دادن و پس گرفتن جهیزیه

جهیزیه گرچه برای زندگی مشترک است، اما جزو اموال زن محسوب می‌شود و از این نظر دارای آثار حقوقی خاصی است.

ماهیت جهیزیه

جهیزیه وسایلی است که توسط زن یا خانواده وی برای آغاز یک زندگی مشترک تهیه می‌شود و در واقع نشان‌دهنده صمیمیت، تعاون و همکاری با مرد برای آغاز زندگی مشترک است. گرچه این وسایل متعلق به زن است، ولی مرد هم می‌تواند از آن استفاده کند و در واقع همین که اثاثیه وارد زندگی مشترک می‌شود، حق بهره‌برداری و انتفاع از آن، هم برای مرد و هم برای زن وجود دارد.

براساس یک رسم قدیمی، خانواده عروس، سیاهه یا فهرستی از جهیزیه تهیه کرده و هنگام انتقال آن به خانه مرد، از داماد امضا می‌گیرند تا مشخص شود که چه چیزی توسط زن به داخل زندگی مشترک برده شده است. امضای مرد در پای این سیاهه به معنای قبول اثاثیه (جهیزیه) به عنوان امانت است و این موضوع، نافی مالکیت زن بر این اثاثیه نخواهد بود.

مسئولیت مرد در برابر جهیزیه

گرچه مرد با امضای سیاهه جهیزیه امانی بودن این اثاثیه در منزلش را می‌پذیرد، اما همان‌طور که در بالا گفته شد، حق بهره‌برداری و استمتاع از این وسایل، برای مرد هم وجود دارد و به بیان دیگر، مرد با کسب اجازه از همسرش، حق استفاده از این وسایل در کنار زن را پیدا می‌کند.

اما شاید این سوال مطرح شود که آیا مرد می‌تواند جهیزیه را به عنوان اسباب خانه بفروشد؟ مرد مالک جهیزیه نیست که بتواند آن را بفروشد، بلکه تنها بهره‌بردار و متنفع از این وسایل است. طبق قانون، شوهر اجازه فروش جهیزیه زن را ندارد، زیرا این اموال به زن تعلق دارد و شوهر فقط تا زمان بقای زندگی مشترک حق استفاده از این اموال را دارد نه فروش آنها را. این در حالی است که زن حق دارد این اموال را از زندگی مشترک خارج کند، چون این اموال به او اختصاص دارد و هر مالکی حق هرگونه دخل و تصرف نسبت به اموال خود را دارد.

اما اگر اقدام به فروش جهیزیه توسط شوهر رخ دهد، این عمل نوعی از فروش مال غیر محسوب می‌شود، چرا که مرد حق مالکیتی بر عین و منفعت جهیزیه ندارد و به همین دلیل در صورت انجام این اقدام، مسئولیت دارد.

استرداد جهیزیه توسط زن

همان‌طور که اشاره شد، عین و منفعت اموال جهیزیه متعلق به زن است که با آغاز زندگی مشترک، در اختیار مرد نیز قرار می‌گیرد، اما این موضوع تا زمانی است که زندگی مشترک پا برجا باشد و اگر به هر دلیلی، زندگی مشترک به انحلال یا طلاق بینجامد، در این صورت زن می‌تواند مدعی اموالی باشد که با خودش به خانه شوهر آورده است و از این طریق، استرداد جهیزیه را درخواست کند.

با درخواست زن برای استرداد جهیزیه، مرد دیگر حق استفاده از جهیزیه را ندارد و در صورتی‌که از تاریخ مطالبه زن، از استرداد این اموال امتناع کند یا باعث تلف آنها شود مسئول است.

نکته‌ای که در اینجا وجود دارد این است که اگر در طول زندگی مشترک، به هر دلیل بخشی از جهیزیه ناقص یا تلف شده باشد، چون این وسایل برای زندگی مشترک بوده و دو طرف حق استفاده از آن را داشته‌اند، دیگر زن نمی‌تواند ادعایی برای وسایل ناقص یا تلف شده داشته باشد و تنها می‌تواند استرداد آن دسته از وسایلی را خواستار شود که همچنان عین آن، پا برجا مانده است.

گرفتن سیاهه از جهیزیه ضروری است

دعوای استرداد جهیزیه یک دعوای حقوقی است که باید طی دادخواست به دادگاه محل سکونت زوجین ارائه شود. زن برای این‌که بتواند خواسته خود را مطرح کند باید با سند و مدرک، تعلق جهیزیه را به خود اثبات کند که برای این موضوع، سیاهه‌ای که در ابتدا به آن اشاره شد یا شهادت شهود می‌تواند ادعای زن را در این خصوص اثبات کند. اگر خانواده عروس در ابتدا به هر دلیلی، چنین سیاهه‌ای را تهیه نکرده باشند یا امضاء گرفتن از شوهر در اول را «زشت و ناپسند» بدانند، در اثبات ادعای خود با مشکل مواجه خواهند شد؛ برای همین گرفتن سیاهه از مرد در هنگام بردن جهیزیه عروس نه تنها زشت نیست که حتی ضروری هم هست. پس از ارائه دادخواست، دادگاه جلسه‌ای را برای رسیدگی تعیین کرده و پس از شنیدن اظهارات طرفین، چنانچه ادعای زن مورد قبول شوهر واقع شد، شوهر را ملزم به استرداد این اموال می‌کند. در غیر این صورت، قرار استماع شهادت شهود صادر می‌شود و در وقت معین افرادی که استشهادیه را امضا کرده‌اند به دادگاه مراجعه و مشاهدات خود را بیان می‌کنند. در صورتی که این اظهارات مقبول واقع شود حکم به استرداد جهیزیه صادر خواهد شد و چنانچه مرد از اجرای حکم دادگاه امتناع کرد، از طریق اجرای احکام دادگستری نسبت به استرداد جهیزیه اقدام خواهد شد.

براساس ماده 63 قانون اجرای احکام مدنی، «از اموال منقول موجود در محل سکونت زوجین آنچه معمولا و عادتا مورد استفاده اختصاصی زن باشد، متعلق به زن و آنچه مورد استفاده اختصاصی مرد باشد، متعلق به شوهر و بقیه از نظر مقررات این قانون مشترک بین آنان محسوب می‌شود، مگر این‌که خلاف آن ثابت شود» و بنابراین اگر اثبات شود که بخشی از وسایل متعلق به زن است، دیگر مشترک تلقی نشده و از شوهر مسترد می‌شود.

شاهرخ صالحی کرهرودی - کارشناس ارشد حقوق خصوصی