مسیر ولایت 100 اثر تاریخی دارد

به نظر شما مسیر ولایت در زمره میراث تاریخی فرهنگی قرار می‌گیرد یا میراث معنوی؟

جاده ولایت، هم جنبه‌های میراث ملموس و هم میراث ناملموس را شامل می‌شود و استحقاق ثبت هم میراث ملموس و هم ناملموس را دارد.

در میراث ناملموس و معنوی گفته می‌شود این میراث شامل آیین‌ها و رفتارهای ویژه و درخشان یک ملت یا قوم است. از این منظر جاده ولایت چگونه می‌تواند جزو میراث ناملموس اطلاق شود؟

از جنبه‌های مختلفی می‌توان به این موضوع نگاه کرد؛ نخست این که شخصیت بزرگی چون امام رضا(ع) از این مسیر عبور کرده‌اند و پس از ایشان آیین و فرهنگی رواج یافت که سبب دگرگونی فرهنگی و تغییرات معنوی در آن مناطق شد. یکی از این آیین‌ها که می‌تواند در فهرست آثار معنوی به ثبت برسد خود مفهوم زیارت است. در خود این مسیر پدیده زائر پیاده را داریم که سال 91 در فهرست میراث معنوی ثبت شد.

شما مسئول بررسی و شناسایی جاده ولایت در استان خراسان بوده‌اید. درباره پژوهش‌هایی که در این زمینه انجام داده‌اید توضیح می‌دهید؟

سال 78 یا 79 در شورای فرهنگ عمومی، طرح بررسی و شناسایی مسیر حرکت امام رضا(ع) در ایران ارائه شد. آقای مهندس بهشتی، رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی من را برای این موضوع معرفی کرد و از طرف اداره کل ارشاد استان خراسان به من مأموریت داده شد مسیر حرکت امام رضا(ع) را بررسی و شناسایی کنم. ما براساس تحقیقات کتابخانه‌ای به این نتیجه رسیدیم که امام رضا(ع) به احتمال زیاد پس از آن که عشق‌آباد طبس را پشت‌سر گذاشتند، از مسیر بردسکن به سمت مشهد حرکت کرده‌اند. پیش از بردسکن، رباط زنگیچه را مورد بررسی قرار دادیم که دارای چشمه پرآبی است و به احتمال زیاد امام رضا‌(ع) از این رباط عبور کرده باشند. پس از آن به روستای رحمانیه رسیدیم که دارای یک قلعه گرد متعلق به دوران ساسانی است و ما ابتدای ورود امام(ع) به خراسان را همین روستا در نظر گرفتیم. پس از آن به بررسی مسیر حرکت ایشان تا نیشابور و از نیشابور به مشهد و از آنجا به سرخس، نه از جاده امروزی بلکه از کنار کشَف‌رود پرداختیم که در رباط ماهی با مسیر اصلی جاده ابریشم یکی می‌شد و به سمت سرخس می‌رفت. ما در فاز نخست این بررسی‌ها سعی در اثبات فرضیه وجود مسیر جاده ولایت با توجه به انبوه بناها و آبادی‌ها و تأسیسات بین راهی مانند کاروانسرا داشتیم. ما در طول این مسیر بیش از 100 اثر تاریخی پیدا کردیم و وقتی آن را با نقشه مطابقت دادیم به مسیر کاملا موجه و معتبری برخوردیم که امام رضا(ع) از آن عبور کردند.

آیا متون تاریخی نیز این مسیر را تائید می‌کنند؟

در بعضی از این منزل‌ها که در آن مسیر قرار دارد، کتاب‌ها و متون تاریخی اشاره مشخصی دارند؛ برای مثال شهر ترشیز، شهر نیشابور، روستای ده‌سرخ و کوه‌سنگی مشهد که در متون تاریخی به آن اشاره شده است.

مراحل بعدی بررسی و شناسایی مسیر را نیز شما به عهده داشتید؟

بله؛ پس از آن که گزارش بررسی‌های ما به شورای فرهنگ عمومی ارسال شد، شورا از آن استقبال کرد و در دوره وزارت آقای صفار هرندی در وزارت ارشاد، مرحله بعدی طرح نیز به من واگذار شد. در مرحله دوم، هدف ما مستندسازی و مستندنگاری مسیر بود که عوارض بین مسیر را از نظر تاریخی و هویتی مشخص کنیم. همچنین عناصری را در ارتباط با حضور امام رضا(ع) در طول مسیر مشخص کنیم تا در جاده ولایت نصب شوند تا به مسیر هویت داده شود، به گونه‌ای که زایران با دیدن این المان‌ها متوجه عبور امام رضا(ع) از مسیر شوند. ما با تشکیل گروهی با هشت متخصص از جمله یک مجسمه‌ساز، اتفاقات خاصی را که در هر منطقه برای حضرت افتاده در قالب المان‌هایی طراحی کردیم. برای مثال در ابتدای نیشابور، المان خوشامدگویی مردم نیشابور از امام رضا(ع) یا در قسمت دیگری المانی برای حدیث سلسله‌الذهب طراحی و ساخته شود.

هیچ یک از این المان‌هایی که به آن اشاره کردید، ساخته شده تا در طول مسیر ولایت نصب شود؟

تا امروز هیچ کدام ساخته و نصب نشده است. در واقع ما گزارش دو مرحله طرح را در قالب چهار جلد به اداره کل فرهنگ و ارشاد استان خراسان و انجمن آثار و مفاخر ملی ارائه کردیم که می‌تواند به صورت کتاب جامعی منتشر شود، ولی متأسفانه تاکنون چنین اتفاقی روی نداده است.

به نظر شما ثبت مسیر ولایت چه آثار و نتایجی برای گردشگری زیارتی می‌تواند به همراه داشته باشد؟

به نظرم اگر ابتدا به فکر کاربردی کردن مسیر ولایت باشیم، نتایج بهتری حاصل خواهد شد، هر چند این مسأله با ثبت مسیر ولایت منافاتی ندارد. در مسیر نیشابور ـ مشهد از سه‌راه شریف‌آباد مسیر جاده ولایت از جاده اصلی به سمت شمال جدا می‌شود و از دامنه‌های کوه بینالود به سمت دره‌های سرسبز و زیبا می‌گذرد تا به طرق و کوه‌سنگی می‌رسد. می‌توان این مسیر را برای زایران پیاده آماده کرد تا آنها در مسیر ولایت حرکت کنند؛ مسیری که بسیار خوش آب و هواست و تدارک امکانات برای آن کار دشواری نیست. اگر این موضوع عملیاتی شود، حتی مهم‌تر از ثبت جاده ولایت خواهد بود. اگر این مسیر ثبت شود، ولی به آن کاربری داده نشود، جز مسئولیت و محصوریت و... چیزی عاید نخواهد شد.