هراس متحدان واشنگتن از یادگار جنگ سرد

براساس اطلاعات موجود، اس - 300، یک سامانه موشکی سطح‌به‌هوای دوربرد و خودکششی با قابلیت استفاده در تمامی ارتفاع‌هاست که اواخر دهه ۱۹۷۰ توسط شرکت همکاری‌های صنعتی آلماز برای نیروی دفاع هوایی شوروی ساخته شد. مدل‌های مختلف این موشک در نامگذاری ناتو با اسامی سام ۱۰، سام ۱۲ و سام ۲۰ شناخته می‌شوند. اولین مدل این موشک با نام اس - ۳۰۰ پی برای نخستین بار سال ۱۹۷۹ در شوروی عملیاتی شد، هرچند تکامل آن از سال ۱۹۶۹ به منظور ساخت موشک سطح به هوا با برد ۷۵ کیلومتر که هم در نیروی زمینی و هم در نیروی دریایی استفاده شود، آغاز شده بود. این موشک ابتدا برای رهگیری هواپیماها و موشک‌های کروز ساخته شده و بعدها توانایی رهگیری موشک‌های بالیستیک نیز به آن افزوده شد. از جدیدترین مدل‌های این سامانه می‌توان به سامانه اس - ۳۰۰ پی‌ام‌یو اشاره کرد که یکی از پیشرفته‌ترین موشک‌های زمین به هواست و توانایی آن را دارد تا اهدافی واقع در ارتفاع‌ حداکثر ۲۷ کیلومتری را منهدم کند. این سامانه توانایی پیگیری همزمان ۱۰۰ هدف و درگیری همزمان با ۱۲ هدف را دارد. زمان آماده‌سازی آن حدود ۵ دقیقه و موشک‌های آن از نوع انبارشونده ‌است که مانند مهمات معمولی نیاز به هیچ‌گونه نگهداری در مدت عمر مفید خود ندارند.

اس - ۳۰۰ شباهت زیادی به سامانه پدافندی آمریکایی ام‌آی‌ام ـ ۱۰۴ پاتریوت دارد. مدل‌های پیشرفته‌تر اس - ۳۰۰ توانایی اجرای تاکتیک تهاجمی را دارند که بقاپذیری آنها را در شرایط جنگی افزایش می‌دهد و در شرایط ویژه می‌توانند به عنوان یک سلاح کارآمد و فراتر از دفاعی عمل کنند؛ برای مثال موشک‌های اس ـ ۳۰۰ چینی مستقر در تنگه تایوان توانایی حمله به فضای هوایی تایوان را دارند و تهدیدی برای تمامی هواپیماهای آمریکایی به شمار می‌روند که ممکن است در درگیری احتمالی به کمک این کشور بیایند؛ بجز هواپیماهای فوق‌العاده رادارگریز بی‌ـ۲ و جنگنده اف ـ ۲۲ راپتور.

به همین دلیل پیش‌بینی می‌شود ماموریت حمله وسیع به سیستم‌های اس ـ ۳۰۰ به جنگنده‌های اف ـ ۲۲ واگذار شود. اس ـ ۴۰۰ فاتح با نام ناتو سام ـ ۲۰ سیستم موشکی تکامل‌یافته اس ـ ۳۰۰ است که در سال ۱۹۹۹ معرفی و از سال ۲۰۰۶ وارد فعالیت در ارتش روسیه شده‌است.موشک سطح به هوای اس - ۳۰۰ در سال ۱۹۷۹ برای دفاع از ساختمان‌های حساس و مهم شوروی ساخته شد. این سامانه پدافندی با تکمیل و توسعه بیشتر برای دفاع در برابر موشک‌های بالستیک به‌کار می‌رود. تا کنون چند نوع سامانه پدافندی اس ـ ۳۰۰ با موشک‌های متفاوت و سیستم‌های راداری بهینه شده، افزایش ویژگی مقابله با اخلال الکترونیک، افزایش دقت برخورد باهدف بخصوص برای اهدافی که در ارتفاع کم پرواز می‌کنند و موشک‌های بالستیک طراحی شده است.

اس - ۳۰۰ پی، یکی از اولین موشک‌های این سری است که به سفارش وزارت دفاع روسیه تولید شد. این موشک می‌تواند کلاهکی را به اندازه ۱۳۳ کیلوگرم با بیشینه برد ۴۷ کیلومتر حمل کند. کمترین برد آن پنج کیلومتر است و می‌تواند در ارتفاع ۳۰ متری پرواز کند. سرعتش به سه کیلومتر در ثانیه می‌رسد و در ۲۸ ثانیه می‌تواند از خود عکس‌العمل نشان دهد. زمان آماده پرتاب شدنش کمتر از پنج دقیقه‌است.

