از بازگشت پرستوها تا نبردی دیگر

تعریف شما و دیگر آزادگان عزیز از آزادی حتما متفاوت از دیگران است. وقتی فهمیدید پس از آن همه سال اسارت آزاد می‌شوید و به وطن برمی‌گردید، چه حسی داشتید؟

عبارت معروفی است که می‌گوید هر چیزی به ضدخودش شناخته می‌شود. با استفاده از همین عبارت و مفهوم، آدم در زندان و اسارت است که می‌فهمد آزادی یعنی چه. تا زمانی که آدم آزاد است، درک درستی از بحث آزادی ندارد، ولی وقتی گرفتار می‌شود، با همه وجودش می‌داند که آزادی چه ارزشی دارد. این‌که در آن زمان چه احساسی داشتم، طبیعی است، کسانی که 10 سال، 9 سال و مدت زمانی را از وطن و مردم خود دور هستند، چه حس و حالی دارند. آنهایی که متاهل بودند به عشق همسر و فرزند و آنهایی که مجرد بودند به عشق خانواده و پدر و مادر خود می‌آمدند. این خبر که شما فردا آزاد می‌شوید و به وطن برمی‌گردید، برای کسانی که یک عمر محرومیت کشیدند و در انتظار پایان رنج‌ها هستند، لحظه بسیار خجسته و فراموش‌نشدنی است. همه اسرا احساس خوبی از بازگشت داشتند و خیلی‌ها در پوست خودشان نمی‌گنجیدند. همه بی‌تاب بودند از سرزمینی که در آن گرفتار شده‌اند، زودتر نجات پیدا کنند.

رهاورد شما از سال‌های اسارت چه بود؟ آیا به لحاظ شخصیتی و دیدگاهی تغییر خاصی کرده بودید؟

هرکسی به فراخور شخصیت، دیدگاه و ظرفیت خودش، تجربه‌هایی اندوخت که خوب یا بد، ادامه مسیر زندگی او را شکل داد. خیلی‌ها در آنجا ساخته شدند، چون از همه چیز کنده شده بودند و تنها نقطه اتکایشان خدا و اولیای خدا بود. معمولا وقتی آدم‌ها در فضایی قرار می‌گیرند که فرصت تفکر بیشتر برایشان فراهم می‌شود، بهتر می‌توانند قدر خود و موقعیت‌های زندگی‌شان را بدانند. این فرصت در اسارت به وجود آمد. در آنجا اگر هیچ تجربه‌ای هم کسب نشده باشد ـ که قطعا پر از تجربیات ارزشمند است ـ دو تجربه بسیار گرانقدر به دست آمد. اول این‌که خدا هیچ‌گاه بندگانش را رها نمی‌کند و در سخت‌ترین شرایط هم آن نقطه امیدبخش و منبع نورانی رحمت، هوای آنها را دارد. تاثیر بحث معنوی در نگاه امیدوارانه به زندگی، بسیار در زندگی اسرا مشخص و موثر بود. آنجا بوضوح دیدم که اگر کسی به این منبع متصل شود، هیچ حادثه‌ای او را از پا درنمی‌آورد. در واقع اسیر می‌رود و آزاده برمی‌گردد. دوم، انسان این قابلیت را دارد که با کمترین امکانات هم بهترین زندگی را انجام دهد؛ کاری که اسرا در آن شرایط سخت از عهده آن برآمدند.

از اقدامات این سال‌ها در حوزه نشر کتاب‌های مرتبط با موضوع آزاده‌ها رضایت دارید؟

باوجود این‌که تا رسیدن به رتبه بالا در این زمینه فاصله داریم، اما خدا را شکر اقدامات خوبی بخصوص در موسسه فرهنگی پیام آزادگان انجام شده و رضایت نسبی در این زمینه وجود دارد. به خاطر وجود این موسسه، هیات‌های مختلف آزادگان در کشور تشکیل می‌شود و دوستان دیدارها و گفت‌وگوهایی با هم دارند. این نهاد موفق شده تاکنون 10 هزار ساعت مصاحبه صوتی و تصویری موضوع‌بندی شده از آزادگان ثبت کند که موثق‌ترین منبع برای محققان و پژوهشگران است.

