واگذاری قطعی جزایر مصری به عربستان

بر اساس توافقنامه ترسیم مرزهای آبی بین مصر و عربستان، جزایر تیران و صنافیر به عربستان واگذار می‌شود.

بر اساس ماده 151 قانون اساسی مصر هر معاهده صلح یا ائتلافی که به واگذاری بخشی از خاک این کشور به غیر منجر شود، باید به همه پرسی عمومی گذاشته شود. اما رئیس پارلمان مصر اعلام کرد که کمیته قانون گذاری صلاح دیده است در خصوص واگذاری این دو جزیره همه پرسی صورت نگیرد.

اسناد تاریخی درباره مالکیت صنافیر و تیران

حاکمیت همزمان امپراتوری عثمانی بر دو سوی دریای سرخ (مصر و شبه‌جزیره عربستان) جای هیچ اختلافی را درباره مالکیت بر جزایر تیران و صنافیر باقی، نمی‎گذاشت، اما با استقلال دولت مصراز امپراتوری عثمانی، مالکیت این دو جزیره مورد توجه قرار گرفت. در سال 1906 میلادی دولت مصر با امضای تفاهم نامه‌ای با دولت عثمانی مالکیت جزیره تیران و صنافیر را به دست گرفت.

با آغاز فرمانروایی ملک عبدالعزیز سعودی از سال 1902 میلادی و تثبیت پادشاهی جدید سعودی در عربستان، اختلافات عربستان با مصر بر سر جزایر تیران و صنافیر آغاز شد و تا سال 1950 ادامه یافت. در این سال جلسه مشترکی میان دو کشور در سال 1950، برگزار شد و مالکیت مصر بر تیران و صنافیر از سوی عربستان به رسمیت شناخته شد.

علت اصلی دست کشیدن عربستان از مالکیت بر این دو جزیره در این سال ضعف شدید توان نظامی عربستان در این دوره بوده است.

در سال 1951م و به فاصله یکسال پس از امضای توافق‌نامه میان مصر و عربستان، حکومت وقت مصر ضمن اعلام ممنوعیت رفت‌و‌آمد هرگونه کشتی متعلق به اسرائیل تاکید کرد که عبور و مرور از تنگه تیران (آبراه سوئز) با هماهنگی و تایید مصر امکان پذیر است.

در سال 1594م مصر با ارسال مستنداتی به سازمان ملل متحد خواستار به رسمیت شناختن مالکیت مصر بر جزایر تیران و صنافیر در این سازمان شد.

توافق 4 آوریل 2016 در قاهره

در فرودین ماه سال 95، ملک سلمان در راس هیات سیاسی اقتصادی بزرگی به همراه ١٨ وزیر، ٢٥ شاهزاده و بزرگ‌ترین هیات از سرمایه‌گذاران سعودی به مصر رفت.

احمد قطان، سفیر عربستان سعودی در قاهره پیش از سفر ملک سلمان به مصر گفته بود: ارقام قراردادهای سرمایه‌گذاری که میان مصر و عربستان سعودی در روز شنبه به امضا خواهد رسید شگفتی همه را برمی‌انگیزد.

در این سفر بیش از ٢٠ پیمان با هدف تقویت همکاری در زمینه‌های انرژی، نفت، سرمایه‌گذاری، گردشگری، مسکن و نیروی انسانی میان دو کشور به امضا رسید. عربستان همچنین درباره یک برنامه ٥/١ میلیارد دلاری سرمایه‎گذاری برای توسعه صحرای سینا با مصر به توافق رسید.

پیش از این سفر هم ملک سلمان طی فرمانی مجوز سرمایه‌گذاری ٨ میلیارد دلار در مصر و تامین نیازهای نفت مصر به مدت پنج سال را صادر کرده بود که اسناد آن در این سفر به امضای طرفین رسید.

و البته در همین سفر بود که ملک سلمان با عبدالفتاح سیسی در چهارم آوریل 2016 درباره واگذاری جزایر تیران و صنافیر به عربستان به توافق رسیدند. توافقی که پس از افشای آن موجی از مخالفت‌ها را برانگیخت و محافل سیاسی ور سانه‌ای مخالف درمصر از برنامه‎های اقتصادی سفر ملک سلمان به عنوان هزینه فروش خاک مصر به عربستان یاد کردند.

به همین دلیل موجی از اعتراض‎ها و خشونت‎ها در ماه‎های اردیبهشت و خرداد سال 95 مصر را فراگرفت. به گونه‎ای که سرانجام دادگاه عالی قانون اساسی مصر در بیست و یکم خرداد سال 95 حکم واگذاری جزایر تیران و صنافیر به عربستان را لغو کرد.

اما دولت مصر موضوع را به گذر زمان سپرد و در فاصله یک سال گذشته رایزنی‎های وسیعی برای جلب موافقت مخالفان کرد و به تبیین اهداف اقتصادی ناشی از واگذاری این دو جزیره به عربستان همت گماشت.

