دروازه بدون دروازه‌بان

در رسانه‌های سنتی، حضور سردبیر، مدیر مسئول و دبیران خبر باعث می‌شود نظارت بر خبرها صورت بگیرد و از انتشار اخبار کذب و شایعات پرهیز شود. اما این اتفاق در شبکه‌های اجتماعی به طور شایسته و بایسته اتفاق نمی‌افتد و خبرها عموما بدون نظارت و دروازه‌بانی منتشر می‌شود. همین نبود نظارت و به اصطلاح دروازه بانی خبر منجر به رخ دادن مشکلاتی می‌شود، زیرا در فضای مجازی هر فردی می‌تواند با هویت غیرواقعی و بدون پذیرش مسئولیت خبر، آن را منتشر کند.

همچنین باید این موضوع را هم مد نظر قرار بدهیم که برخی از افراد به دلیل اعتقادات یا منافع مختلف در فضای مجازی خبرهایی کذب را منتشر می‌کنند. به همین دلیل ما به‌سراغ کارشناسان رفته‌ایم و این سوال را با آنها در میان گذاشتیم که تا چه میزان کاربران می‌توانند به خبرهایی که بدون دروازه‌بانی در فضاهای مجازی منتشر می‌شود، اعتماد کنند و در مواجهه با این دست اخبار چه واکنشی باید نشان دهند؟

افزایش سواد رسانه‌ای کاربران

دکتر احمد یحیایی‌ایله‌ای، مدرس ارتباطات در پاسخ به این سوال که با توجه به این که دروازه‌بانی خبر در فضای مجازی چندان وجود ندارد، تا چه میزان کاربران برای دریافت خبرها می‌توانند به این فضا اعتماد کنند، به جام‌جم توضیح داد: به نظرم اگر رسانه‌های جمعی به درستی خبرها را انتشار بدهند، طبیعی است مردم هم به شبکه‌های اجتماعی اعتماد نخواهند کرد. بنابراین بهتر است اصل بر این باشد که رسانه‌های جمعی پیشتاز انتشار اخبار باشند.

وی با اشاره به انتشار اخبار با محوریت منافع ملی عنوان کرد: در همه جای دنیا اخبار مرتبط با منافع ملی همیشه کنترل می‌شود و اینجا هم این قاعده وجود دارد. بنابراین رسانه‌های جمعی می‌توانند اخبار را کامل منتشر کنند تا مردم کمتر به سمت فضای مجازی ترغیب شوند. وقتی مراجعه مردم به فضای مجازی کمتر باشد، مسلما حجم شایعات هم کمتر خواهد شد. این مدرس ارتباطات درباره آگاهی کاربران گفت: کاربر باید برای استفاده از تکنولوژی‌های مدرن آگاه باشد و برای این آگاهی نیازمند سواد رسانه‌ای است. در این مورد هم رسانه‌های جمعی نقش به‌سزایی دارند و می‌توانند سواد رسانه‌ای مردم را ارتقا بدهند تا توان تحلیل اخبار را در فضاهای مجازی داشته باشند. وقتی مردم این علم را داشته باشند، مسلما کمتر درگیر آسیب‌های رسانه‌های اجتماعی می‌شوند.

مخاطب رسانه

دکتر شهرام گیل‌آبادی، مدرس ارتباطات در این باره معتقد است: امروزه در دسته‌بندی مخاطب‌شناسی وارد فصلی با عنوان مخاطب رسانه شده‌ایم، یعنی مخاطب کم‌کم به رسانه تبدیل شده است. منظور از این دسته، مخاطبانی است که خودشان رسانه و عمل‌کننده هستند. ضمن این که با توجه به خدماتی که فضای سایبری در اختیارشان گذاشته، خودشان تولیدکننده محتوا شده‌اند.

وی ادامه داد: مخاطبان امروز در فضای مجازی تشنه شنیدن روایت‌های شخصی هستند و این امر در جهان مدرن جذاب و قابل‌تامل است. یعنی آدم‌ها دوست دارند، بدانند همنوعان‌شان چطور زندگی می‌کنند. در واقع سوالات متعددی از سر کنجکاوی دارند که فضای مجازی به آنها پاسخ می‌دهد. به همین دلیل دروازه‌بانی نسبت به خبرها صورت نمی‌گیرد و هر کاربر تلاش می‌کند هر چیزی را که از نظر او مهم است به دیگران هم انتقال بدهد.

این مدرس ارتباطات درباره تعاریفی که در جهان حرفه‌ای با محوریت دروازه‌بانی خبر وجود دارد، توضیح داد: تعاریف ما نسبت به دروازه‌بانی خبر باید تغییر کند، زیرا با تعاریف سنتی نمی‌توانیم به تحلیل و ارزیابی فضای مجازی بنشینیم. دیگر نمی‌توان نگاه ساده‌انگارانه داشت. فضای مجازی سایبر منجر به پیشروی در انتقال پیام، روایت‌های شخصی و توسعه محتوا شده و هر کس از زاویه خودش می‌خواهد راوی باشد. بنابراین روایت‌ها هم متنوع شده است، به گونه‌ای که هر فردی استنباط خودش را دارد.

وی تاکید کرد: با توجه به تشنه بودن مخاطب نسبت به شنیدن اخبار و رویدادها، روز به روز بر تعداد مخاطبان فضای مجازی افزوده می‌شود. ضمن این که فضای مجازی این روزها دیگر تبدیل به فضای واقعی در زندگی‌ها شده و دیگر صرفا مجازی نیست. به همین دلیل حتی خبر کذب هم می‌تواند مخاطب را تحت تاثیر قرار دهد. بنابراین باید سواد رسانه‌ای افزایش یابد. در مجموع اعتماد به فضاهای مجازی
نسبی است.

طراحی سیستم‌های دروازه‌بانی

دکتر غلامرضا آذری، مدرس ارتباطات در پاسخ به این سوال که تا چه اندازه می‌شود به فضای مجازی برای انتشار اخبار امیدوار بود، دو چشم‌انداز را مطرح کرد. وی در این‌باره به خبرنگار ما گفت: با نگاهی اجمالی به سرتیترها در فضای مجازی می‌توان گفت هر چه خبرها تیتروار، خلاصه‌تر و سوتیترها متمرکزتر باشد، بیشتر با اقبال مخاطبان رو به‌رو می‌شود و ظرفیت فضای مجازی برای پذیرش این نگاه فوق‌العاده است. فضای مجازی کمک می‌کند تا از پراکندگی بکاهیم و بر تمرکز خبر بیفزاییم.

وی ادامه داد: چشم‌انداز دوم مربوط به خبرهای اختصاصی است که با مهندسی خبر روبه‌رو هستیم و این مساله را تا حد زیاد مدیون نوآوری در سبک‌های خبری هستیم که سبک‌های پر تعلیق، بشدت طرفداران زیادی دارد. در مجموع نرم‌خبر و سخت خبر با حضور فضای مجازی معنای بهتری گرفته است. این مدرس ارتباطات درخصوص دروازه‌بانی خبر در فضای مجازی هم گفت: باید سیستم‌هایی در این فضا بارگذاری شود تا کاربر با لمس یکی از آپشن‌ها، دسترسی به منبع خبر هم داشته باشد. زمانی روزنامه‌ها اعلام می‌کردند منابع در دفتر روزنامه موجود است، اما به نظرم این روش، هم قانع‌کننده نبود و هم این که منجر به گریز مخاطب می‌شد. در مجموع فضای مجازی رو به تحول است، اما می‌توانیم با طراحی سیستم‌های ارجاع‌یابی فضای گفتمان را تسهیل کنیم.

فاطمه عودباشی