کمر پل آق قلا می شکند + عکس

قلعۀ مبارک آباد (نزدیکی آق قلعه امروزی) در حدود سال ۹۴۶ ه.ق به دستور شاه طهماسب صفوی ساخته شد، این قلعه پس از شاه طهماسب رو به ویرانی نهاد ولی به دستور شاه طهماسب دوم تعمیر و بعد ها به اسپی دژ، آق قلعه و آق قلا تغییر نام پیدا کرد.

به گفته کارشناسان، در زمان قاجاریه عمارتی سه طبقه با مصالح آجر و خشت در جنوب پل آق قلا قرار داشت که متعلق به جهانسوز میرزا، برادر آقا محمد خان قاجار (موسس سلسله قاجاریه) بود که بعدها تخریب شد و امروزه اثری از آن باقی نمانده است.

پل آجری آق قلا متعلق به دوره صفویه است

برای آشنایی بیشتر با این اثر به سراغ حبیب رضایی، کارشناس ارشد باستان شناسی رفتیم. رضایی با بیان این نکته که آق قلا امروزی توسط گرگانرود به دو قسمت شمالی- جنوبی تقسیم شده، گفت: پل آجری آق قلا در دوره صفویه ساخته شده است.

حبیب رضایی با اشاره به این مطلب که این پل دارای ۷۸ متر طول، چهار و نیم متر عرض است، افزود: ارتفاع بلندترین قسمت پل از کف رودخانه (قسمت میانی پل) ۱۲ و نیم متر است.

این کارشناس میراث فرهنگی گلستان با بیان این نکته که پل آق قلا دارای چهار چشمه بود، افزود: در کاوش های باستان شناسی که سال ۹۲ توسط دکتر نوکنده صورت گرفت، چشمه دیگری در ضلع جنوبی پل، از زیر خاک کشف شد؛ اکنون این پل دارای پنج چشمه است که نشان می دهد اصل تقارن در این پل رعایت شده است.

به گفته این کارشناس ارشد باستان شناسی، برای شکافتن و کم کردن فشار جریان آب رودخانۀ گرگانرود، موج شکن های تیز مثلثی شکل در قسمت شرقی پل ایجاد شده تا بتواند موج آب را شکسته و سپس به درون چشمه طاق ها هدایت کند و فشار کمتری به پایه های پل وارد شود.

وی افزود: پشت بندهای آجری قطور و نیم دایره بخش غربی، پشت ستون های این پل که با آجرکاری به صورت گره چینی مشبک خود نمایی می کند، از تزئینات منحصر به فرد پل اق قلا در ایران است.

رضایی اظهار کرد: فرم این تزئینات صورت گرفته نیز تا حد زیادی یادآور تزئینات صندوق های چوبی و ضریح بقاع متبرکه دوران صفوی می باشد که می توان دلیلی بر صفوی بودن این اثر دانست.

وی با بیان این نکته که عده ای از کارشناسان قدمت این پل را با توجه به تزئینات آجری آن، به دوره سلجوقیان نسبت می دهند، افزود: با توجه به کاوش های باستان شناسی انتساب این پل به دوران صفویه محتمل تر به نظر می رسد.

با وجود بسیاری از آثار تاریخی در معرض خطر، کاوش پل اشتباه بود

اما آن چه طی چند سال گذشته بیشتر مورد انتقاد کارشناسان قرار گرفته است، نحوه کاوش و مرمت آن ین پل است که چندین سال به طول انجامیده و نه تنها باعث بهبود وضعیت پل نشده بلکه به دلایل مختلف وجود و جان پل را با خطر نابودی رو به رو کرده است. یک ﮐﺎرﺷﻨﺎس ارشد ﻣﻌﻤﺎری ضمن انتقاد از روند کار بر روی پل تاریخی آق قلا، گفت: مرمت پل آق قلا در شرایط ایده آل ممکن بود کار خوبی باشد اما اکنون با وجود بسیاری از آثار تاریخی در معرض خطر، کار درست نبوده است.

محمدرضا کنعانی با بیان این نکته که وقتی یک بودجه ای برای کار باستان شناسی یا مرمتی می آید باید اولیت بندی شود، افزود: ابتدا باید به این نکته توجه شود که کدام اثر تاریخی در معرض خطر است که اگر مرمت اضطراری آن انجام نشود، از بین می رود.

این پژوهشگر و کارشناس معماری گفت: پل تاریخی که در کمال سلامت کارش را انجام می داد را با توجه به مشکلات بودجه ای و آسیب هایی که سایر آثار تاریخی را تهدید می کند، نبایددست زده می شد.

کنعانی با بیان این نکته که پل تاریخی آق قلا هویت شهر به شمار می رود، افزود: مدت یکسال است که بنا از دو طرف آزاد شده و به اطراف متصل نیست، با این کار این اثر تاریخی در معرض سیلاب های فصلی قرار گرفته و هیچ استحکامی نخواهد داشت.