اس - ۳۰۰ اف، امکان نصب روی کشتی‌ها را دارد و در سال ۱۹۸۴ ساخته شد. این مدل در اصل موشک متناسب با نیازهای نیروی دریایی روسیه بود که از سیستم پرتاب V55RM5 استفاده می‌کند. سرعت آن ۴۶۸۰ کیلومتر در ساعت است و می‌تواند کلاهکی به اندازه کلاهک مدل اس - ۳۰۰ پی ولی با بردی دو برابر (حدود ۹۰ کیلومتر) را با خود حمل کند. بیشینه سرعت آن ۶۱۲۰ کیلومتر در ساعت و طول خود موشک با کلاهک 25.7 متر است. کمترین برد آن هفت کیلومتر و سقف پروازش ۲۵ کیلومتر است و با سوخت جامد نیروی پیشرانش را تأمین می‌کند. یک سیستم راداری معروف به ریف روی آن نصب کردند که می‌تواند در یک زمان شش هدف را شناسایی کند و به آنها هجوم برد.

اس - ۳۰۰ اف‌ام، در سال ۱۹۹۰ ساخته شد که باز هم مدلی برای نیروی دریایی بود. بسیار مدرن و پیشرفته بود. بیشینه سرعت آن به ۱۰ هزار کیلومتر در ساعت می‌رسد، وزن آن ۱۴۸۰ کیلوگرم است و این تفاوت بیش از هزار کیلوگرمی را می‌توان در وضعیت نیروهای پیشران این موشک دانست. برد آن ۹۰ کیلومتر است و می‌تواند ۱۵۰ کیلوگرم کلاهک را با خود حمل کند. بیشینه سرعتی معادل ۷۵۶۰ کیلومتر در ساعت دارد که در ارتفاع ۲۵ هزارمتری پرواز می‌کند.

اس - ۳۰۰ وی که با نام ناتو سام ـ ۱۲ گلادیاتور یا جیانت شناخته می‌شود، برخلاف مدل‌های دیگر در کارخانه آنتی تولید می‌شود. این مدل روی یک خودروی شنی‌دار نصب می‌شود که مشابه شاسی نفربر ام‌تی‌ال‌بی است. به همین دلیل قابلیت تحرک این سیستم در خارج از جاده بسیار بیشتر از انواع دیگر است. این سیستم برای نیروی زمینی ساخته شده تا به عنوان دفاع هوایی خط اول جایگزین سام ـ ۴ شود. در این سیستم تأکید بیشتری روی دفاع ضدبالستیک شده و یک رادار مخصوص برای درگیری با موشک‌های بالستیک برای این سیستم تهیه شده است.

اس - ۳۰۰ پی‌ام‌یو از لحاظ ظاهری بسیار شبیه مدل FM است حتی وزنش با آن یکی است. در ارتفاع ۲۷ هزار متری پرواز می‌کند و سوختش از مواد جامد تشکیل می‌شود. کمترین بردش پنج کیلومتر و بیشترین برد آن ۹۰ کیلومتر است. مدل بعد در سال ۱۹۹۷ ساخته شد که در واقع یک نمونه‌برداری از مدل MU بود. این موشک MU-2 نام داشت که از لحاظ اندازه و ابعاد دقیقاً مانند مدل قبلی بود ولی بردش به میزان ۱۰۵ کیلومتر افزایش یافته بود یعنی برد کلی آن به ۱۹۵ کیلومتر رسید. توانایی حمل آن نیز بیشتر شده‌است و می‌تواند ۱۸۰ کیلوگرم کلاهک را با خود حمل کند. سری ساخت این موشک‌ها تا سال اخیر ادامه یافت.

اس - ۳۰۰ وی‌ام هم نوع ارتقایافته اس ـ ۳۰۰ وی است. در این مدل که نام ناتو سام ـ ۲۳ گلادیاتور هم شناخته می‌شود، از یک خودروی فرماندهی جدید و رادارهای جدید استفاده شده‌است. برد مفید موشک‌های این مدل به ۲۰۰ کیلومتر افزایش یافته‌است. مدل صادراتی این سیستم آنتی ـ ۲۵۰۰ نام دارد که به ونزوئلا و مصر صادر شده ‌است.