با توجه به ظرفیت‌های خیلی خوب برای دراماتیک شدن، چرا سینما و دیگر عرصه‌های هنرهای نمایشی ما به این بستر پرقصه بی‌اعتنا بوده‌اند؟

در حوزه سینما و تلویزیون کارهایی انجام شده که با شدت و ضعفی، برخی خوب بودند و بعضی متوسط و ضعیف. نمی‌خواهم زحمات دوستانی را که در این زمینه اهتمام داشتند نادیده بگیرم، ولی الان شرایط برای ساخت فیلم و سریال‌هایی درباره اسرا و آزادگان فراهم‌تر است. بیشتر فیلم و سریال‌ها در این زمینه در دهه‌های 70 و 80 ساخته شده، یعنی زمانی که منابع مکتوب کمی وجود داشت، اما با فعالیت‌های موثر و گسترده‌ای که در این سال‌ها صورت گرفته، کار سینماگران برای تولید آثار نمایشی بسیار راحت‌تر شده است. حوزه آزادگان، قصه‌ها و موضوعات بسیار پربار و آموزنده‌ای برای طرح دارد. لذا از فیلمسازان دعوت می‌کنیم با رویکردی جدید و دور از کلیشه‌ها به موسسه فرهنگی پیام آزادگان بیایند و با همکاری نزدیک، آثار جذاب و ماندگاری در این زمینه تولید کنند. این موسسه تاکنون بیش از 100 فیلم مستند با موضوع آزادگان تولید کرده و در ساخت سه فیلم و سریال همکاری داشته است. اگر دوستان سینماگر اراده کنند، می‌توانند آثار زیبایی در رابطه با دوران اسارت و آزادگان بسازند و نقش مهمی در معرفی هرچه بیشتر و بهتر فرهنگ ایثار و مقاومت به مردم داشته باشند.

بهترین فیلمی که درباره اسارت و آزاده‌ها دیده‌اید، چیست؟

سریال‌های بازگشت پرستوها و نبردی دیگر، از بهترین آثاری است که در این زمینه ساخته شده‌اند.

و بهترین بازیگرانی که در نقش اسیر بازی کرده‌اند، از نظر شما کدامند؟

آقای داوود رشیدی در بازگشت پرستوها و آقای حسن محمدی ـ که خودشان از آزاده‌ها هستند ـ در نبردی دیگر که نقش حاج رسول رستگاری را بازی می‌کردند، از بهترین بازیگرانی بودند که نقش‌های خود را زیبا و باورپذیر بازی کردند، ضمن این‌که باید به بازی خوب آقای اکبر سنگی به نقش مشعل افسر عراقی هم اشاره کنم که توانست حس تنفر را در بیننده ایجاد کند و وقتی این حس به وجود می‌آید، یعنی بازیگر نقش خود را به بهترین شکل بازی کرده است.

تعریف شما و دیگر آزادگان عزیز از آزادی حتما متفاوت از دیگران است. وقتی فهمیدید پس از آن همه سال اسارت آزاد می‌شوید و به وطن برمی‌گردید، چه حسی داشتید؟

عبارت معروفی است که می‌گوید هر چیزی به ضدخودش شناخته می‌شود. با استفاده از همین عبارت و مفهوم، آدم در زندان و اسارت است که می‌فهمد آزادی یعنی چه. تا زمانی که آدم آزاد است، درک درستی از بحث آزادی ندارد، ولی وقتی گرفتار می‌شود، با همه وجودش می‌داند که آزادی چه ارزشی دارد. این‌که در آن زمان چه احساسی داشتم، طبیعی است، کسانی که 10 سال، 9 سال و مدت زمانی را از وطن و مردم خود دور هستند، چه حس و حالی دارند. آنهایی که متاهل بودند به عشق همسر و فرزند و آنهایی که مجرد بودند به عشق خانواده و پدر و مادر خود می‌آمدند. این خبر که شما فردا آزاد می‌شوید و به وطن برمی‌گردید، برای کسانی که یک عمر محرومیت کشیدند و در انتظار پایان رنج‌ها هستند، لحظه بسیار خجسته و فراموش‌نشدنی است. همه اسرا احساس خوبی از بازگشت داشتند و خیلی‌ها در پوست خودشان نمی‌گنجیدند. همه بی‌تاب بودند از سرزمینی که در آن گرفتار شده‌اند، زودتر نجات پیدا کنند.

رهاورد شما از سال‌های اسارت چه بود؟ آیا به لحاظ شخصیتی و دیدگاهی تغییر خاصی کرده بودید؟