چنانکه نشست آرام مجلس مصر در جلسه تصویب واگذاری جزایر تیران و صنافیر به عربستان و امضای بدون تنش رئیس جمهوری مصر پای این مصوبه حکایت از موفقیت دولت مصر در اقناع مخالفان دارد.

چرا تیران و صنافیر برای سعودی‌ها اهمیت دارد؟

جزیره تیران در ورودی تنگه تیران واقع است که خلیج عقبه را از دریای سرخ جدا می کند و ۶ کیلومتر با ساحل شرقی سینا فاصله دارد و مساحت آن ۸۰ کیلومتر است. جزیره صنافیر هم در شرق جزیره تیران واقع شده است.

براساس توافق صورت گرفته بین قاهره و ریاض در سفر ملک سلمان به مصر، دو جزیره تیران و صنافیر به مالکیت عربستان درآمده بود، اما دادگاه قضایی اداری مصر روز اخیرا طی حکمی امضای توافق ترسیم مرزها میان قاهره و ریاض را باطل اعلام کرد.

این دو جزیر همچنین در ۱۲ مایلی سواحل شبه جزیره سینا قرار دارند و تنها مسیر دریایی مناسب برای کشتیرانی در این محور به شمار می‌آیند.

طبق توافقنامه بین المللی آب‌های آزاد، کشورهای حاشیه مسیرهای دریایی بین المللی کم، مساحت باید یکسان و مساوی به بهره برداری از این مسیرها بپردازند و با توجه به اینکه پهنای خلیج عقبه فقط ۱۴ مایل است، مصر و عربستان مشترکا از حق مالکیت بر آب‌های خلیج تیران برخوردارند.

بعلاوه تنگه تیران تنها مسیر دسترسی اسرائیل از خلیج عقبه به دریای سرخ است و نقش مهمی در تبادلات تجاری این رژیم دارد.

نکته مهم در طرح واگذاری جزایر مصری به عربستان حمایت اسرائیل از این طرح است. به گونه‌ای که برخی منابع حمایت از واگذاری این دو جزیره به عربستان را نقطه عطفی در روابط سه‌گانه اسرائیل، عربستان، مصر برشمردند.

تیران و صنافیر موقعیت بسیار مناسبی برای انتقال خط لوله نفت عربستان به صحرای سینا، از آنجا به منطقه حیفا در سرزمین‎های اشغالی و صادرات آن به اروپا دارند. با این اقدام هزینه نفت مصرفی اسرائیل از درآمدهای این خط لوله به دست می‌آید.

فارغ از مسائل اقتصادی، موقعیت استراتژیک این جزایر ضامن همکاری‌های نظامی عربستان و اسرائیل در آینده است. و امکان رصد هرگونه تردد و جابجایی نظامی و تسلیحاتی به سوی دریای سرخ را که حاشیه امن اسراییل است فراهم می‌کند.

از این منظر موافقت مصر با واگذاری این دو جزیره به عربستان بخشی از فرایند عادی سازی روابط عربستان با اسراییل ارزیابی می‌شود.

مثلث عربستان، مصر، اسراییل

روند تدریجی همگرایی میان مصر، عربستان اسراییل، بخشی از آثار موج بیداری اسلامی در منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا به شمار می‌آید.

مقامات سعودی اگرچه در تاریخ روابط خود با مصر شاهد افت و خیزهایی در دهه‌های اخیر بودند، اما در فرایند بیداری اسلامی و انقلاب مصر به اصلی‌ترین متحد دولت حسنی مبارک تبدیل شدند، و حتی از وی برای فرار به عربستان دعوت کردند.

پیروزی انقلاب مصر هم نتوانست حمایت عربستان را از ارتش و جریان مخالف اخوان‌المسلمین تغییر دهد، به همین دلیل عربستان از نخستین کشورهایی بود که از کودتا علیه دولت اخوانی «محمد مرسی» در مصر حمایت کرد و در کنار کشورهای کویت و امارات با تصویب کمک 12 میلیارد دلاری به پشتیبانی از دولت نوپای عبدالفتاح سیسی پرداخت.

در این دوره با رسیدن موج بیداری اسلامی از مصر به بحرین و یمن و عمق خاک عربستان، نگرانی‎های سران سعودی بیشتر و بیشتر شد، و انگیزه‎های مشترک ریاض و قاهره برای مقابله با موج بیداری اسلامی را تقویت کرد.

از سوی دیگرماهیت اسلامی و ملی انقلاب‌ها در کشورهای عربی، نگرانی‎های عمیق اسراییل درباره چشم انداز پیش روی منطقه را برانگیخت و تلاویو را به همسویی با ریاض و مصر برای مقابله با انقلاب‎ها در منطقه سوق داد.

به همین دلیل واگذاری جزایر صنافیر و تیران به عربستان با توجه به انگیزه و توان مالی و نظامی سعودی‎ها برای مدیریت امنیتی موثرتر بر این دو جزیره با حمایت اسراییل همراه شد.

یوسف اسماعیلی