عصر جاهلیت ثانی

عرب جاهلیت اولی به تصریح قرآن انگشت در گوش خود می‌کند تا صدای قرآن را نشنود و عرب جاهلیت ثانی به بخشی از دین ایمان می‌آورد و به بخش‌های دیگر کفر می‌ورزد و از این طریق خود را به نشنیدن می‌زند تا تعبیر «کور و کر» قرآن در موردش مصداق آشکار داشته باشد. هر دو با تعصب می‌زیند و هر دو در راه تعصب خون می‌ریزند؛ یکی به بهانه اسلام آوردن و دیگری به بهانه اسلام نیاوردن. جاهلیت پیش از اسلام و جاهلیت کنونی به‌رغم ضدیت ظاهری‌شان با یکدیگر هر دو آبشخور سرمنشأ یکسان به نام جهل‌ هستند و در واقع دو روی یک سکه واحدند.

اتصاف دوران پیش از اسلام به وصف «جاهلیت» تعبیر قرآن کریم است. حضرت علی(ع) نیز در نهج‌البلاغه در نکوهش عرب جاهلی می‌فرمایند: «خداوند پیامبر(ص) را به رسالت مبعوث ساخت که جهانیان را بیم دهد و امین آیات وی باشد، در حالی که شما ملت عرب بدترین دین و آیین را داشتید و در بدترین سرزمین‌ها زندگی می‌کردید، در میان سنگ‌های خشن و مارهایی که فاقد شنوایی بودند. آب‌های آلوده می‌نوشیدید و غذاهای ناگوار می‌خوردید، خون یکدیگر را می‌ریختید و پیوند خویشاوندی را قطع می‌کردید، بتها در میان شما بر پا بود و گناهان سراسر وجود شما را فرا گرفته بود.» (خطبه 26)

جاهلیت اصطلاحی است که با پیدایش اسلام پدید آمده و بر حالت اعراب در روزگار پیش از اسلام اطلاق شده است تا میان عرب پیش از اسلام با عرب پس از رسالت تمایز ایجاد کند. برخی این واژه را از جهل به معنای نادانی یا پیروی نکردن از دانش یا ناآگاهی از خواندن و نوشتن مشتق دانسته‌اند و برخی دیگر آن را به معنای ناآگاهی از خدا و پیامبر او و قانون‌های دینی یا بت‌پرستی یا کرنش در برابر غیرخدا دانسته‌اند.

دیگرانی نیز گفته‌اند جهل به معنای سفاهت و خشم‌های بیجا و تکبر و افتخارات بی‌مورد است. همچنین معنای این واژه را سبکسری هم عنوان کرده‌اند که ضد بردباری است و نیز بزرگ‌نمایی و تند‌خویی و خشم و مواردی از این قبیل که در زندگی جاهلیان آشکار بوده است.^‌

مشاهده می‌کنیم که جز معنای دوم که اختصاص به دین‌آوری دارد همه دیگر معانی درخصوص گروه‌های افراطی امروزی همچون القاعده و داعش مصداق روشن دارند و حتی با نظر به حقیقت وجودی دین و لزوم تبعیت از کلیت منسجم و یکپارچه شریعت اسلامی می‌توان گفت معنای دوم نیز از مصادیق مورد اشاره دور نیست و می‌توان گفت افراطی‌گری دینی در واقع زاییده ناآگاهی از حقیقت وجودی خدا، پیامبر و همچنین جهل نسبت به روح حاکم بر قوانین تشریعی دین است و نیز می‌توان گفت رفتارهای سبعانه این گروهک‌ها ریشه در نفس‌پرستی و تعصبات قومی و نژادی دارد و مصداق بارز شرک و کرنش در برابر غیرخداست.

واژه جاهلیت در قرآن به دوران قبل از بعثت اطلاق شده است. درباره گروهی از افراد سست ایمان و ترسو که در میان اصحاب پیامبر(ص) حضور داشتند و در جنگ بدر شرکت کرده بودند، چنین آمده است: «درباره خدا، گمان‌های ناروا همچون گمان‌های دوران جاهلیت می‌بردند.» (آل عمران، 154) در مورد مردمی که مدعی ایمان هستند، اما باز به حکم الهی تن نمی‌دهند، آمده است: «آیا آنها حکم جاهلیت را می‌خواهند؟ و چه کسی بهتر از خدا، برای قومی که اهل یقین هستند، حکم می‌کند؟» (مائده، 50) و در توصیف کفار مکه در جریان صلح حدیبیه نیز خداوند می‌فرماید: «(به خاطر بیاورید) هنگامی‌که کافران در دل‌های خود خشم و نخوت جاهلیت داشتند...» (فتح، 26)

آیات مذکور، نشان می‌دهد تعبیرات قرآن درباره جاهلیت شامل ناآگاهی از قوانین دینی، اعمال سفیهانه و به دور از عقل و همچنین افکار نادرست و خشم‌ها و تکبرها و افتخارات نابجاست. علاوه بر این موارد بعید نمی‌نماید که عنوان جاهلیت، به کم‌دانشی و اندیشه‌های جاهلانه آن مردم نیز نظر داشته باشد.

حال بار دیگر می‌توان به مصداق‌یابی برای این صفات در مصادیق جاهلیت امروزی یعنی گروه‌های تروریستی مسلمان‌نما پرداخت و به وضوح مشاهده کردکه چه شباهت فراوانی است میان جاهلان بی‌دین و جاهلان دین‌مدار و نیز می‌توان دریافت که توصیه اکید قرآن کریم به تفکر و تعقل از چه روست و چرا صفاتی که خداوند در قرآن برای جاهلان برمی‌شمارد همه بر مدار ناآگاهی و سفاهت، تعصب و خشم و کبر و فخر بی‌اساس می‌شود.

تصویری که افراطی‌گری دینی از اسلام در اذهان مردمان جهان می‌سازد تصویری است که نه‌تنها انطباقی با سیره عملی پیشوایان این دین ندارد، بلکه درست نقطه مقابل هرآن چیزی است که هم پیامبر اسلام و هم دیگر پیامبران الهی برای آن برانگیخته شده و به آن دعوت کرده‌اند. تروریست‌های تکفیری نسخه علی‌البدل اعراب جاهلی پیش از اسلام هستند.

جهاد نکاحشان یادآور اشعار شهوت‌پرستانه جاهلی است، زن‌ستیزی‌هایشان خاطره تلخ زنده به گور شدن دخترکان عصر جاهلیت را در خاطر زنده می‌کند و شکنجه‌ها و سر بریدن‌هایشان تداعی‌گر رفتارهای وحشیانه‌ای است که کفار قریش در قبال ایمان بلال، یاسر و سمیه در پیش گرفتند.

تکفیری‌های امروز همان بت‌پرستان مؤمن به آیین آبا و اجدادی‌ دیروزند که نگرش‌های مخالف با اعتقاد بسته و باور باطلشان را برنمی‌تابند و هر آن ‌کس را که غیرخودی و بیگانه‌ می‌دانند کافر می‌خوانند و مجرم می‌شمارند و محکوم به اشد مجازات می‌نمایند و این جاهلیت ثانی به‌مراتب از جاهلیت نخست، اسف‌بارتر و ویرانگرتر است.

محمد کامیار / جام‌جم