هرکسی به فراخور شخصیت، دیدگاه و ظرفیت خودش، تجربه‌هایی اندوخت که خوب یا بد، ادامه مسیر زندگی او را شکل داد. خیلی‌ها در آنجا ساخته شدند، چون از همه چیز کنده شده بودند و تنها نقطه اتکایشان خدا و اولیای خدا بود. معمولا وقتی آدم‌ها در فضایی قرار می‌گیرند که فرصت تفکر بیشتر برایشان فراهم می‌شود، بهتر می‌توانند قدر خود و موقعیت‌های زندگی‌شان را بدانند. این فرصت در اسارت به وجود آمد. در آنجا اگر هیچ تجربه‌ای هم کسب نشده باشد ـ که قطعا پر از تجربیات ارزشمند است ـ دو تجربه بسیار گرانقدر به دست آمد. اول این‌که خدا هیچ‌گاه بندگانش را رها نمی‌کند و در سخت‌ترین شرایط هم آن نقطه امیدبخش و منبع نورانی رحمت، هوای آنها را دارد. تاثیر بحث معنوی در نگاه امیدوارانه به زندگی، بسیار در زندگی اسرا مشخص و موثر بود. آنجا بوضوح دیدم که اگر کسی به این منبع متصل شود، هیچ حادثه‌ای او را از پا درنمی‌آورد. در واقع اسیر می‌رود و آزاده برمی‌گردد. دوم، انسان این قابلیت را دارد که با کمترین امکانات هم بهترین زندگی را انجام دهد؛ کاری که اسرا در آن شرایط سخت از عهده آن برآمدند.

از اقدامات این سال‌ها در حوزه نشر کتاب‌های مرتبط با موضوع آزاده‌ها رضایت دارید؟

باوجود این‌که تا رسیدن به رتبه بالا در این زمینه فاصله داریم، اما خدا را شکر اقدامات خوبی بخصوص در موسسه فرهنگی پیام آزادگان انجام شده و رضایت نسبی در این زمینه وجود دارد. به خاطر وجود این موسسه، هیات‌های مختلف آزادگان در کشور تشکیل می‌شود و دوستان دیدارها و گفت‌وگوهایی با هم دارند. این نهاد موفق شده تاکنون 10 هزار ساعت مصاحبه صوتی و تصویری موضوع‌بندی شده از آزادگان ثبت کند که موثق‌ترین منبع برای محققان و پژوهشگران است.

با توجه به ظرفیت‌های خیلی خوب برای دراماتیک شدن، چرا سینما و دیگر عرصه‌های هنرهای نمایشی ما به این بستر پرقصه بی‌اعتنا بوده‌اند؟

در حوزه سینما و تلویزیون کارهایی انجام شده که با شدت و ضعفی، برخی خوب بودند و بعضی متوسط و ضعیف. نمی‌خواهم زحمات دوستانی را که در این زمینه اهتمام داشتند نادیده بگیرم، ولی الان شرایط برای ساخت فیلم و سریال‌هایی درباره اسرا و آزادگان فراهم‌تر است. بیشتر فیلم و سریال‌ها در این زمینه در دهه‌های 70 و 80 ساخته شده، یعنی زمانی که منابع مکتوب کمی وجود داشت، اما با فعالیت‌های موثر و گسترده‌ای که در این سال‌ها صورت گرفته، کار سینماگران برای تولید آثار نمایشی بسیار راحت‌تر شده است. حوزه آزادگان، قصه‌ها و موضوعات بسیار پربار و آموزنده‌ای برای طرح دارد. لذا از فیلمسازان دعوت می‌کنیم با رویکردی جدید و دور از کلیشه‌ها به موسسه فرهنگی پیام آزادگان بیایند و با همکاری نزدیک، آثار جذاب و ماندگاری در این زمینه تولید کنند. این موسسه تاکنون بیش از 100 فیلم مستند با موضوع آزادگان تولید کرده و در ساخت سه فیلم و سریال همکاری داشته است. اگر دوستان سینماگر اراده کنند، می‌توانند آثار زیبایی در رابطه با دوران اسارت و آزادگان بسازند و نقش مهمی در معرفی هرچه بیشتر و بهتر فرهنگ ایثار و مقاومت به مردم داشته باشند.

بهترین فیلمی که درباره اسارت و آزاده‌ها دیده‌اید، چیست؟

سریال‌های بازگشت پرستوها و نبردی دیگر، از بهترین آثاری است که در این زمینه ساخته شده‌اند.

و بهترین بازیگرانی که در نقش اسیر بازی کرده‌اند، از نظر شما کدامند؟

آقای داوود رشیدی در بازگشت پرستوها و آقای حسن محمدی ـ که خودشان از آزاده‌ها هستند ـ در نبردی دیگر که نقش حاج رسول رستگاری را بازی می‌کردند، از بهترین بازیگرانی بودند که نقش‌های خود را زیبا و باورپذیر بازی کردند، ضمن این‌که باید به بازی خوب آقای اکبر سنگی به نقش مشعل افسر عراقی هم اشاره کنم که توانست حس تنفر را در بیننده ایجاد کند و وقتی این حس به وجود می‌آید، یعنی بازیگر نقش خود را به بهترین شکل بازی کرده است.

علی رستگار

فرهنگ و هنر