت منافع ملی ایران بوده‌اند.
از مولفان مجموعه، سرکار خانم ناهیده عابدینی و آقای رحیم نیکبخت که این تحقیق را برای نمایش روح همبستگی و همدلی ملی مردم عزیز آذربایجان به انجام رسانده‌اند و همچنین آقای مهندس سید مسعود پیمان، مدیر روزنامه مهد آزادی برای همراهی با کتابخانه مجلس شورای اسلامی در چاپ این کتاب، سپاسگزاریم و توفیقات روزافزون آنها را از خدای متال مسئلت داریم.
«نهضت ملی نفت در آذربایجان به روایت اسناد و خاطرات» تحقیق و تألیف ناهیده عابدینی و رحیم نیکبخت در سال 93 از سوی انتشارات کتابخانه مجلس با همکاری انتشارات مهد آزادی تبریز منتشر شده است.
