القاعده و داعش 2 تیغه یک قیچی

الظواهری در این پیام صوتی، گروه داعش و ابوبکر البغدادی را نامشروع دانست و گفت: ما داعش را به رسمیت نمی‌شناسیم و مسلمانان نباید با آن بیعت کنند. ما ابوبکر البغدادی را نیز شایسته خلافت نمی‌دانیم. حتی الظواهری در یک پیام دیگر از این هم پا را فراتر گذاشت و علیه داعش حکم جهاد داد.

مساله‌ای که نشان می‌دهد اختلافات این دو گروه دارد به مراحل خطرناکی می‌رسد. علت این اختلافات چیست و از کجا ریشه می‌گیرد؟

ساختار

هر دوی این گروه‌ها، به ایدئولوژی وهابیت اعتقاد دارند، هر دو از بودجه مستقیم یا غیرمستقیم برخی کشورهای حوزه خلیج‌فارس بهره می‌برند، هر دو به‌راحتی قتل مسلمانان را توجیه می‌کنند، هر دو علاقه چندانی به مخالفت با رژیم صهیونیستی ندارند، هر دو در سایه حمایت سازمان‌های غربی از خشونت و تروریسم اسلامی شکل گرفتند، اما در عین حال تفاوت‌هایی دارند. نیروهای ویژه ایالات متحده در جریان حمله سال 2011 به ابیت‌آباد پاکستان نیز مکاتبات و نامه‌های شخصی اسامه بن لادن را کشف کردند که در آن نوشته شده بود القاعده در مقایسه با داعش رویکردی بسیار متفاوت دارد.

نشریه هیل وابسته به کنگره آمریکا در گزارشی با پرداختن به پنج تفاوت داعش و القاعده می‌نویسد مهم‌ترین عامل تمایز این دو گروه ساختاری است. این نشریه آمریکایی در این گزارش می‌نویسد داعش در مبارزات خود بیش از القاعده به عنوان یک ارتش متعارف دیده شده است؛ چراکه این گروه خلافت خود را در شمال سوریه و عراق اعلام کرده و از تاکتیک‌های نظامی متعارف‌تر، تسلیحات و نارنجک‌های پیشرفته استفاده می‌کند.

روزنامه الاخبار لبنان نیز در رابطه با تفاوت‌های ساختاری این دو گروه نوشت: بن‌لادن و معاونان وی القاعده را هدایت می‌کردند، این در حالی است که به نظر می‌رسد داعش به صورت دسته‌جمعی رهبری می‌شود. القاعده یک سازمان کوچک متشکل از نخبگان است که به‌دنبال حامیان واقعی بود، این در حالی است که داعش یک حزب توده‌ای با یک ارتش است که در پی اداره کشورهاست. از سوی دیگر، القاعده به لطف و مرحمت سرویس اطلاعاتی عربستان و با رضایت ایالات متحده در طول جنگ سرد به‌وجود آمد، در حالی که داعش در مخالفت با حکومت عربستان پرورش یافته است. این روزنامه لبنانی در ادامه تفاوت‌های ساختاری تاکید می‌کند القاعده به دنبال متحدان جدید در میان گروه‌های جهادی است، اما داعش در پی همکاری با گروه‌های جهادی بیگانه است. همچنین به نظر می‌رسد ادبیات القاعده نسبت به آل‌سعود کمتر خصمانه باشد و ابومحمد عدنانی، سخنگوی داعش در نامه مشهور خود به الظواهری به این موضوع اشاره کرده است.

وحشیگری

وحشیگری عامل مهم دیگری است که القاعده و داعش را می‌تواند از یکدیگر متمایز کند. داعش بسیار وحشیانه و بی‌رحمانه‌تر از القاعده عمل می‌کند، دلیلش نیز جلب توجه بسیار در میان هوادارانش است. در همین رابطه کلینت واتس، عضو ارشد موسسه سیاست امنیت داخلی دانشگاه جورج واشنگتن و عضو ارشد موسسه تحقیقات سیاست خارجی آمریکا می‌گوید: «داعش در پی جلب توجه جامعه بین‌الملل از طریق سر بریدن زندانیان و دشمنانش و انتشار عکس آنها در رسانه‌های اجتماعی است.»

جذب جوانان

عامل سوم نفوذ در بین جوانان است، چراکه داعش اکنون افراد زیادی را در سوریه استخدام کرده است و بیش از القاعده حامی و مرید دارد. این گروه به‌دلیل تبلیغ خلافت اسلامی و نشان دادن قلمروی خود از طریق شبکه‌های مجازی توانسته جوانان زیادی را جذب خود کند.

به نوشته روزنامه الاخبار لبنان، داعش با وسواس بسیار مبارزات انتخاباتی‌اش را در بین جوانان دنبال می‌کند. این گروه در رسانه‌های اجتماعی به زبان ساده صحبت می‌کند، این در حالی است که القاعده یک سبک قدیمی عربی را در گفتارش دارد که تنها مورد توجه گروهی خاص است.

