به دوستان مجازی اعتماد نکنید

علی نیک‌نفس،‌ رئیس مرکز تشخیص و پیشگیری پلیس فتا با این جمله به مردم هشدار می‌دهد در نوع برخورد و معاشرت‌های مجازی‌شان بیشتر دقت کنند و هر هویتی را واقعی نپندارند؛ زیرا همواره ممکن است گرگ‌ها در لباس میش ظاهر شوند.

در آستانه روز نیروی انتظامی، با رئیس مرکز تشخیص و پیشگیری پلیس فتا به گفت‌وگو نشستیم و مهم‌ترین جرایم سایبری و پشتوانه‌های قانونی برای بازدارندگی این جرایم را به بحث گذاشتیم.

به چه کسی مجرم سایبری می‌گوییم؟

مجرم سایبری به فردی اطلاق می‌شود که با استفاده از ابزارهای رایانه‌ای، پردازشی و ارتباطات دیجیتالی و مبتنی بر فناوری اطلاعات به انجام اعمال مجرمانه اقدام کند و عموما نیز هدف و قربانی جرم در فضای دیجیتالی دچار خسارت و آسیب می‌شود.

در تعریف عام جرایم سایبری، هر رفتاری که در آن دانش فناوری اطلاعات، رایانه‌ و فضای سایبر برای ارتکاب جرم به کار گرفته شود، غیرقانونی است.

رایانه‌ نسبت به جرم می‌تواند دو حالت داشته باشد؛ حالت فعال که رایانه به‌عنوان ابزاری کلیدی برای نفوذ در فایل‌ها و ربایش پول و رفتارهای غیرقانونی به کار گرفته می‌شود و حالت انفعالی یا واسط که رایانه نقش تسهیل‌کننده یا راهنما برای خریداران یا کالاها به‌ویژه در پرونده‌های قاچاق مواد مخدر و... دارد.

با توجه به این تعریف می‌توان گفت مجرمان سایبری دو دسته هستند یا در این فضا مرتکب جرایم سایبری نوظهور می‌شوند یا از امکانات رایانه‌ای و فضای سایبری برای تسهیل در ارتکاب جرایم دیگر استفاده می‌کنند.

برای مثال می‌توان از سرقت‌های سایبری نظیر هک و نفوذ به‌عنوان جرم نوظهور در فضای سایبر یاد کرد و جعل اسناد را با استفاده از رایانه به‌عنوان ابزاری برای انجام جرم قدیمی دانست.

نکته مهم این است که مجرمان سایبری از نظر هوش و تحصیلات، از دیگر مجرمان قدیمی به مراتب سطح بالاتری دارند و به قولی مجرمان سایبری، مجرمان یقه‌سفید هستند.

عمده‌ترین جرایم سایبری در ایران کدام‌ها هستند؟

در حال حاضر جرایم اقتصادی و مالی شامل انواع سرقت و برداشت غیرمجاز از حساب‌های الکترونیکی و کلاهبرداری‌ها در صدر جرایم سایبری قرار دارند و 81 درصد انگیزه مجرمانه در فضای سایبری مربوط به این نوع جرم‌هاست.

از مهم‌ترین جرایم اقتصادی می‌توان به برداشت‌های غیرمجاز از حساب‌های الکترونیکی و کارت‌های بانکی اشاره کرد که اغلب با فریب فرد مالباخته صورت می‌گیرد.

کمبود آگاهی و رعایت نکردن نکات امنیتی از سوی شهروندان هنگام استفاده از کارت‌های بانکی، اینترنت‌بانک، فناوری‌های جدید بانکداری و تجارت الکترونیکی باعث شده بیش از 75 درصد برداشت‌های غیرمجاز به علت خطای انسانی، ناآگاهی، فریب و در اثر ناآشنایی کاربران به فرهنگ ایمنی و امنیت در استفاده از ابزارهای جدید رخ دهد.

