مجری باید از حق مخاطب دفاع کند

یکی از مجریان جوانی که اجرای برنامه‌های علمی را به‌عهده گرفته و قدم‌های ابتدایی را با موفقیت طی کرده، میلاد اسلام‌زاده‌ است که در شبکه چهار برنامه‌های اردی‌بهشت و طلوع دانش را اجرا می‌کند و پیش از آن اجرای برنامه‌ فناورانه را به‌عهده داشت.

اسلام‌زاده، دانشجوی مقطع دکترای رشته فناوری اطلاعات است و در زمینه اجرای تلویزیونی تالیفاتی دارد که در اداره کل آموزش و پژوهش سیما منتشر شده است. او اولین‌بار به عنوان گزارشگر وارد تلویزیون شد و بعد از تولید تعداد قابل توجهی از بخش‌های گزارشی برای برنامه‌های مختلف توانست اعتماد برنامه‌سازان را برای اجرا و البته اجرای برنامه‌های زنده به خود جلب کند و از سال 88 تاکنون او یکی از مجریان جدی تلویزیون محسوب می‌شود که در شبکه چهار، آموزش و سلامت فعالیت می‌کند.

از بهترین اجراهای اسلام‌زاده می‌توان به برنامه اردی‌بهشت و گفت‌وگو با دکتر علی‌ بابایی‌زاد درباره تحلیل رفتار متقابل اشاره کرد که نمونه‌ای از ارتباط موثر بین مجری و کارشناس برنامه محسوب می‌شود.

کار یک مجری در برنامه‌های علمی تلویزیون باید کار دشواری باشد، چون هم باید متخصص باشد و هم از اظهار فضل بپرهیزد. با این نظر موافق هستید؟

مجری در برنامه‌های علمی باید مانند یک دانشجو مقابل کارشناس برنامه بنشیند و تلاش کند مباحث مورد نظر را با دقت گوش دهد؛ حتی اگر خودش در آن زمینه تحصیل کرده و صاحب‌نظر باشد. مجری باید مانند یک دانشجو رفتار کند مگر این‌که کارشناس برنامه اشتباه کند و این اشتباه برای مجری کاملا آشکار باشد، در این صورت باید اشتباه کارشناس را به او گوشزد کند و از وقوع یک اشتباه رسانه‌ای جلوگیری کند. در غیر این صورت باید فرض را بر این گذاشت که کارشناس درست می‌گوید، چون در تلویزیون برای همه رشته‌های تخصصی مجری متخصص وجود ندارد و ممکن است من مقابل کارشناسی بنشینم که تخصص‌اش ارتباطی با تخصص من نداشته باشد.

یک مجری هر قدر هم که صاحب‌نظر باشد لازم است در گپ‌وگفت‌های تخصصی شنونده باشد و از اظهارنظر بپرهیزد. در چنین شرایطی مجری باید نقش مخاطبی را بازی کند که به دانستن درباره موضوع مورد نظر علاقه‌مند است. من به شخصه این کار را می‌کنم و به عبارتی تمام کاری که به عنوان مجری انجام می‌دهم همین است. حتی در زمینه‌هایی که خودم تحصیل کرده و تخصص دارم به دنبال اظهار اطلاعات و نشان دادن میزان سواد و دانشم به مخاطب نیستم؛ البته اعتراف می‌کنم این کار بسیار دشوار است.

خیلی سخت است که آدم درباره چیزی که خودش خوب بلد است از دیگری سوال بپرسد و از کارشناس برنامه بخواهد که آن را توضیح بدهد. ممکن است در مقابل مهمانی قرار بگیرید و قرار باشد از او درباره مبحثی سوال کنید که خودتان در دانشگاه تدریس می‌کنید! این کار ساده نیست و من تلاش می‌کنم در این شرایط نقش یک دانشجو را بازی کنم.

میزان سواد و سطح دانش مخاطب را چقدر درنظر می‌گیرید و از کجا می‌دانید چه موضوعاتی نیاز به توضیح بیشتر دارد؟

وقتی درباره مخاطب تلویزیون صحبت می‌کنیم، یعنی درباره انبوهی از مردم حرف می‌زنیم که به اقشار و سطوح مختلف جامعه تعلق دارند. ممکن است مخاطبی داشته باشیم که مثلا در رشته پزشکی مدرک فوق‌تخصص دارد، اما اطلاعاتش در زمینه کامپیوتر بسیار محدود است یا کسی که فوق‌تخصص هوش مصنوعی را از بهترین دانشگاه‌های دنیا گرفته است، اما درباره پزشکی اطلاعات خاصی ندارد. با چنین گستره‌ای از مخاطبان، تعیین سطح سواد مخاطب چندان معنا ندارد. در شبکه چهار و با مخاطبی که برای این شبکه تعریف شده، من تلاش می‌‌کنم مخاطبی را که علاقه‌مند به دانستن است، راضی نگه دارم.

احتمالا برخی مهمانان را خارج از برنامه و در فضای کار حرفه‌ای می‌شناسید و برخی دیگر را نه. مدیریت مباحث و هدایت آنها به سمت و سوی مورد نظر برنامه چطور انجام می‌شود؟

یکی از مهم‌ترین وظایف مجری این است که بتواند برای مهمانان فضایی راحت و بی‌اضطراب ایجاد کند تا آنها با آسودگی و فارغ از هر تنشی که می‌تواند از نشستن در مقابل دوربین تلویزیون ایجاد شود، اطلاعاتش را در اختیار مخاطب قرار دهد.

