اوروجلوق، اون بیر آیین سلطانی

پیشواز ماه رمضان (اوروجلوق) در آذربایجان‌شرقی فقط مختص به روزه‌داری در روز قبل از حلول ماه رمضان نیست و حدود یک هفته مانده به آغاز رمضان بیشتر خانواده‌ها سعی می‌کنند تا بخشی از مایحتاج خود را خریداری کنند. در این میان معمولا فقرا نیز از این خریدها بهره‌مند می‌شوند و معمولا سعی می‌شود رسیدگی به نیازمندان در اولویت قرار گیرد. همچنین چند روز مانده به آغاز این ماه مبارک، مساجد و امامزاده‌ها توسط مردم غبار روبی و برای عبادت و حضور روزه داران آماده می‌شوند. سلام و خوشامدگویی به ماه رمضان نیز رسمی‌ است که از دیرباز رایج بوده است و مردم آذربایجان بیدار شدن برای سحری (اوباشدان) اول ماه رمضان را نوعی نیت کردن برای روزه گرفتن در طول ماه و خوشامدگویی به ماه رمضان را واجب می‌دانند. حتی اشعاری در این زمینه به زبان ترکی آذربایجانی وجود دارد که مضمون آن همین خوشامدگویی است:

«السلام علیک یا اوروجلوق آقا (سلام بر تو ای رمضان)

خوش گلدین بیزیم دیارا (به دیار ما خوش آمدی)

ساغ گلیب سلامت گئده سن (ان‌شاءلله با رضایت از این دیار می‌روی)»

اما در این میان شاید مهم‌ترین بخش آداب و سنن رمضانی مردم آذربایجان، مراسم سحری و افطار باشد. بخصوص در زمان افطار، داشتن مهمان یکی از زیبایی‌هایی بوده که شاید امروزه رنگ و بوی تجمل به خود گرفته است. برای نمونه مهمان‌های افطار در سال‌های نه‌چندان دور، دعوتی نبودند و ممکن بود یک خانواده بدون دعوت در هر روز ده‌ها مهمان را پذیرایی کند. سفره اصلی افطار در آن سال‌ها چای، نان تازه، پنیر، مربا، سبزی، گردو و غذاهای سبک بود و چند ساعت بعد از افطار نیزغذایی به‌عنوان شام صرف می‌شد. در واقع مهمان‌ها به سفره اولیه قناعت کرده و شام را در منزل خود صرف می‌کردند و همین سادگی باعث می‌شد زیبایی‌های رمضانی صدچندان شود.

شهروندان آذربایجانی از دیرباز مراسم خاصی برای شب‌های قدر داشتند و ارادت آذربایجانی‌ها به امام اول شیعیان نیز باعث شده است که روزها و شب‌های قدر در میان این قوم از اهمیت زیادی برخوردار باشد، به‌طوری که علاوه بر شب زنده‌داری، دعا و احسان و نیکوکاری در این ایام و پخش نذورات بویژه در میان کودکان یتیم و افراد بی‌بضاعت، رسمی ‌قدیمی ‌نیز برای جشن روز قصاص ابن ملجم، در آذربایجان رواج داشته است که در این سال‌ها بیشتر در روستاها انجام می‌شود.

روز آخر ماه رمضان نیز از گذشته با مراسم خاصی همراه بوده است. در این روز علاوه بر این‌که به نوعی جشن و شادی در خانه‌ها حاکم می‌شد تا نشان دهند که توانسته‌اند به سلامت و سربلندی از این امتحان الهی خارج شوند، مردم دسته دسته به قسمت‌های فراخ‌تر شهر رفته و نظاره‌گر ماه می‌شدند تا پایان ماه رمضان را به یکدیگر خبر دهند. فطریه‌ها نیز در این شب لای یکی از صفحات قرآن قرار می‌گیرد، به این ترتیب که پس از افطار، عضو بزرگ هر خانواده چند آیه‌ای از قرآن را خوانده، آن را بوسیده و به صورت سلسله مراتبی از بزرگ‌تر به کوچک‌تر دست به دست داده و کسانی که قادر به تلاوت آیات هستند، چند آیه‌ای تلاوت می‌کنند. در ادامه، این فطریه به مستمندان داده می‌شود.

علی فرهاد ‌

جام‌جم تبریز