پایگاه اینترنتی ـ تحلیلی بیزینس اینسایدر نیز می‌نویسد: داعش تبلیغات گسترده‌ای را در شبکه‌های اجتماعی داشته و از این طریق توانسته ده‌ها هزار نفر از جوانان جهادی را استخدام کند، درحالی که القاعده هرگز قادر به انجام چنین کاری نبوده است.

در همین رابطه دنیل بایمن و جنیفر ویلیامز از هفته‌نامه آمریکایی نیوزویک می‌گویند: داعش گویی با انتشار ویدئوهای خود بیشتر در پی جلب توجه یک پسر بچه 18 ساله باشد که رویای ماجراجویی را در سر می‌پروراند.

القاعده و آمریکا

نشریه آمریکایی هیل در ادامه گزارش خود می‌نویسد، داعش نشان داده که خواهان حمله به آمریکا بوده اما هرگز تصمیمش را عملی نکرده است. البته القاعده تاکنون بارها غرب را نشانه رفته است و به همین دلیل به عنوان رهبر شناخته شده یک جنبش جهادی جهانی شناخته می‌شود. القاعده پس از حمله 11‌سپتامبر تاکنون چند بار علیه آمریکا توطئه کرده و هر بار مسئولیت حملاتش را پذیرفته است. ویل مک کانتس، محقق ارشد در مرکز سیاست خاورمیانه و مدیر پروژه در روابط ایالات متحده با جهان اسلام در موسسه بروکینگز می‌گوید: یقینا، القاعده تهدیدی فاحش برای آمریکاست.

منابع مالی

منابع مالی داعش وابسته به فعالیت‌های غیرقانونی همچون فروش نفت در بازار سیاه است، اما هسته القاعده به طور سنتی از چنین منبعی محروم است. کارشناسان می‌گویند اگرچه دو گروه کاملا متفاوت از یکدیگر بوده، اما رقابت بین این دو به نفع ایالات متحده نیست. نیکلاس پالارینو محقق دانشگاه جورج تاون آمریکا نیز بر این باور است: رابطه القاعده و داعش را می‌توان به دو باند قاچاق مواد مخدر یا مافیا شبیه دانست که یکی از آنها وارد قلمروی فعالیت دیگری شده است.

مک کانتس نیز در این باره می‌گوید: هر زمان که رقابت بین گروه‌های تروریستی احساس شده، انگیزه انجام حملات تروریستی برای جلب توجه جهانیان نیز بیشتر شده است و در واقع یک رابطه قوی میان این دو وجود دارد.

مایکل مک کال، رئیس کمیته امنیت داخلی در مجلس نمایندگان آمریکا نیز بر این باور است: اگر چنین رقابتی ایجاد شود، از آن بیم دارم که هر یک از آنها برای حمله به آمریکا و پیروز شدن بر دیگری، تلاش بیشتری کنند. سی.ان.ان نیز در این رابطه نوشت: رقابت دو گروه آغاز شده است. القاعده اخیرا به تقلید از داعش، حملات افراد تک رو را خواستار شده و از پیروانش خواسته تاجران بزرگ آمریکایی مانند بیل گیتس یا وارن بافت را ترور کنند.

بی شک، داعش و القاعده دو گروه تروریستی هستند که درعین اختلاف، اشتراکات زیادی دارند و به تعبیر بعضی مانند دو تیغه یک قیچی عمل می‌کنند. این دو با سوء استفاده از نام اسلام و ارزش‌های دینی، بیشترین لطمه‌ را به دین زده و درسراسر جهان جز مرگ و ترور دستاوردی نداشته‌اند.

از این رو باید حملات اخیر القاعده علیه داعش را بیشتر به اختلافات درونی آنها برگرداند و این که القاعده احساس می‌کند نیروهای تازه نفسش را از دست داده است؛ بنابراین سعی دارد با تبلیغات علیه داعش این نیروها را دوباره به تشکیلات خود بازگرداند.

دشمنی با دولت‌های شیعی

پایگاه اینترنتی ـ تحلیلی بیزینس اینسایدر نوشت: القاعده هرگز به دنبال تشکیل خلافت اسلامی نبوده و همواره خود را به عنوان یک گروه شبه‌نظامی متشکل از طراحان حمله به آمریکا و اروپا نشان داده که تنها غرب و رژیم اسرائیل را دشمن خود می‌داند و به اندازه کافی حامی دارد. این در حالی است که داعش رویکردی کاملا متفاوت را در خاورمیانه و فراتر از آن در پیش گرفته و دولت‌های شیعه از جمله بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه و حیدر العبادی در عراق را که مانع تشکیل یک دولت اسلامی شده‌اند، دشمن خود می‌داند.

معصومه زارع

بین‌الملل