مجری و کارشناس باید قبل از شروع برنامه تنش و اضطراب مهمان برنامه را شناسایی و سعی کند با ترفندهایی که برخی از ما مجریان آنها را آموزش دیده‌ایم، میزان اضطراب را کاهش بدهد و او را به شرایط طبیعی نزدیک کند. حتما خودتان هم تجربه کرده‌اید هر وقت دچار اضطراب هستید، نمی‌توانید همه حرف‌هایتان را بزنید و وقتی فرصت تمام شده تازه نکته‌های مهم به خاطرتان آمده است. اگر این اتفاق برای مهمان برنامه رخ دهد، در واقع سر مخاطب کلاه رفته و این مجری است که باید از حق مخاطب دفاع کند.

مجری باید با مهمانان برنامه، کمی و نه به شکل غیرمحترمانه، صمیمی شود و اجازه دهد تنش مهمان از بین برود، بعد از آن همه چیز خود به خود خوب پیش خواهد رفت چون همیشه در تلویزیون از بهترین‌ها دعوت به همکاری می‌شود و اگر مهمان‌ها فضای راحتی برای گفت‌وگو داشته باشند، حتما حرف‌ها و اطلاعات خوبی به مخاطبان ارائه خواهند کرد.

به دوره‌های آموزشی اشاره کردید. مجریان تلویزیون واقعا آموزش می‌بینند؟

در سه یا چهار اداره تلویزیون این آموزش‌ها انجام می‌شود؛ مثلا اداره کل آموزش و پژوهش سیما که به صورت مشخص، مسئولیت آموزش مجریان را به عهده دارد و مجریان زیادی دوره‌های مختلفی را آنجا می‌گذرانند. تقریبا بیش از دو سال است که مجریان تلویزیون موظف به گذراندن این دوره‌ها هستند و بخشی از این دوره‌ها به آموزش روش‌های برخورد با مهمانان و شیوه‌های گفت‌وگو ارتباط دارد.

حتی مجریان مطرح هم باید این دوره‌ها را بگذرانند؟

این دوره‌ها برگزار می‌شود تا مجریان تلویزیونی به افرادی مسلط و مطرح تبدیل شوند و اگر یک مجری به این ویژگی‌ها دست پیدا کند شاید لزومی نداشته باشد که در این کلاس‌ها شرکت کند و به سبک کار خودش دست بزند. گرچه زمانی که این دوره‌ها شروع شده بود بسیاری از چهره‌های سرشناس تلویزیون با علاقه در این دوره‌های آموزشی شرکت کردند.

شما مجری برنامه‌های علمی هستید، اما با اجرا و حضور در برنامه رادیو هفت، نشان داده‌اید که به اجرای برنامه‌های غیرعلمی هم علاقه دارید. به صورت اتفاقی اجرای برنامه‌های علمی را به عهده گرفتید یا این مساله علت دیگری دارد؟

من مجری برنامه‌های علمی هستم، اما همان‌طور که یک قهرمان، ورزشکار، سیاستمدار یا دانشمند می‌تواند از هنر لذت ببرد، من هم می‌توانم از خواندن اشعار سعدی، حافظ و مولانا محظوظ بشوم و از این همه تهور، خوش‌طبعی و هنرمندی سر ذوق بیایم.

رادیو هفت به من اجازه می‌دهد این بخش از وجودم را که جدا از فضای علمی، تحقیقاتی و تلویزیونی است، ببینم و غنا بخشم. می‌توانم در این برنامه به هر چیز زیبایی، از هنر، ادبیات، طبیعت، محیط زیست و تمام علاقه‌مندی‌های دیگرم بپردازم و خوشبختانه با هوشمندی محمد سلوکی و منصور ضابطیان این اتفاق دقیق و هنرمندانه رخ می‌دهد؛ در رادیو هفت من با رویکرد علمی به سراغ موضوعات مطرح شده می‌روم.

فکر می‌کنید اجرا در برنامه‌های علمی و برنامه‌های جدی‌تر می‌تواند به شهرت، محبوبیت و مقبولیت منجر شود؟

این نکته با سلیقه مخاطبان مرتبط است. کسانی که علاقه‌مند به دانش هستند، از آن دست آدم‌هایی نیستند که وقتی شما را در خیابان می‌بینند به دنبال امضا یا عکس گرفتن باشند، مگر گاهی چند جوان دانشجوی پرشور. گاهی جنس بعضی از برنامه‌ها مخاطبانی را جذب می‌کند که پرشورتر هستند مثلا کسی که عاشق هنر است؛ موسیقی، بازیگری، نقاشی و... را دوست دارد، با آدم‌های این حوزه رابطه دلی و احساسی برقرار می‌کند، اما یک دانشجو یا محقق با یک مجری برنامه‌های علمی رابطه دلی و احساسی برقرار نمی‌کند؛ جنس رابطه برپایه منطق و علم است و به همین دلیل طرفداران چنین مجریانی اهل امضا گرفتن و عکس انداختن نیستند.

اما با این همه در بیشتر مراکز علمی مرا می‌شناسند و این نکته را ابراز می‌کنند و همین برای من کافی است، چون خیلی به دنبال شهرت و امضا دادن و عکس انداختن نیستم؛ هر چند که اعتراف می‌کنم بسیار اغواکننده و وسوسه‌برانگیز است.

آذر مهاجر‌ /‌ گروه رادیو و تلویزیون