جای‌خالی «سلامت اجتماعی» در برنامه ششم

چه اتفاقی افتاده که این روزها سبک زندگی خانواده‌های ایرانی مورد توجه کارشناسان اجتماعی قرار گرفته است؟

در کشورمان نشانه‌هایی نسبت به فاصله سبک زندگی کنونی برخی خانواده‌ها با سبک زندگی مناسب و مورد قبول وجود دارد. از این منظر موضوع مورد بحث و بررسی است.

کدام آسیب نگران‌کننده‌تر است؟

موارد زیادی وجود دارد که می‌توان به آنها اشاره کرد. برای نمونه پرونده‌های زیاد قضایی در کشورمان نشانه خوبی نیست. براساس گفته‌های رئیس قوه قضاییه در کشورمان حدود 15 میلیون پرونده قضایی تشکیل شده، اما هند با بیش از یک میلیارد جمعیت حدود یک میلیون و 200 هزار پرونده قضایی دارد.

شرایط خانواده‌ها را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

این حوزه نیز نگران‌کننده است، چون باید نسبت به ورود آسیب‌های اجتماعی به درون خانواده هشدار داد، زیرا وقتی آسیب‌ وارد خانواده می‌شود، مزمن شده و حل مشکلات در آینده را نیز مشکل‌تر خواهد کرد.

این روزها گرایش به کدام آسیب‌ها بیشتر شده است؟

آسیب‌هایی که شادی آنی بیشتری دارند؛ گرایش به مواد مخدر صنعتی، مشروبات الکلی و روابط خارج از چارچوب در دنیای واقعی و مجازی وجود دارد که نشان می‌دهد برای جبران کمبود شادی و نشاط سراغ این موارد می‌روند.

درباره افزایش زنان سرپرست خانوار نیز مدتی است بیشتر می‌شنویم.

براساس تحلیل حوزه اجتماعی، در سال 75 کمتر از یک میلیون و200 هزار زن سرپرست خانوار داشتیم و سال 85 این آمار به بیش از یک میلیون و600 هزار نفر رسید و در آخرین سرشماری یعنی سال 90 تعداد زنان سرپرست خانوار در کشور به دو میلیون و 500 هزار نفر رسید‌. البته منظور این نیست که زن سرپرست خانوار آسیب دیده اجتماعی است، اما دختران و زنانی که به تنهایی زندگی می‌کنند در مقایسه با افرادی که تحت حمایت خانواده هستند، آسیب‌پذیر‌ترند.

آیا باید نگران حوزه مواد مخدر نیز باشیم.

بله، آمار رسمی اعلام شده نشان می‌دهد دو میلیون و 300 هزار نفر به شکل مستقیم درگیر این مساله هستند که شامل معتادان دائمی و تفننی می‌شوند، ولی به نظر می‌رسد ما آمار دقیقی از افراد درگیر در حوزه مواد مخدر نداریم.

دغدغه‌ها نسبت به فضای مجازی را چقدر جدی می‌بینید؟

در این حوزه آمار مشخصی نداریم، اما آثار فضای مجازی را بر سلامت اجتماع می‌توان مشاهده کرد. هرچند فضای مجازی یک فرصت است، اما چون سواد استفاده از آن را نداریم، این فرصت تبدیل به تهدید می‌شود.

سکونتگاه‌های غیررسمی را نیز در این میان نمی‌توان نادیده گرفت.

براساس آمار شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهر، از حدود 97 شهری که بررسی شد، بیش از 950 هزار سکونتگاه غیر رسمی که جمعیتی حدود 10 تا 11 میلیون نفر را در خود جای داده‌اند، در کشور وجود دارد، اما نمی‌توان به تمام این افراد برچسب آسیب دیده اجتماعی زد. البته تاثیر محیط را بر گسترش آسیب‌های اجتماعی نمی‌توان نادیده گرفت.

آسیب‌های اجتماعی در حوزه بیماری‌ای مثل ایدز چقدر جدی است؟

آمار حدود 29 هزار مبتلا را نشان می‌دهد، اما این را می‌توان در ضریب حداقلی 4 ضرب کرد، علاوه‌بر این ما نگران این هستیم که روند ابتلای افراد به این ویروس به سمت روابط جنسی محافظت نشده تغییر مسیر دهد.

بر چه اساسی این مساله را عنوان می‌کنید؟

سال‌های 65 تا 93 حدود 14 درصد به دلیل روابط جنسی محافظت نشده ‌و حدود 68 درصد از طریق سرنگ آلوده مبتلا شدند، اما در افرادی که طی یک‌سال آخر شناسایی شده‌اند، سهم روابط جنسی محافظت نشده به 38درصد می‌رسد، یعنی فقط در یک سال پایانی این آمار حدود 5/2 برابر رشد کرده است. بنابراین باید نگران بود.

با توجه به آسیب‌هایی که مرور کردیم، سلامت اجتماعی کشور را در آینده چگونه پیش‌بینی می‌کنید؟

اینها نشان می‌دهد به سختی می‌توان به آنچه برای ایران 1404 در سند چشم‌انداز درنظر گرفته شده است، رسید‌.

برخی کارشناسان براین باورند که چنین شرایطی طبیعی است، چون ما در حال طی کردن مسیر توسعه هستیم.

