نگرانی از انقراض نهنگ‌ها و دلفین‌های خلیج‌فارس

خبرگزاری‌های مختلف روز گذشته از مرگ یک نهنگ بزرگ ده متری در سواحل جزیره قشم خبر دادند؛ خبری که بسرعت در شبکه‌های مجازی نیز انتشار یافت و روایتگر نگرانی از باز شدن پرونده مرگ‌ومیر این گونه‌های در حال انقراض در اولین هفته‌های سال جدید بود.

آن طور که مسئولان محیط‌زیست استان هرمزگان از جمله صادق رستمی، رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست قشم به خبرگزاری صداوسیما گفتند: لاشه این نهنگ ده متری در سواحل روستای نقاشه در نزدیک اسکله کندالو جزیره قشم به گل نشسته و ماموران یگان حفاظت محیط‌زیست شهرستان قشم طی گشتزنی و پایش نوار ساحلی منطقه مذکور با این لاشه مواجه شدند که البته کاملا فاسد و تجزیه شده است.

به گفته رستمی، این نهنگ که به احتمال زیاد از گونه براید است، مدتی قبل به دلایل نامشخص در دریا تلف شده و توسط جریان و امواج در ساحل کندالو به گل نشسته است.

وی یادآور می‌شود: این گونه از نهنگ‌ها در آب‌های مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری (آب‌های دارای درجه حرارت 16 درجه سانتیگراد به بالا) و در اقیانوس‌های اطلس، آرام و هند و همچنین در بعضی از دریاهای نیمه بسته مثل خلیج‌فارس و دریای سرخ دیده می‌شوند و سرعت حرکت آنها 25 کیلومتر در ساعت بوده و تا عمق 300 متری غوص می‌کنند.

علت مرگ؟

گرچه رستمی معتقد است با توجه به وضعیت لاشه امکان تعیین دقیق علت مرگ مقدور نیست، اما محمد غواصی، کارشناس مسئول محیط‌زیست دریایی سازمان منطقه آزاد قشم می‌گوید که بررسی‌های کارشناسی درخصوص شناسایی گونه و علت مرگ این حیوان دریایی آغاز شده است هرچند به دلیل فساد لاشه، تشخیص گونه و علت مرگ نهنگ، کار راحتی نخواهد بود.

وی یادآور می‌شود که برای دستیابی به اطلاعات دقیق در این زمینه در حال مشاوره با پروفسور کنراد، مشاور بین‌المللی یونسکو در زمینه پستانداران دریایی و مشاور تخصصی محیط‌زیست دریایی سازمان منطقه آزاد قشم هستیم و در مرحله نخست این تحقیقات، فرآیند نمونه‌برداری و عکسبرداری تخصصی از این لاشه جهت شناسایی گونه و علت مرگ انجام شده است.

به عقیده وی، در این مرحله نباید شتاب‌زده تصمیم‌گیری و اطلاع‌رسانی کرد و اطلاعات دقیق در این زمینه پس از بررسی‌های کارشناسی اعلام می‌شود.

کارشناس مسئول محیط‌زیست دریایی سازمان منطقه آزاد قشم به کشف لاشه دو نهنگ دیگر طی چند ماه گذشته در سواحل استان هرمزگان اشاره و خاطرنشان می‌کند که تحقیقات برای دستیابی به اطلاعات دقیق درخصوص دلایل مرگ آنها نیز در حال انجام است که این تحقیقات می‌تواند به روند پیشبرد تحقیقات لاشه جدید نیز کمک کند.

عوامل انسانی، مهم‌ترین عامل مرگ پستانداران دریایی کمیاب

از آنجا که فهمیدن دلیل دقیق مرگ این نهنگ برای جلوگیری از اتفاقات مشابه دیگر بسیار حائزاهمیت است، خبرنگار جام‌جم دلیل مرگ این گونه در حال انقراض را از طریق اداره حفاظت محیط‌زیست هرمزگان پیگیری کرد، هرچند افشین عسکری، رئیس دریایی اداره کل حفاظت محیط‌زیست هرمزگان نیز در گفت‌وگو با جام‌جم معتقد است که تعیین دقیق دلیل مرگ به علت فاسد و متلاشی شدن بیش از حد لاشه امکان‌پذیر نیست.

وی البته می‌افزاید: با تحقیقات در حال انجام فقط می‌توان به این تشخیص رسید که آیا نهنگ به بیماری خاصی مبتلا بوده و از پای درآمده یا نه که در صورت مبتلا نبودن به بیماری، می‌توان به‌طور قاطع دلیل مرگ را عوامل انسانی همچون برخورد با شناورها یا خفه شدن به‌دلیل گیر افتادن در تورهای صیادی اعلام کرد، اما این‌که دقیقا کدام یک از عوامل انسانی عامل مرگ نهنگ بوده، قابل تشخیص نیست.

