تب بالای دکتر شدن در کشورهای همسایه

اینها روایت دانشجویانی است که احساس می‌کنند جامعه از آنها مدرک دکتری می‌خواهد و به درست یا غلط فکر می‌کنند که با داشتن مدرک دکتری در جایگاه شغلی بالاتری قرار می‌گیرند.

اما آنها به‌جای این‌که به دانشگاه‌های مطرح در کشورهای توسعه یافته بروند و تحصیل در مقطع دکتری را در آنجا پی بگیرند، ترجیح می‌دهند که در همین کشورهای همسایه، بی‌سر و صدا دکتری بگیرند و بعد هم با مدرک دکتری به کشور بازگردند.

دکتر ابوالحسن ریاضی، معاون سازمان امور دانشجویان وزارت علوم در گفت‌وگو با جام‌جم معتقد است این اتفاق به این دلیل می‌افتد که اغلب دانشجویان متقاضی دکتری در کشورهای همسایه نمی‌توانند از دانشگاه‌های مطرح در جهان پذیرش بگیرند.

به گفته این مقام مسئول، این افراد فارغ‌التحصیلان مقطع کارشناسی ارشد هستند که اغلب آنها به دلیل رقابت علمی شدیدی که وجود دارد نتوانسته‌اند در کنکور دکترای داخل قبول شوند و در عین حال نتوانسته‌اند از دانشگاه‌های مطرح جهان نیز پذیرش بگیرند.

ریاضی تاکید می‌کند که چون در کشورهای همسایه، رقابت برای پذیرش دوره دکتری کمتر است و صندلی‌های خالی مقطع دکتری بیشتر از تعداد متقاضیان است، بنابراین دانشگاه‌های کشورهای همسایه برای جذب دانشجوی دکتری و درآمدزایی بیشتر، محدودیتی ندارد.

اما در بسیاری از دانشگاه‌های مطرح جهان، به گفته او فقط توان مالی برای پرداخت شهریه دوره دکتری ملاک نیست، بلکه داشتن مقالات علمی متعدد و تالیف کتاب و سوابق علمی درخشان، از جمله شرط‌های اصلی پذیرش در دوره دکتری است که این پیش شرط‌های لازم در اغلب دانشگاه‌ های کشور همسایه رعایت نمی‌شود.

کیفیت پایین دانشگاه‌های همسایه

برای برخی رشته‌ها مثل فیزیوتراپی، اصلا مقطع دکتری وجود ندارد که دانشجو بخواهد ادامه تحصیل بدهد و به همین علت هم بسیاری از فارغ‌التحصیلان این رشته در ایران ترجیح می‌دهند که برای گرفتن مدرک دکتری و پرداخت شهریه پایین‌تر، عازم کشورهای همسایه شوند.

چندی قبل نیز دکتر محمد اکبری، عضو هیات مدیره انجمن فیزیوتراپی ایران به مهر گفت که متاسفانه وقتی خودمان به سرمایه‌هایی که داریم بها نمی‌دهیم، در نتیجه شاهد خروج پول‌های کشور هستیم زیرا هزینه دکترای حرفه‌ای فیزیوتراپی در پاکستان بین 10 تا ۲۰ هزار دلار (حدود 35 تا 70 میلیون تومان) است که خود شخص پرداخت می‌کند.

در اغلب موارد نیز کیفیت تحصیل و آموزش در دانشگاه‌های کشورهای همسایه بمراتب پایین‌تر از بسیاری از دانشگاه‌های داخل است، اما صرفا به دلیل این‌که متقاضی می‌خواهد مدرک دکتری بگیرد، حاضر است که در دانشگاه‌های بی کیفیت کشورهای همسایه هم درس بخواند.

معاون سازمان امور دانشجویان وزارت علوم می‌گوید که سطح علمی اغلب این دانشجویان نیز همسطح همان دانشگاه‌های همسایه است و خیلی از این دانشگاه‌ها، دانشجوی دکتری را به دید شهریه می‌بینند.

شانس انتقال به داخل وجود ندارد

از آنجا که خیلی از دانشجویان متقاضی دوره دکتری در کشورهای همسایه، از مسیر وزارت علوم نمی‌گذرند و خودشان برای پذیرش دانشگاهی اقدام می‌کنند، به همین علت آمار دقیقی از تعداد این دانشجویان وجود ندارد.

