باشو پس از 25 سال

فیلمی خوب که با وجود قدیمی بودن، هنوز خیلی‌ها لذت دیدن آن را نچشیده‌اند. فیلمی انسانی در فضای جنگ که از دنیای آدم‌های معمولی و کمتر دیده شده در یک فضای خشن می‌گوید و رابطه آنها را در اوج لطافت و معنا نمایش می‌دهد. باشو غریبه‌ای کوچک ساخته بهرام بیضایی، داستان پسری جنوبی و جنگ‌زده را روایت می‌کند که در فرار از جنگ ایران و عراق، به طور اتفاقی به شمال ایران می‌رسد و زنی گیلانی او را پناه می‌دهد. فیلم به تهیه‌کنندگی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان ساخته شد، اما مخاطب آن علاوه بر کودکان همه مردم ایران و شاید جهان بودند. باشو نمونه‌ای کامل از فیلمی ملی است که تم، فرم و جذابیت‌هایی جهانی دارد.

الا تیلور منتقد آمریکایی در سال 1990 در مجله لس‌آنجلس ویکلی درباره باشو غریبه‌ای کوچک به همین ابعاد جهانی و تأثیر فیلم بر مخاطب غربی اشاره می‌کند و می‌نویسد: آنچه در این فیلم چشمگیر است (دست‌کم برای تماشاگر غربی) نحوه گشوده شدن عقده باشو و توسعه ناهموار رابطه او با نایی است، بدون آن‌که آشکارا به روان‌شناسی او پرداخته شود؛ کاری که تنها از طریق بازی و حرکات به انجام می‌رسد. سرعت فیلم باشو تا حدی کند است (گاه گویی با زمان واقعی همپایی می‌کند)، اما ظواهر بی‌تکلف فیلم ـ مناظر روستاهای شمال ایران، ارتباط نایی با پرندگان از طریق تقلید صدای آنان، ظهور رؤیاگونه مادر مرده باشو، کوشش‌های پسرک برای تسریع بخشیدن به رشد گیاهان با آواز خواندن و معالجه بیماری سخت نایی با آواز ـ شباهت متزاید باشو و نایی و قدرت عاطفی پیچیده و ناخودآگاه رابطه آنان را تکمیل می‌کند.

در همان سال منتقد آمریکایی دیگری به نام کوین توماس در لس‌آنجلس تایمز می‌نویسد: باشو غریبه کوچک شعفی ناب است که در آن حرکت اشتباهی نیست و خنده و اشک را به هم می‌آمیزد. هر حرکت دوربین، حتی نحوه قرار گرفتن آن و ترکیب کلی فیلم، هر قطع و وصل فیلم دقیق و صحیح است و به بازگویی روایت کمک می‌کند. باشو غریبه کوچک در نهایت شهادتی است به قدرت عشق در استحاله انسان‌ها و فراتر بردن ابعاد تجربه، تعلیم و قومیت. این فیلم همواره سرزنده و مطلوب است و همان‌قدر که عیبی ندارد، فروتن است.

این اوصاف نرم و دوست‌داشتنی از دو منتقد آمریکایی نشان‌دهنده وجوه جذاب، گیرا و برانگیزاننده باشوست، به قدری که کفایت می‌کند برای وسوسه شدن کسانی که این فیلم بزرگ، اما در ظاهر کوچک را ندیده‌اند و حتی آنهایی که سال‌ها پیش شیفته آن شده بودند و تمام این سال‌ها از دیدنش محروم مانده‌اند.