مالباختگان و شاکیان پرونده‌های جرایم سایبری برای احقاق حقوق‌شان چه کار باید بکنند؟

این افراد برای احقاق حقوقشان باید به دادسرای جرایم رایانه‌ای محل سکونت خود مراجعه و طرح شکایت کنند.

در این زمینه، دادسراهایی ویژه رسیدگی به درخواست‌ها و شکایات قربانیان فضای سایبری ایجاد شده که از قضات متخصص در حوزه جرایم سایبری برخوردارند. در تهران نیز دادسرای ویژه جرایم رایانه‌ای در خیابان شریعتی مستقر است.

آیا قانون مبارزه با جرایم رایانه‌ای در ایران، پشتوانه لازم عرفی، رسمی و... دارد یا نیازمند تدوین قوانین جدید هستیم؟

قانون هر کشوری برای حمایت از حقوق، هنجارها و ارزش‌های شهروندان تصویب شده و اصولی اساسی را پیش‌بینی کرده است تا حریم شهروندان، مورد تجاوز قرار نگیرد و حقوق‌شان تضییع نشود.

در حوزه جرایم سایبری نیز قوانین تخصصی تجارت الکترونیکی، جرایم رایانه‌ای و همچنین دیگر قوانین عمومی قابل تعمیم به جرایم فضای سایبر است که روابط را تنظیم و بسامان کرده و این حمایت را شکل می‌دهد.

اکنون کشور ما در مقایسه با بسیاری از کشورهای حتی پیشرفته در حوزه فضای سایبر از وضعیت بهتری در زمینه ظرفیت‌های قانونی برای مقابله با جرایم سایبری برخوردار است، اما با وجود پویایی و سرعت تغییرات در فضای سایبر در کنار نوپایی آن و جدید بودن قوانین، بدیهی است نواقص یا کمبودهایی احساس شود.

خوشبختانه در این زمینه نیز این قابلیت وجود دارد که مسائل و مشکلات در مجلس شورای اسلامی مطرح شده و متخصصان این حوزه، ماده و تبصره‌های تکمیلی را برای هرچه کامل‌تر شدن قوانین بازدارنده در مقابل جرایم رایانه‌ای وضع کنند؛ در این خصوص، مشارکت لازم با قوه‌قضاییه و مقننه نیز ایجاد شده است.

آیا مجازات مجرمان سایبری در ایران پیشگیرانه تلقی می‌شود؟

قضات با توجه به قانون، برای مجرم رای صادر می‌کنند و قطعا تهیه‌کنندگان و تصویب‌کنندگان قانون جرایم رایانه‌ای در کشور، بحث پیشگیرانه بودن تک‌تک ماده قانونی‌های موجود را در نظر داشته‌اند.

ضمن آن‌که متناسب نبودن مجازات‌ و پیشگیرانه بودن قوانین در صورت محرز شدن، قابل اصلاح و بهبود است.

واقعیت این است که حجم و عمق برخی از جرایم سایبری، کلاهبرداری‌ها و سرقت‌های صورت گرفته به‌صورت خرد و با مبالغ جزئی اما در سطح وسیع و با قربانیان متعدد موضوعی است که باید در قوانین مرتبط با فضای سایبر مد نظر باشد؛

به طوری‌که در برخی جرایم سایبری، هزاران نفر هر یک به مبلغی اندک مورد دستبرد قرار می‌گیرند و ممکن است ارزش پیگیری برای تک‌تک آنها موضوعیتی نداشته باشد که این مساله نباید به عدم تناسب مجازات و برد مجرم منجر شود.

توصیه پلیس فتا برای حفظ حریم خصوصی شهروندان در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی چیست؟

مهم‌ترین عامل در وقوع جرایم فضای مجازی به‌خصوص شبکه‌های اجتماعی، محدود بودن سطح معلومات و همچنین اعتماد بیش از حد کاربران به دوستان مجازی است.