برخی از این دانشجویان نیز به امید انتقال به داخل در دانشگاه‌های کشورهای همسایه پذیرش می‌گیرند. در واقع، از آنجا که آنها نمی‌توانند در کنکور دکترای داخل قبول شوند، تصمیم می‌گیرند که با پذیرش در دانشگاه‌های همجوار، به‌ نوعی کنکور دکترای داخل را دور بزنند و پس از پذیرش گرفتن، تقاضای انتقال به داخل را مطرح کنند اما معاون سازمان امور دانشجویان وزارت علوم با صراحت می‌گوید که طی یک سال اخیر حتی به یک درخواست هم جواب مثبت نداده‌ایم و همه دانشجویانی که در کشورهای همسایه درس خوانده‌اند و حالا برای ادامه تحصیل متقاضی انتقال به داخل هستند، تقاضای آنها مورد موافقت وزارت علوم قرار نگرفته است.

دلیل این مخالفت هم این است که به گفته ریاضی، اغلب دانشگاه‌های کشورهای همسایه در سطح علمی بسیار پایینی قرار دارند و به همین علت، پیدا کردن دانشگاهی همسطح و همتراز این دانشگاه‌ها در داخل امکانپذیر نیست.

به گفته او، اگر مثلا دانشجوی ایرانی در یک دانشگاه اروپایی سطح B دوره دکتری را بگذراند، آن وقت در صورت تقاضای این دانشجو شاید بشود با رعایت برخی شروط، برای او یک دانشگاه داخلی سطح B پیدا کنیم، اما وقتی دانشجوی ایرانی در دانشگاهی بی‌کیفیت در کشورهای همسایه، درس دکتری می‌خواند، آن وقت دیگر نمی‌شود برای تقاضای انتقال او کاری کرد.

از شهریه‌های بالا تا جبر تحصیلی

براساس آمار منتشر شده از سوی دفتر شورای گسترش آموزش عالی وزارت علوم، سقف شهریه دکترای کل دوره تعیین شده در سال گذشته ۵۴ میلیون تومان برای رشته‌های تحصیلی گروه علوم انسانی و ۶۶ میلیون تومان برای دیگر گروه‌های آموزشی بوده است البته به دانشگاه‌ها این مجوز داده شده است که برای سال ۱۳۹۴، حداکثر تا سقف ۱۵ درصد افزایش شهریه داشته باشند.

اگر این 15 درصد را هم حساب کنیم، شهریه دوره دکتری در ایران نباید بالاتر از 80 میلیون تومان باشد.

براساس آمارهای وزارت علوم، شهریه دکترای نوبت دوم (شبانه) گروه علوم انسانی دانشگاه ﺳیﺴﺘﺎن و ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن، پردیس خودگردان گروه علوم انسانی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان و گروه علوم انسانی دانشگاه غیرانتفاعی ﺷﻤﺎل در آﻣﻞ با شهریه کل دوره ۵۰ میلیون تومانی ارزان‌ترین شهریه دکتری در بین دانشگاه‌ها هستند.

همچنین شهریه دکترای گروه‌های ﻓﻨی ﻣﻬﻨﺪﺳی، کﺸﺎورزی و داﻣﭙﺰشکی پردیس خودگردان دانشگاه شیراز با ۸۰ میلیون و ۶۴۰ هزار تومان گران‌ترین میزان شهریه دوره دکتری در دانشگاه‌های داخل به حساب می‌آید اما به طور مثال، متوسط شهریه دکتری در کشور هندوستان، هر ترم 5000 دلار تا 8000‌دلار است.

با این حساب اگر دوره دکتری را چهار ساله و با همان ترمی 5000 دلار هم فرض کنیم، در نتیجه دانشجو باید 40 هزار دلار معادل حدود 140 میلیون تومان برای شهریه دوره دکتری پرداخت کند.

همچنین باید در نظر داشت که هزینه‌های زندگی نیز در بسیاری از کشورهای همسایه بالاتر از ایران است.

با وجود آن‌که شهریه اغلب دانشگاه‌های همسایه در دوره دکتری بیشتر از دانشگاه‌های داخل است، اما یکی از دانشجویان دکتری که در رشته مردم‌شناسی در تاجیکستان درس می‌خواند به جام‌جم می‌گوید: فارغ‌التحصیلان مردم‌شناسی در ایران نمی‌توانند در مقطع دکتری تحصیل کنند، زیرا اصلا امکان ادامه تحصیل در این مقطع برای این دانشجویان وجود ندارد.

به گفته او، آنها اگر بخواهند ادامه تحصیل بدهند، راهی بجز تحصیل در خارج از کشور ندارند که با توجه به شهریه پایین‌تر دانشگاه‌های همسایه نسبت به دانشگاه‌های اروپایی و آمریکایی و همچنین تشابه فرهنگی که بین دانشجویان ایرانی و دانشجویان کشورهای همسایه وجود دارد، بسیاری از متقاضیان دکتری که امکان ادامه تحصیل در ایران را ندارند به سمت دانشگاه‌های کشورهای همسایه کشیده می‌شوند.

امین جلالوند - ‌‌گروه جامعه