اتحادیه اروپا از گفت‌وگوهای انتقادی تا همکاری‌های پردامنه

کشورهای اروپایی نیز روندهای پر فراز و نشیبی را در ارتباط با چگونگی روابط با ایران سازماندهی کردند.

در سال‌های بعد از پیروزی انقلاب اسلامی روابط با کشورهای اروپایی نسبتا گسترده، فراگیر و سازنده بوده است.

گر چه پس از تسخیر سفارت آمریکا در آبان 1358، روابط ایران و اروپا، شاهد محدودیت‌هایی بود، اما چنین فرایندی نتوانست به تغییری بنیادین در جدایی کشورهای اروپایی از ایران منجر شود. در برخی از نقاط عطف تاریخی، روابط ایران با کشورهای اروپایی به‌گونه‌ای دچار تلاطم شد که زمینه خروج مرحله‌ای سفرای کشورهای اروپایی از ایران به‌وجود آمد.

در این فرآیند می‌‌توان دوران‌های تاریخی مختلفی را از یکدیگر تفکیک کرد که در هر دوره، شکل خاصی از رفتار و الگوی کنش سیاسی مورد توجه ایران و اتحادیه اروپا بوده است.

قطعنامه 24 اکتبر 2016 کشورهای اتحادیه اروپا برای بازسازی روابط با ایران را می‌توان یکی از نقاط عطف تاریخی دانست که زمینه‌های ارتقای همکاری دیپلماتیک و مشارکت اقتصادی با ایران را در ‌آینده فراهم می‌کند. ایران تلاش دارد در‌ روند جدید همکاری‌های بین‌المللی خود، نقش بیشتری را به مشارکت با اقتصاد اروپا اختصاص دهد.

پیشینه تاریخی روابط ایران و اروپا بیانگر این واقعیت است که امکان همکاری‌ فزآینده، بیشتر از هر دوران دیگری خواهد بود. در سال‌های دهه 1970 الگوی رفتاری کشورهای‌ اتحادیه اروپا با ایران مبتنی بر گفت‌و‌گوهای‌ انتقادی بود. این الگو از دهه1370 شمسی با تغییراتی‌ همراه شد و زمینه شکل‌گیری روندی را به‌وجود آورد که مبتنی بر همکاری‌های سازنده بوده است.

این‌گونه همکاری‌ها از سال‌های 2010 به بعد به طور تدریجی کاهش یافت. تحریم اقتصادی ایران‌ را می‌توان در زمره عواملی دانست که زمینه‌های مشارکت ‌و همکاری فزآینده آمریکا و اتحادیه‌ اروپا را به‌وجود آورد. در این فرآیند ایران تلاش داشت تا روابط حداقلی را با اتحادیه اروپا ادامه دهد، اما کشورهای اروپایی از الگوی همکاری همه‌جانبه و فراگیر با ایران خودداری کردند.

دیپلماسی هسته‌ای و نتایج حاصل از برنامه جامع اقدام مشترک،گرچه‌ محدودیت‌هایی‌ را برای ساخت قدرت راهبردی ایران به‌وجود آورده، اما زمینه ارتقا و گسترش روابط اقتصادی، فرهنگی و دیپلماتیک ایران و کشورهای اروپایی را نیز فراهم کرده است. بخش قابل توجهی از سفر مقامات عالی‌رتبه سیاسی‌ ایران به کشورهای اروپایی، بیانگر ارتقای‌ روابطی‌ است که می‌تواند زمینه‌های مشارکت اقتصادی ایران و اروپا را ارتقا دهد.

تصمیم کشورهای اتحادیه اروپا در 24 اکتبر2016 برای ارتقای سطح همکاری‌های اقتصادی و دیپلماتیک با ایران می‌تواند مانعی در جهت اعمال محدودیت بیشتر اقتصادی از سوی کنگره آمریکا محسوب شود. علاوه بر آن، اگر رئیس‌جمهور آینده آمریکا تلاش کند تا از سازوکارها و الگوهای محدودساز در روابط اقتصادی با ایران استفاده کند، تصمیم اتحادیه اروپا مانعی در جهت محدودیت‌های آینده اقتصادی علیه ایران خواهد بود. به همین دلیل است که مذاکرات فراگیر ایران و اتحادیه اروپا در دسامبر 2016 می‌تواند به نتایج قطعی‌تری در الگوی روابط و زمینه‌های همکاری مشترک اقتصادی و راهبردی منجر شود.

لازم به توضیح است که در این مذاکرات قرار است طیف گسترده‌ای از موضوعات از جمله روابط اقتصادی، ارتقای سطح همکاری‌‌های دیپلماتیک، همکاری‌های آموزشی و در نهایت موضوعات ‌حقوق بشری مورد توجه ایران و کشورهای اتحادیه اروپا قرار گیرد. واقعیت آن است که اتحادیه اروپا بیش از هر دوران دیگری محور اصلی توجه خود را به اثربخشی در فضای اجتماعی ایران قرار داده است. موضوعات حقوق بشری را می‌توان یکی از نشانه‌های گسترش همکاری‌های متقابل در حوزه‌هایی دانست که شاید برای ایران و کشورهای اتحادیه اروپا بتواند نتایج جدیدی را رقم بزند. گذر از وضعیت ابهام را می‌توان به عنوان اصلی‌ترین نتیجه قطعنامه 24 اکتبر 2016 و مذاکرات آینده ایران و اتحادیه اروپا دانست.

دکتر ابراهیم متقی - استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران