کتابدار در نوک پیکان ترویج مطالعه است

او مدتی است در نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور به عنوان معاون امور کتابخوانی و توسعه کتابخانه‌ای مشغول کار است. اوایل این هفته او در نشستی در نمایشگاه کتاب شرکت کرد تا در کنار ناشران کودک و نوجوان به توضیح اقدامات نهاد کتابخانه‌های عمومی بپردازد. همین بهانه‌ای شد تا با او درباره نقش نهاد کتابخانه‌های عمومی در زمینه ترویج کتاب و کتابخوانی به گفت‌وگو بنشینیم.

با توجه به این‌که نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور یکی از دستگاه‌های مؤثر در ترویج کتابخوانی به‌شمار می‌آید، فعالیت این نهاد در نمایشگاه بین‌المللی کتاب به چه صورت است؟

نهاد کتابخانه‌های عمومی به عنوان بزرگ‌ترین نهاد کتابخانه‌ای کشور 3200 کتابخانه سراسر کشور را تحت پوشش دارد. یکی از وظایف اولیه این نهاد، تأمین منابع اطلاعاتی برای کتابخانه‌هاست که نهاد با تأمین این منابع به تقویت حضور مردم در کتابخانه‌ها کمک می‌کند.

در سال‌های اخیر این نهاد تلاش کرده با انجام فعالیت‌های ترویجی میل به کتابخوانی ‌میان اعضا و افراد جامعه را گسترش دهد. از آنجا که بخش قابل توجهی از ناشران فعال کشور در نمایشگاه کتاب حضور دارند، فرصت خوبی است تا کارشناسان نهاد، کتاب‌ها را ببینند و با ناشران از نزدیک گفت‌وگو کنند تا کتاب‌هایی را که بنا بر اصول مجموعه‌سازی در کتابخانه‌ها مناسب تشخیص می‌دهند سفارش دهند و برای کتابخانه‌های عمومی ارسال کنند. کارشناسان ما در بخش‌های مختلف نمایشگاه حاضرند و در تعامل با ناشران ،کتاب‌های مناسب را شناسایی می‌کنند و در معرض انتخاب کتابداران می‌گذارند تا این کتاب‌ها وارد کتابخانه‌ها شود.

به هر روی، در شرایطی که ما شبکه مویرگی در کشور نداریم و مردم همچنان در برخی روستاها و شهرستان‌ها به کتابفروشی یا نمایشگاه دسترسی ندارند، وجود کتابخانه می‌تواند به رفع نیازهای اطلاعاتی مردم کمک کند.

آیا نهاد کتابخانه‌های عمومی اقداماتش را درباره تقویت حضور مردم و ترویج کتابخوانی مورد ارزیابی قرار می‌دهد تا مشخص شود این اقدامات چه اندازه تأثیرگذار بوده‌ است؟

آمار سامانه‌های مختلف نشان می‌دهد در حال حاضر دو و نیم میلیون نفر عضو کتابخانه‌های عمومی کشور هستند که به نسبت جمعیت فعالی که می‌تواند به کتابخانه مراجعه کند، عدد ناچیزی به شمار می‌آید. این موضوع علل مختلفی دارد؛ با وجود این نهاد تلاش می‌کند از طریق بالا بردن کیفیت منابع کتابخانه‌ها و توانمندسازی کتابداران در جهت جذب هر چه بیشتر مردم به کتابخانه‌ها گام بردارد.‌ به گمان ما کتابداران نوک پیکان ارتباط با مردم به عنوان اعضای کتابخانه‌ها به شمار می‌آیند. ‌یکی از فعالیت‌هایی که این دوره در دستور کار نهاد قرار دارد، آموزش کتابداران و توانمندسازی کتابداران است. فردی که به کتابخانه مراجعه می‌کند، اگر کتابدار پیش رویش را فرد آگاه و مشاور امینی ببیند، مطمئنا راغب می‌شود بار دیگر به کتابخانه سر بزند. یکی از سرفصل‌هایی که به کتابداران آموزش داده می‌شود این است که چرا یک فرد برای مرتبه دوم باید تمایل داشته باشد به کتابخانه مراجعه کند. به باور ما کتابدار باید یک عنصر آگاه باشد تا مراجعان را متقاعد کند حضورشان در کتابخانه مثمر ثمر خواهد بود و آنها با دنیای جدیدی از دانش و اطلاعات روبه‌رو خواهند شد.

