گزارشگران حسینی

این مقتل‌ها اغلب زبانی ساده دارند. نه شعری در کار هست، نه زبان حالی، نه توصیفی و نه هیچ پیچیدگی دیگری، نویسنده، ساده و روان حکایت خود را آغاز می‌کند و درست به همان شیوه‌ای که امروزه در کلاس‌های داستان‌نویسی به آن توصیه می‌شود، واقعه را شرح می‌دهد.

چه کسانی راوی مقتل‌ها هستند؟

راویان حادثه کربلا یا همان مقتل‌ها سه گروه هستند؛ گروه اول خود خانواده امام حسین(ع) را شامل می‌شود که حضرت، آنها را همراه خود به کربلا برد تا بعدها در دوره خفقان پس از عاشورا، ماجرا را به گوش دیگران برسانند. از میان اهل‌بیت امام سجاد(ع) بیشتر از دیگران در این باره روشنگری کرده و واقعه را شرح داده‌اند.

گروه دوم از راویان عاشورا، دشمنان بوده‎اند. وقتی که ابن زیاد می‎خواسته به لشکریانش جایزه بدهد، هر کسی اعلام می‎کرده من چه کار کردم و چه کسی را کشتم و به این صورت بخشی دیگر از وقایع نگاشته می‌شود. پس از آن در قیام مختار هم وقتی نوبت انتقام از قاتلان شهدای کربلا شده، دوباره این حرف‌ها تکرار شده است. یکی دو نفر از راویان هم کسانی هستند که روز عاشورا در لشکر دشمنان امام حسین(ع) بودند و سپس توبه کردند و برای جبران، ماجرا را همه جا نقل می‎کردند.

گروه سوم از راویان مقتل، شیعیان و دوستداران امام حسین(ع) هستند که نتوانستند روز عاشورا امام را همراهی کنند. یکی از این افراد، اصبغ‌بن نباته بود؛ او یکی از اصحاب خاص امام علی(ع) بود که در صفین برای امام جنگید و در آخرین لحظات عمر هم بر بالین ایشان بود. او که زمان عاشورا، در زندان به سر می‌برد، اولین مقتل را در وصف واقعه کربلا نوشته است.

مقتل لهوف

سیدعلی بن موسی بن جعفر بن طاووس حلی در بین علما و مردم زمان خویش از احترام خاصی برخوردار بود. او علاوه‌بر این که فقیهی نام آور بود، ادیبی گرانقدر و شاعری توانا شمرده می‌شد. اللهوف علی قتلی الطفوف کتابی است از این نویسنده که به واقعه کربلا و شهادت جانسوز امام حسین(ع) می‌پردازد. مؤلف، که هدفش بیان واقعه عاشورا بوده، احادیث را طوری کنار هم قرار داده که یک جریان منسجم را تشکیل دهد و از ذکر روایات تکراری و روایات متفرق اجتناب کند.

مقتل «ابی‌مخنف»

در این که نخستین مقتل حسینی، یعنی اولین گزارش جامع از زمینه‌ها و نفس حادثه کربلا، از آن ابومخنف لوط‌بن‌یحیی‌بن‌سعیدبن‌مخنف ازدی غامدی (م157 هـ. ق) است، تقریبا اختلافی وجود ندارد. باتوجه به این که خود ابومخنف در صحنه کربلا حاضر نبوده، روایتش را بر اساس گفته‌های حاضران در کربلا که زنده مانده‌اند، یاران امام حسین‌(ع) و ناظران بی‌طرفی چون عبدالله بن سلیم و مذری بن مشمعل ارائه کرده است.

مقتل ابومخنف در واقع مهم‌ترین «مقتل الحسین» است، چرا که اساس کار تمام مقتل‌های بعدی است و از این جهت می‌توان به این نتیجه دست یافت که دست‌کم این مقتل از نگاه راویان بعدی که آن را گزارش کرده‌اند، کاملا مورد اعتماد بوده است.

ابومخنف شخص نابینایی بود که به همراه عصا‌کش خود بر سر راه لشکریان کوفی که به کربلا می‌رفتند قرار می‌گرفت و از آنها سوالاتی درخصوص واقعه عاشورا می‌کرد، سپس این مطالب را به عصا کش خود می‌گفت و او نیز می‌نوشت و این‌گونه نخستین مقتل کربلا به نام مقتل ابومخنف نوشته شد. متاسفانه اصل این کتاب در دست نیست، ولی بیشترین مقدار اخبار کتاب ابومخنف در کتاب تاریخ طبری آمده است. مقتل ابومخنف به اعتبار موضوعش به مقتل امام حسین(ع) و به اعتبار معرفش به مقتل ابومخنف مشهور است.