اعتمادی که باعث می‌شود کاربران با استفاده از ترفندهای مهندسی اجتماعی در دام مجرمان سایبری گرفتار شوند.

همان‌طور که انسان‌ها در فضای واقعی با حساسیت زیاد، دوستان خود را انتخاب کرده و آنها را نسبت به نوع برخورد و معاشرت، سطح‌بندی می‌کنند باید در فضای مجازی نیز دوستان خود را با حساسیت بیشتر و شناخت قبلی انتخاب کنند.

همچنین نسبت به اشتراک‌گذاری نوع محتوا باید نظارت و دقت بیشتری داشته باشند. همان‌طور که در محیط واقعی، کیف پول یا آلبوم خانوادگی خود را در اختیار دیگران قرار نمی‌دهیم، در فضای مجازی هم نباید اطلاعاتی را که برای ما مهم هستند و انتشار آنها ممکن است،‌ تبعاتی برای‌مان داشته باشند در اختیار و معرض دید عموم قرار دهیم.

همواره باید به جعلی و کاذب بودن هویت‌های مجازی دقت کرد، زیرا ممکن است هر کسی که در فضای مجازی با ما ارتباط می‌گیرد گرگی در لباس میش باشد.

کاربران در صورت مواجهه با جرایمی که در شبکه‌های اجتماعی به وقوع می‌پیوندد از چه طریقی باید اقدام به پیشگیری یا پیگیری کنند؟

هموطنان در صورت مواجهه با موارد مشکوک یا جرایم و سوءاستفاده‌هایی که در فضای مجازی رخ می‌دهد می‌توانند از طریق ثبت گزارش مردمی در وبسایت پلیس فتا به نشانی cyberpolice.ir یا بخش گفت‌وگوهای آنلاین با همکاران ما در ارتباط باشند.

همچنین با مراجعه به دادسرای جرایم رایانه‌ای محل سکونت‌شان می‌توانند طرح شکایت کنند.

پلیس فتا به‌منظور کاهش وقوع جرایم سایبری در کشور و بالا بردن آگاهی عمومی به‌طور مشخص چه اقداماتی انجام داده یا می‌دهد؟

در مجموع رویکرد پلیس فتا، رویکردی پیشگیرانه بوده و در این راستا همواره به‌دنبال افزایش سطح آگاهی‌های عموم مردم بوده و اقدام به تهیه و تولید انیمیشن‌ها، کلیپ‌ها، کروماکی‌ها و... کرده است.

همچنین به‌صورت مستمر نسبت به هشداردهی در مورد جرایم نوظهور یا جرایم در حال رشد حساسیت دارد. برگزاری نمایشگاه یکی از مهم‌ترین مکان‌هایی است که با توجه به استقبال زیاد از سوی مخاطبان، زمینه انتقال اطلاعات و توصیه و هشدارهای پلیس را دارد.

پلیس فتا در نمایشگاه‌هایی با موضوعات امنیت سایبری حضور فعالی داشته و کارگاه‌های آموزشی مرتبطی را برای بازدیدکنندگان برگزار کرده و همچنین بسته‌های آموزشی مختلفی را در اختیار بازدیدکنندگان قرار داده است.

در اقدامی جالب، پلیس فتا دست به تهیه یک نسخه نمایشگاه مجازی حاوی هشدارها، توصیه‌ها، کلیپ‌ها، انیمیشن‌ها و کاریکاتورهای سایبری کرده که قابلیت نصب روی سیستم‌های کامپیوتری را دارد.

کاربران می‌توانند در محیط این نمایشگاه مجازی قدم زده و از غرفه‌های مختلف بازدید کنند. ضمن این‌که وبسایت پلیس فتا نیز مرجع کاملی برای دریافت آموزش‌ها، توصیه‌ها، هشدارها و مقالات علمی و تخصصی است.

فاطمه عبدالعلی‌پور - کلیک