شکارچی روسی و نگرانی‌های بحث‌برانگیز

کشورهای مختلفی سابقه استفاده از اس -300 را دارند. براساس برخی آمارهای منتشر شده، الجزایر، ارمنستان، جمهوری آذربایجان، بلاروس، بلغارستان، چین، یونان، قزاقستان، اسلواکی، روسیه، اوکراین، ونزوئلا، ویتنام و مصر از جمله کشورهای مشتری اس -300 هستند . پیش از اینها، کشورهای مشهور بلوک شرق یعنی چکسلواکی، آلمان شرقی، کرواسی و شوروی نیز از این سامانه استفاده کرده‌اند. لیبی، تایلند، ترکیه، عراق و پاکستان هم از مشتری‌های آینده اس - 300 به‌شمار می‌روند.

در سال ۲۰۰۷ قراردادی به ارزش ۸۰۰ میلیون دلار برای فروش ۵ سیستم اس ـ ۳۰۰ از سوی روسیه به ایران به امضا رسیده بود که بدون تحویل هیچ‌گونه موشکی از سوی روس‌ها فسخ شد. دیمیتری مدودوف رئیس‌جمهور روسیه در سال ۲۰۱۰ به بهانه اجرای قطعنامه ۱۹۲۹ شورای امنیت دستوری را صادر کرد که به موجب آن فروش هرگونه موشک و جنگ‌افزارهای دیگری چون تانک‌های جنگی، خودروهای زرهی، ادوات توپخانه‌ای کالیبر بالا، کشتی‌ها و هواپیما و هلیکوپترهای نظامی به ایران ممنوع شده‌بود. در برابر این دستور، کشورمان یک درخواست غرامت ۴ میلیارد دلاری را به دیوان بین‌المللی داوری فرستاد. وزیر دفاع وقت ایران در سال ۹۱ اعلام کرد کشورمان طرح تولید موشک مشابهی به نام باور ۳۷۳ را در دست دارد. سامانه‌ای که اس - 300 ایرانی نامیده می‌شود.

روس‌ها در تلاش برای صرفنظر کردن ایران از درخواست غرامت، سیستم تور ام ـ ۱ را به جای آن پیشنهاد کردند که گفته شد ایران آن را رد کرده‌ است. آنتی ۲۵۰۰ نیز پیشنهاد دیگری بود که گفته شد برای نیازهای ایران مناسب‌تر است. اس ـ ۳۰۰ پی‌ام‌یو مطابق نیاز نیروهای دفاع موشکی توسعه یافته اما آنتی ـ ۲۵۰۰ برای نیروی زمینی ساخته شده‌ و برای نیروی زمینی بزرگ ایران سودمند است. محمدجواد ظریف وزیر خارجه کشورمان در سفری که به مسکو داشت، گفته بود تهران تمایلی ندارد به جای سامانه اس - ۳۰۰ از روسیه سامانه آنتی ـ ۲۵۰۰ دریافت کند، اما در دی‌ماه ۱۳۹۳ اعلام شد هیاتی از سوی ایران برای بررسی دریافت یک سیستم جایگزین برای اس ـ ۳۰۰ به روسیه خواهد رفت. با این وجود تهران هیچ‌گاه رسما جایگزینی برای اس - 300 قبول نکرد تا در نهایت روس‌ها در یک عقب‌نشینی نسبت به مواضع قبلی خود، ۱۴ مارس ۲۰۱۵ مطابق با ۲۴ فروردین‌ ۹۴ محدودیت تحویل اس - 300 به ایران را لغو کردند.

ولادیمیر پوتین دستور لغو ممنوعیت تحویل سامانه اس – 300 به ایران را درحالی صادر کرد که هنوز روسیه اعلام نکرده چه زمانی این سیستم موشکی را به ایران تحویل خواهد داد، اما به گزارش تلویزیون دولتی روسیه، کرملین برای تحویل بی‌درنگ این سامانه موشکی اعلام آمادگی کرده است. کاخ سفید نیز اعلام کرد جان کری وزیر امورخارجه آمریکا در مکالمه تلفنی با لاوروف همتای روسی‌اش مراتب مخالفت واشنگتن را با این تصمیم مسکو اعلام کرده است. از رژیم صهیونیستی و برخی کشورهای عرب منطقه به عنوان مخالفان تحویل اس - 300 به ایران نام برده می‌شود، هرچند ماهیت دفاعی این سامانه، انگیزه این مخالفت‌ها را تأمل‌برانگیز کرده است.