تلفن هوشمند؛ این آینه جیبی

برنامه‌سازان رادیو فرهنگ نیز از روند رسانه‌های مجازی و دیجیتالی شدن فرهنگی‌ترین کالاها مانند کتاب غافل نبودند و همین دغدغه‌ها باعث شد برنامه «آینه جیبی» اردیبهشت 94 در دل رادیو فرهنگ متولد شود، برنامه‌ای که تاکنون نزدیک به 800 شماره 15 دقیقه‌ای از آن به‌صورت روزانه پخش شده است. آینه جیبی ضمن حمایت از ناشران دیجیتال و بررسی روند کتاب در فضای دیجیتال، از آسیب‌ها و فرهنگ فضای مجازی نیز غافل نبوده است. موفقیت‌های این برنامه و پنج جایزه‌ای که از سوی نهادها و سازمان‌های مختلف دریافت کرده، ما را به این برنامه نزدیک کرد و در نهایت یک روز گرم و آفتابی مهمان محمد صادق رحمانیان، مدیر رادیو فرهنگ بودیم و در دفتر آفتابی و پر نور او ساعتی درباره فناوری و فرهنگ همکلام شدیم.

چه دغدغه و نیازی در جامعه و بین مخاطبان احساس کردید که تولید برنامه «آینه جیبی» در دستور کار قرار گرفت؟

مارشال مک لوهان کتابی به نام آینه‌های جیبی دارد که در اوایل قرن بیستم امروز را پیش‌بینی کرد که جهان به سمت دهکده جهانی پیش خواهد رفت و همه جهان به نوعی با هم در ارتباط خواهند بود. الان نیز وقتی کتاب آینه‌های جیبی را می‌خوانیم متوجه نظرات بسیار عمیق و آینده‌پژوهانه مک لوهان می‌شویم. ما نام این برنامه را براساس آن کتاب انتخاب کردیم، زیرا فکر می‌کردیم موبایلی که اکنون در دست ماست یک آینه تمام‌نما و جام جهان‌نما از ارتباطات است که در جیب جا می‌شود، مانند این که جهانی را در جیب داشته باشیم. زمانی که برنامه آینه جیبی شروع شد، فکر نمی‌کردیم 800 برنامه را روی آنتن ببریم، در حالی که عوامل برنامه به دلیل تخصص خود خیلی خوب پیش رفتند. عوامل برنامه‌ساز آینه جیبی از پژوهشگران، کارشناسان و خبرنگاران حوزه IT هستند. مجری و سردبیر برنامه مهندس کیوان نقره‌کار، تهیه‌کننده مرتضی صداقت‌گو و دستیار تهیه‌کننده رضا غیور، همگی زیر چتر حمایتی مدیر گروه کتاب رادیو فرهنگ، خانم زندیان کار را پیش می‌برند. مهمانان این برنامه نیز به تناسب موضوع از نهادهای سیاستگذار و برنامه‌ریز IT، دانشگاهیان، تولیدکنندگان ابزار و محتوا در فضای مجازی انتخاب و به برنامه دعوت می‌شوند. بارها بر برنامه نظارت کردم و دیدم تا زمانی که فضای مجازی اهمیت دارد برنامه ادامه خواهد داشت.

چقدر فرهنگ و فضای مجازی به یکدیگر پیوسته‌اند و ضرورت چنین برنامه‌هایی چیست؟

جهان از نظر محتوا پوست‌اندازی کرده و محتوایی که روی کاغذ منتشر می‌شد، به دیجیتال تبدیل شده است و ما باید همگام با دگرگونی‌های فرهنگی و اجتماعی، رسانه را به همان سمت سوق دهیم. به عنوان مثال در حوزه کتاب و نشر، کمتر از نیمی از آن به سمت دیجیتالی شدن پیش می‌رود و پیش‌بینی می‌شود نزدیک به 80 درصد از فضای نشر کتاب دیجیتالی شود و دقیقا همینجاست که ضرورت برنامه‌هایی از این دست هویدا می‌شود. این برنامه به ما کمک می‌کند این فضا را ترویج و آینده‌پژوهی کنیم. در حقیقت دردسرهای نشر چاپی خیلی زیاد است، در حالی که در فضای دیجیتال این دردسرها به یک چهارم کاهش می‌یابد. نشر کاغذی تقریبا 15 مرحله سنگین دارد و توزیع آن نیز بسیار دشوار است، اما توزیع کالای دیجیتال با سرعت و سهولت بیشتر در فضای مجازی انجام می‌شود.

مخاطبان این برنامه چه افرادی با چه گرایشاتی و در چه گروه سنی‌ای هستند؟

مخاطبی که در نظر گرفتیم، عموم مردم هستند؛ البته با نگاه تخصصی. نگاه تخصصی نیز مربوط به ناشرانی است که در فضای دیجیتال کار می‌کنند. ولی هر شنونده‌ای که این برنامه را می‌شنود، بهره‌های لازم را می‌گیرد.