عسکری با اشاره به این‌که نهنگ حدود هفت تا هشت روز پیش فوت شده و لاشه آن روز جمعه (سوم اردیبهشت) به ساحل نقاشه بخش کندآلو رسیده است، تصریح می‌کند: از آنجا که تاکنون هیچ‌گونه بیماری خاصی در میان پستانداران دریایی ما در آب‌های جنوب مشاهده نشده، می‌توان از هم‌اکنون دلیل مرگ را به عوامل انسانی مربوط دانست.

این مقام مسئول برخورد با پره کشتی‌های بزرگ صیادی و تجاری و همچنین شناورهای کوچک تندرو، گیر‌افتادن در تورهای صیادان از جمله تورهای غیرقانونی نامرئی و خفه شدن در تور، خفه شدن به‌دلیل بلعیدن انواع زباله و پلاستیک، گم کردن مسیر و برخورد با شناورها به‌دلیل ایجاد اختلال در سیستم جهت‌یابی نهنگ به‌دلیل انجام مانورهای نظامی و تشعشعات زیردریایی‌ها و همچنین آلودگی‌های شیمیایی و تغییرات آب و هوایی را از جمله دلایل عمده مرگ و میر پستانداران دریایی از جمله نهنگ و دلفین و همچنین لاک‌پشت‌های در معرض انقراض در آب‌های جنوبی کشورمان عنوان می‌کند.

نبود امکانات تشخیص را سخت می‌کند

عسکری با اشاره به مرگ دو پستاندار دیگر طی ماه‌های گذشته در هرمزگان، دلیل مرگ یکی را برخورد با شناور و دلیل مرگ دومی را به علت متلاشی شدن لاشه نامعلوم عنوان کرده و می‌گوید: از آنجا که پستاندارانی همچون نهنگ در اعماق دریا زیست می‌کنند و مرگ و میر آنان در بسیاری از اوقات دور از ساحل صورت می‌گیرد و پس از چند روز لاشه آنان به ساحل می‌رسد، تشخیص مرگ آنان نیز بسیار سخت است، زیرا به‌دلیل نبود امکانات دریایی خاص، امکان پایش اعماق دریا و کشف این اجساد برای ما وجود ندارد.

رئیس دریایی اداره کل حفاظت محیط‌زیست هرمزگان با اشاره به مرگ سالانه چند پستاندار دریایی در استان هرمزگان، تورهای صیادی را یکی از مهم‌ترین دلایل عنوان مرگ آنها اعلام کرده و می‌گوید: با این‌که تلاش‌های زیادی برای ممانعت صیادان از استفاده از تورهای صیادی غیرقانونی همچون تورهای نامرئی شده و صید به روش تورهای گوشگیر و پرساین،انجام شده، اما متاسفانه از آنجا که اولا تعداد این صیادان زیاد است و ثانیا مرزهای ساحلی و جزیره‌های ما گسترده و نیروهای یگان حفاظت شیلات و محیط‌زیست نیز بسیار اندک است، امکان پایش و حفاظت از آب‌های ساحلی ما براحتی میسر نیست.

عسکری تاکید می‌کند: تمامی گونه‌های پستانداران دریایی موجود در خلیج‌فارس و دریای عمان اعم از نهنگ‌ها و دلفین‌ها به‌عنوان گونه‌های تحت‌حمایت محسوب و به‌عنوان گونه‌های در معرض خطر انقراض جهانی معرفی شده‌اند و به منظور ادامه حیات به‌طور جدی نیازمند کمک هستند.

جلوگیری از مرگ‌ومیر پستانداران دریایی در آب‌های جنوب ایران

افشین عسگری، رئیس دریایی اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان هرمزگان در گفت‌وگو با جام‌جم به تلاش‌های سازمان محیط‌زیست درخصوص حفاظت از گونه‌های در خطر انقراض آب‌های جنوب از جمله پستانداران دریایی و خزندگانی همچمون لاک‌پشت‌ها اشاره کرده و می‌گوید: در این راستا تفاهم‌نامه‌ای بین ابتکار، معاون رئیس‌جمهور و سازمان شیلات به امضا رسیده است که براساس آن شیلات متعهد شده، صیادان را به استفاده از نوعی تور ماهیگیری مخصوص ترغیب کند که این تور به گونه‌ای طراحی شده که نهنگ یا دلفین می‌تواند پس از گیر افتادن در تور، براحتی از آن خلاص شود. از سوی دیگر کارگاه‌های متعددی در استان هرمزگان و دیگر استان‌های جنوبی برگزار شده یا درحال برگزاری است که در این کارگاه‌ها به صیادان آموزش‌هایی مبنی بر حفاظت و نجات گونه زخمی شده و نیمه جان (در صورت مشاهده) و اطلاع سریع به یگان حفاظت شیلات و محیط زیست داده می‌شود. مذاکراتی هم با وزارت دفاع صورت گرفته تا درصورت امکان مانورهای خود را در نقاطی دورتر از آب‌های ساحلی انجام دهند یا در صورت مرگ‌ومیر پستانداران، مبلغی را به عنوان خسارت پرداخت کنند تا برای محافظت بیشتر از گونه‌های دریایی هزینه شود که البته مورد موافقت وزارت دفاع نیز قرار گرفته است.

فاطمه مرادزاده