طبیعی قلمداد کردن این پدیده‌ها یعنی دست روی دست گذاشتن و بدون شک گسترش آسیب‌های اجتماعی پیام مشخص دارد و آن چیزی جز تهدید امنیت اجتماعی و روانی کشور نیست. ما دراین حوزه زیاد کار کرده‌ایم، اما موفق نبوده‌ایم. در غیر این‌صورت شرایط کنونی آسیب‌های اجتماعی در کشور این‌گونه نبود.

برنامه‌های اجرا شده در حوزه آسیب‌های اجتماعی را چطور ارزیابی می‌کنید؟

این برنامه‌‌ها فراگیر و جامع نبوده و از کفایت، پایداری و استمرار نیز برخوردار نبوده‌اند. در‌واقع به‌موقع، تخصصی و در دسترس بودن، سه مولفه مداخلات مناسب است که برای کمک به آسیب‌دیدگان اجتماعی باید در نظر داشت، اما مداخلات انجام شده این ویژگی‌ها را ندارد.

شما جدی‌ترین مشکل را در حوزه مقابله با آسیب‌های اجتماعی چه می‌دانید؟

مشکل اصلی ما این است که سیاست اجتماعی مشخصی در حوزه آسیب‌های اجتماعی نداریم، زیرا یک روز برای ایجاد گشت ارشاد تصمیم می‌گیریم و روز دیگر بر لزوم ایجاد اورژانس اجتماعی پافشاری می‌کنیم‌. به همین دلیل بالاخره نمی‌دانیم برخورد ما با حوزه آسیب‌های اجتماعی در کشور باید چگونه باشد. درواقع نقشه راه‌ تعریف شده نیست. دو برنامه از سند چشم‌انداز ایران1404 نوشته‌ایم، به این شکل که فصل هشت برنامه چهارم توسعه‌ مربوط به حوزه اجتماعی ‌و ماده 97 آن به‌طور خاص در حوزه آسیب‌های اجتماعی بود، اما وقت اجرا دچار مشکل شد.

برنامه پنجم چه؟

در این برنامه در حوزه اجتماعی، تمهیدات لازم برای آسیب‌های اجتماعی مورد توجه قرار نگرفته بود.

سیاست‌های ابلاغی برنامه ششم را چگونه دیدید؟

ابتدا که پیش‌نویس برنامه آماده شد،‌‌ وضع اجتماعی آن مناسب بود‌، اما در نهایت زمانی که ابلاغ شد، تقریبا یکی از ضعیف‌ترین بخش‌های سیاست‌های ابلاغی بخش اجتماعی است.

شاید مخالفان نظر شما بگویند‌ اسناد و قوانین دیگری در‌ حوزه اجتماعی وجود دارد که با استفاده از آن می توان به مسائل اجتماعی پرداخت.

خوشبین هستیم که این اتفاق بیفتد، اما انتظار داریم در برنامه ششم نسبت به آسیب‌های اجتماعی دست‌کم نگاه امنیتی، سیاسی و قضایی نداشته باشیم، چون ما بارها و بارها بگیر و ببند را در حوزه آسیب‌دیدگان تجربه کرده‌ایم، اما شرایط بهتر نشده است. این گواهی است بر این مهم که مدیریت هوشمندی درحوزه اجتماعی ‌نداریم.

به نظرتان دلیل اصلی این که دولت‌ها به حوزه آسیب‌های اجتماعی ‌نمی‌پردازند، چیست؟

حوزه آسیب‌های اجتماعی به قول معروف قشنگ نیست، دولت‌ها همیشه سعی کرده‌اند از پرداختن به آن فرار کنند. در این میان اگر برخی به این مساله بپردازند ‌جناح مقابل عمل آنها را به‌عنوان حربه‌ای برای مبارزه به کار می‌گیرد.

با توجه به ‌شرایط ‌اجتماعی کشورمان اولویت‌ها در برنامه ششم ‌باید به چه نحوی در نظر گرفته شود؟

باید در برنامه ششم سرفصلی به نام سلامت اجتماعی داشته باشیم‌؛ نکته‌ای که در برنامه‌های توسعه‌ای و بودجه‌بندی سالانه پیش‌بینی نمی‌شود.

در سرفصل سلامت اجتماعی چه نکاتی باید گنجانده شود؟

می توان نگاه‌های متعددی داشت. برای نمونه باید هر سال وضع اجتماعی کشور را رصد کنیم، در واقع تاکنون شاخص سلامت اجتماعی در کشورمان سنجیده نشده یا روسای جمهور هنگام ارائه گزارش به مسائل اجتماعی نپرداخته‌اند، بنابراین تا امروز نگاه واقع‌بینانه نسبت به مسائل اجتماعی نداشته‌ایم و برنامه ششم می تواند این نکات را در بر بگیرد.

این درحالی است که برنامه‌ای نیز برای تحلیل وضع اجتماعی کشور باید داشته باشیم. تحلیل وضع اجتماعی به‌ویژه آسیب‌های اجتماعی به شکل ملی و در مقایسه با منطقه و جهان مهم است، اما در کنار آن پیشگیری نیز باید در کشور فراگیر شود‌. علاوه‌براین باید جایگاه سازمان‌های مردم نیز دراین حوزه مشخص شود، چون بیشتر آنها در حوزه درمان اعتیاد درگیر هستند و در بخش پیشگیری حضور ندارند. قضا‌زدایی نیز باید جدی گرفته شود و از منابع اجتماعی دراین خصوص بهره بگیریم .محلات ناکارآمد شهری نیز باید مورد توجه قرار گیرد.

مهدی آیینی

جامعه