تفاوت حرمت‌شکنی با تقدس‌شکنی از علوم مدرن

همان جا بود که با پزشکانی جوان که گوشی‌های پزشکی‌شان را دور گردنشان یا درون جیب روپوششان می‌گذاشتند و با تبختر در راهروها قدم می‌زدند و واژه‌های پر طمطراق و خارجی بر زبان می‌آوردند، آشنا شدم. بعدها نمونه‌های متنوعی از پزشکان دیدم. از آنهایی که با بیمارشان خوش و بش می‌کنند تا آنهایی که جواب سلام بیمار را هم نمی‌دهند! از بدخط‌ترین‌هایشان تا آنهایی که نسخه را خوشنویسی شده به دست بیمار می‌دهند.

همیشه و در طول تاریخ، پزشک جماعت در هاله‌ای از تقدس قرار داشته است. الکی که نیست! از سوی دیگر، پزشکان در جوامع دوردست‌تر و قدیمی‌تر، در ادوار باستان همواره مردان مقدس بودند، یعنی افراد مقدسی بودند که نبض سلامت جامعه‌شان را در دست داشتند. در دوران مدرن این حکایت در میان برخی جوامع، همچون ایران ادامه یافته، بی‌آن که الزامات آن وجود داشته باشد یعنی حس خود مقدس‌پنداری پزشکی باقی مانده، اما پزشکی امروز شامل این هاله تقدس نمی‌شود. نتیجه‌اش این که با همه زحمات سنگین و شاقی که جامعه پزشکی بر عهده دارد، می‌توان آن را نقد کرد بی‌آن‌که تقدسی بشکند. چون در ذات خودش این پزشکی اصلا مقدس نیست. حرفه‌ای است همچون سایر حرفه‌ها (به زعم برخی سخت‌تر و به ظن برخی ساده‌تر)، با همان خطاهای انسانی‌ای که مثلا یک خلبان مسافربری می‌تواند مرتکب شود یا یک مهندس ساختمان. همه هم با جان آدمی سر و کار دارند.

این دوگانگی در مقدس پنداشتن این حرفه (و افرادش) و مقدس نبودن موضوع حرفه (پزشکی مدرن) باعث سردرگمی همه افراد جامعه می‌شود. از سویی پزشکانی هستند که جایگاهشان را برتر از حتی نقدهای حرفه‌ای می‌دانند و از سوی دیگر، افرادی که هیچ سواد علمی و آکادمیک در حوزه پزشکی ندارند، به خود اجازه می‌دهند درباره درمان و صنف پزشکان نظرات تخصصی بدهند. هر دو سوی طیف هم خود را محق و درست می‌دانند. آن‌گاه کار به جایی می‌رسد که بازیگری با میزان اثرگذاری اجتماعی نسبتا بالا تصویری از اسطوره علم و طبابت در تاریخ ایران، ابن‌سینا را واژگون به نمایش می‌گذارد! به خیال این که با این کار حرکتی آوانگارد و نوگرایانه در مذمت پزشکان انجام داده‌. اما حواسش نیست که پزشکی مدرن امری مقدس نیست. دانشی است با خطاهای مرسوم هر دانش دیگر و از آن مهم‌تر این که فروریختن این هاله تقدس پزشکی با شکستن حرمت‌ها تفاوت‌های بنیادی دارد. نام ابن‌سینا، نام بزرگی است که اکنون براساس برآوردهای غیر‌رسمی، بیش از 200 بار بر سر در بیمارستان‌ها و کلینیک‌ها و دانشکده‌های پزشکی گوشه و کنار ایران و دنیا درج شده است. با یک جست‌وجوی ساده اینترنتی می‌توانید نام و نشانی بیمارستان‌هایی با این نام را در فرانسه و هند و لوکزامبورگ و ترکیه ببینید. در کتب تاریخ علم هم جایگاه او مشخص است؛ از فعالیت‌ پزشکی‌اش تا کارهای فلسفی و نجومی‌اش. او را صاحب حداقل 131 اثر علمی و فلسفی می‌دانیم (بجز آن 111 اثری که به او منسوب است) و می‌دانیم که جورج سارتن، اورا شهیرترین دانشمند ایران، فراتر از هر زمان و مکان و نژادی می‌داند.

دکتر محمدرضا نوروزی

میکروبیولوژیست و مروج علم