وی با بیان این مطلب که پل تاریخی آق قلا جز نادر آثار تاریخی در استان بود که با وجود قدمت بالای آن مردم به راحتی می توانستند از آن بهره ببرند، گفت: مرمت این پل در کنار نارضایتی عمومی، چهره شهر را هم خراب کرده است.

این کارشناس معماری با بیان این نکته که به جای صرف هزینه و وقت برای پل تاریخی آق قلا بهتر بود بر روی تپه های تاریخی استان کاوش انجام می شد، افزود: کار خوبی بر تپه تورنگ تپه و دیوار تاریخی گرگان انجام شد که جای قدردانی دارد.

هر نوع اقدامی که بخواهد کاوش این اثر تاریخی را تکمیل کند، خطاست

این پژوهشگر و کارشناس معماری تاکید کرد: بهترین کار برای پل تاریخی آق قلا در حال حاضر این است که اثر را به حالت اول بازگردانند؛ هر نوع اقدامی که بخواهد کاوش این اثر تاریخی را تکمیل کند، خطاست.

پل آق قلا قبل از کاوش تیم باستان شناسی میراث فرهنگی استان به عنوان یکی از آثار تاریخی دارای استحکام، براحتی مورد استفاده شهروندان آق قلا قرار داشت از این رو کارشناسان و متخصصین حوزه میراث فرهنگی به دلیل کمبود منابع اعتباری کشور دستکاری آن دسته از آثار تاریخی که مشکلی در استفاده ندارد را هزینه تراشی و کم لطفی به سایر بناهای تاریخی استان که در حال تخریب است می دانند.

معاون میراث فرهنگی اداره میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری گلستان از مطالعات طرح مرمت باستان شناسی پل آق قلا خبر داد و گفت: در جلسه شورای فنی با طرح مرمتی پل آق قبلا موافقت شده و به دفتر شورای فنی تهران رفت تا برای یکبار دیگر طرح کنترل شده و برای اجرا ابلاغ شود.

دو میلیارد تومان برای ساماندهی حریم مصوب پل آق قلا اعتبار نیاز است

حمید عمرانی رکاوندی پیش بینی اعتبار برای ساماندهی حریم مصوب پل آق قلا را حدود دو میلیارد تومان دانست و افزود: برای احیا و مرمت خود پل شاید با ۵۰۰ میلیون تومان هم بتوان کار را پیش برد.

وی در پاسخ به انتقاد کارشناسان برای مرمت پل اق قلا و غیر ضروری بودن مرمت این پل، گفت: تشخیص این موضوع که پل کاوش بشود یا خیر با شورای فنی است.

عمرانی با اعلام این مطلب که وظیفه میراث فرهنگی مستند سازی، مستندنگاری، تعیین حریم، حفاظت، مرمت و احیا است، افزود: مرمت پل اق قلا هم بر اساس مصوبه کارشناسی شورای فنی بوده است.

به گفته معاون میراث فرهنگی اداره میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری گلستان، بر اساس انجام یک سری کارهای کارشناسی در پل آق قلا به این نتیجه رسیدیم که باید کاوش انجام شود و خوشبختانه اطلاعات خوبی از این کاوش به دست ما رسید.

وی در پاسخ به این انتقاد کارشناسان که از سال گذشته پل آق قلا به حال خود رها شده، گفت: با اعتباری که در سال ۹۲ برای این گرفتیم کار مطالعاتی پل اق قلا تمام شد و برای سال ۹۳ اعتباری برای اجرا گرفتیم که در صورت ابلاغ کار را اجرا خواهیم کرد.

عمرانی نصب داربست را از جمله اقدامات میراث فرهنگی گلستان برای ارائه خدمات به شهروندان دانست و افزود: انجام کار تنها به معنای خشت روی خشت گذاشتن نیست؛ میراث فرهنگی سالانه ۵۰ میلیون تومان بابت اجرا این داربست پرداخت می کند.

با توجه به تعدد آثار تاریخی استان و اینکه بخشی از آنها در معرض تخریب قرار دارند اولیت بندی مرمت آثار تاریخی از جمله اقداماتی است که باید میراث فرهنگی آن را مد نظر قرار گیرد. ساماندهی حریم میل رادکان، اتخاذ ساسیت هایی برای جلوگیری از تخریب بیشتر بافت تاریخی گرگان، توجه به خانه های تاریخی گمیشان، خالد نبی و سایر آثار و بناهای تاریخی استان که به نوعی در معرض آسیب های طبیعی و انسانی قرار دارند نیز نیاز است در اولیت های میراث فرهنگی استان قرار بگیرند.

از آنجا پل تاریخی آق قلا به حال خود رها شده است و به گفته کارشناسان در خطر نابودی است، میراث فرهنگی باید تدابیر لازم را در نظر گرفته و با اختصاص بودجه، تکمیل این پل را در دستور کار خود قرار دهد.

در شرایطی که بسیاری از آثار تاریخی ما به دلیل بی توجهی و عدم اختصاص بودحه در حال نابودی اند، رها کردن این اثر تاریخی و نادر کشور به حال خود آن هم توسط اداره کل میراث فرهنگی که متولی حفظ میراث است، جبران پذیر نخواهد بود.(مهر)