آن‌گونه که اشاره کردید یکی از دلایل مراجعه کم مردم به کتابخانه‌ها و ضعف کتابخوانی در کشور، نداشتن کتابداران کارشناس است. به نظر می‌رسد نهاد کتابخانه‌های عمومی بتواند در این زمینه تأثیرگذار باشد. تا حالا در این زمینه چه اقدام کرده‌‌اید؟

فعالیت‌های دیگری هم وجود دارد که باید به صورت همزمان آنها را پیگیری کنیم. در حال حاضر، تعداد قابل توجهی زمین واگذارشده برای ساخت کتابخانه داریم و همچنین تعدادی کتابخانه نیمه‌ساز که از خیرین درخواست می‌کنیم برای تکمیل این کتابخانه‌ها ما را یاری کنند. ما تنها 700 کتابخانه در روستاهای کشور داریم، در حالی‌ که بیش از 10 هزار روستا در سراسر کشور ما وجود‌دارد ‌و ‌نیاز ‌است ‌هزاران کتابخانه در کشور ساخته شود تا مردم ‌به‌ کتاب ‌دسترسی ‌داشته ‌باشند.

روز شنبه برنامه‌ای در سرای اهل قلم در نمایشگاه کتاب برگزار شد که به نقد و بررسی عملکرد نهاد کتابخانه‌های عمومی در حوزه کتاب کودک و نوجوان اختصاص داشت و شما در آن جلسه حضور داشتید. همکاری نهاد با کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان یا آموزش و پرورش یا نهادهای دیگر فعال در حوزه کودک و نوجوان چگونه است؟

بخش زیادی از اعضای کتابخانه‌های عمومی را اعضای کودک و نوجوان تشکیل می‌دهند. بین کارشناسان مختلف نیز اجماع بر این است که کتابخوانی در کشور در سنین کودکی و نوجوانی نهادینه شود. بنابراین دستگاه‌هایی که کتابخانه‌های عمومی را در اختیار دارند و محلی برای ارتباط با مردم هستند باید بخشی از توان مادی و معنوی خود را صرف تأمین منابع از یک سو و از سوی دیگر کارهای ترویج کتابخوانی برای گروه سنی کودک و نوجوان کنند. این موضوع یکی از سیاست‌های راهبردی نهاد است. ‌در نشستی که در نمایشگاه برگزار شد، هم سیاست‌های نهاد در تأمین منابع با ناشران حوزه کودک و نوجوان در میان گذاشته شد و هم کتاب‌های این حوزه از نظر تصویرگری، کتاب‌آرایی و استحکام مورد بررسی قرار گرفت و گفته شد کتاب‌های کودک و نوجوان حجم کم و صحافی ضعیفی دارند و از آنجا که زیاد به امانت برده می‌شوند به سرعت در معرض فرسودگی و از بین رفتن هستند.

در ارتباط با کتابخانه‌ها، نهادهای دیگر مانند کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، کانون‌های عالی امور مساجد، شهرداری تهران و دستگاه‌های دیگر شبکه گسترده‌ای را برای خدمت به مردم تشکیل می‌دهند.

ظاهرا درصدد هستید شبکه‌ای سراسری با عنوان «سامان» راه‌اندازی کنید. این شبکه قرار است چه خدماتی به مردم ارائه دهد؟

سامان بزرگ‌ترین شبکه بین کتابخانه‌ای در کشور است که در حال حاضر 3200 کتابخانه نهاد عمومی کتابخانه‌های کشور را در برمی‌گیرد و امکانات قابل توجهی دارد. به صورت لحظه‌ای می‌توان اتفاقات را در کتابخانه‌های کشور زیر نظر داشت. کتاب‌هایی که به امانت گرفته می‌شود، پرامانت‌ترین کتاب‌ها، کم‌امانت‌ترین کتاب‌ها، این‌که کدام کتابخانه‌ها در روز پرکارترند و در کل به ارزیابی کار کتابخانه‌ها پرداخت. این به اعتبار نگاه مدیریتی است، اما به اعتبار نگاه اعضا، از مزایایی که شبکه سامان دارد، قابلیت امانت سراسری است و فرد در هر نقطه از کشور با داشتن کارت عضویت کتابخانه‌های عمومی کشور می‌تواند کتاب امانت بگیرد. اگر کتابی در کتابخانه محل زندگی او موجود نیست، کتابداران می‌توانند او را به نزدیک‌ترین کتابخانه‌ای که کتاب مورد نظر را دارد ارجاع دهند. به امید خدا این شبکه سال 94 رونمایی می‌شود و کمک بزرگی است در حوزه خدمات الکترونیک که دولت و حکومت وظیفه دارند برای صرفه‌جویی در وقت و هزینه‌ها در اختیار مردم قرار دهند.

کمیل انتظاری / گروه فرهنگ و هنر