چیزی که در نگاه اول ممکن است توجه کسانی را که وارد استودیوهای رادیو می‌شوند جلب کند، دستگاه‌هایی است که برای ضبط برنامه استفاده می‌شود. همچنین گویا رادیو فرهنگ جزو اولین بخش‌هایی بوده که در صدا و سیما وارد حوزه اتوماسیون شده و سی‌دی را از چرخه فرآیندهای خود حذف کرده است. اینها همه نشان می‌دهد در رادیو فرهنگ بخوبی از فناوری استفاده می‌شود و خود رادیو نیز از امکانات و گشایشی که فناوری در اختیار آن قرار داده، بی‌بهره نبوده است.

رادیو یک رسانه سنتی است که سال 1319 در ایران راه‌اندازی شد و همچنان به همان شکل و نگاه سنتی باقی مانده است. در طول تاریخ، مخاطبان رادیو نیز فراز و نشیب‌هایی داشتند، مثلا در دوران طلایی رادیو، این رسانه تک بود، بعد تلویزیون آمد و رادیو را از انحصار خارج کرد که درنتیجه مخاطبان آن افت کردند. الان مخاطب رادیو به ثبات رسیده و بین 27 تا 30 درصد شنونده داریم که گاهی این خط فراز و نشیب دارد، اما خیلی اوج یا فرود ندارد.

اکنون رقبای زیادی داریم، رقبایی که نسل جدید را تسخیر کرده و با رسانه‌های سنتی مثل رادیو، تلویزیون، مطبوعات چاپی و... وارد رقابت شده‌اند. به نظر من هر کدام از رسانه‌ها در عین حال که می‌توانند برای یکدیگر رقیب باشند، می‌توانند مددکار یکدیگر نیز باشند. مثلا رادیو را می‌توان رقیب کتاب دانست، چون ما در رادیو قصه می‌گوییم که این قصه گفتن ما را از خواندن رمان بی‌نیاز می‌کند. در عین حال می‌توانیم حامی کتاب نیز باشیم، مثلا بخشی از کتاب را در رادیو بخوانیم، کتاب یا ناشران را معرفی کنیم، ناشران و نویسندگان را به رادیو دعوت و آنها را نقد کنیم تا در نهایت فروش بیشتری در بازار داشته باشند.

الان فضای مجازی برای رسانه سنتی رادیو رقیب است، در عین حال که همان فضای مجازی به کمک رسانه‌ای مانند رادیو نیز می‌آید. نگاه خود سازمان نیز توجه برجسته به فضای مجازی است، اکنون سازمان معاونت فضای مجازی دارد که با قدرت کار می‌کند و پیش می‌رود. همچنین کانال سروش (یک شبکه اجتماعی و پیام‌رسان بومی)، کانال تلگرام، سایت و... داریم.

مثلا می‌توان همه برنامه‌های رادیو و تلویزیون را به‌صورت زنده گوش داد یا تماشا کرد. من معمولا وقتی به تلویزیون یا رادیو دسترسی ندارم به‌صورت اینترنتی برنامه موردنظرم را پیگیری می‌کنم.

بله، در کنار تمام این 15 رادیو که به‌صورت سنتی تاسیس شده، فضای مجازی و سایت ایران صدا به‌صورت برخط یا آنلاین برای شنیدن و تماشای برنامه‌ها وجود دارد. همچنین به‌صورت دیجیتال و روی ستاپ‌باکس نیز می‌توان برنامه‌های صداوسیما را پیگیری کرد. رادیونما نیز در حال اضافه شدن است که وقتی شما برنامه رادیو را به‌صورت آنلاین گوش می‌دهید، همزمان می‌توانید عکس‌های آن برنامه را نیز ببینید که الان چند رادیو از جمله رادیو فرهنگ این کار را آغاز کرده‌اند. حتی چند برنامه اکنون به‌صورت زنده از استودیو روی اینترنت پخش می‌شوند. یعنی رادیو از فناوری به‌عنوان مکمل استفاده می‌کند، برای این‌که بتواند گستره بیشتری از مخاطبان را پوشش دهد.

آینه جیبی توانسته ارتباط خوبی با نهادهایی که در حوزه نشر دیجیتال و سیاستگذاری فضای مجازی فعالیت دارند برقرار کند. برنامه شما در این زمینه چیست؟

از تمام مجموعه‌های دولتی که در این زمینه فعالیت دارند و سیاستگذار هستند دعوت به همکاری می‌کنیم و از آنها حمایت رسانه‌ای خواهیم کرد. حمایت از ناشران دیجیتال در سالی که رهبری روی اشتغال و تولید تاکید داشتند، مدنظر ماست و اکثر مهمان‌های ما به‌عنوان ناشران دیجیتال، جوانان استارت‌آپی هستند که می‌توانند در آینده کارآفرینان خوبی باشند.

مائده گیوه‌چین

ضمیمه کلیک جام‌جم